BOŞ ZAMAN FAALĐYETLERĐ (REKREASYON)

Boş zaman terimi Đngilizce karşılığı olan “leisure” kelimesi, ve Latince “licere” kelimelerinden türetilmiştir. Yine Fransızcada boş zaman anlamına gelen “loisir” kelimesi, Đngilizcede “müsaade vermek” anlamına gelen “lisence” ve “özgürlük” anlamına gelen “liberty” kelimeleri de, Latincedeki “licere” kelimesinden gelmektedir. Tüm bu terimler, mecburiyetin olmamasını ve serbest seçim özgürlüğünü ifade ettiklerinden birbirleriyle ilişkilidir.

Boş zamanın tanımlamasına baktığımızda ise; araştırmacılar tarafından farklı yönleri ile ele alınarak tanımlandıklarını görmek mümkündür. Özellikle ekonomide ve üretim ilişkilerindeki değişme, “boş zaman” anlayışında ve değerlendirilmesinde farklılıkları ortaya çıkarmıştır. Önceleri “boş zaman” anlayışı sanayi devriminin oluşturduğu sıkıntıları aktarır nitelikte tanımlanmıştır. Boş zamanı sosyal sınıfın bir fonksiyonu olarak kabul eden Veblen’e göre, (bu görüş on dokuzuncu yüzyılın sonlarında Amerikan sosyolog Thorstein Veblen’in çalışmalarında ortaya çıkmıştır.) boş zamanı imtiyazlı sınıfın yaşantısı olarak görmüş, başkalarının çabaları ile yaşayan “sömürücüler” olarak kabul ettiği “tembel zenginlere” saldırmıştır. Daha çok üretime ağırlık veren Marksist yazarlara göre de boş zaman burjuvazinin bir sembolüdür. Kapitalist endüstriyel sistemde, köle olmayan, boş zaman sınıfı içinde

yer alan bu kimselerin dinlenmeye, yaşantıdan zevk almaya ve yaratıcı olmaya zamanları vardır.

Büyük sanayi devrimi ile de çalışma tasarrufu, sermaye birikimi gibi kavramlar, yeni toplumsal değerler olarak ortaya çıkmıştır. Bu sebeple boş zamanın savurganlık ve tembellik olarak değerlendirilmeye başlandığı görülmüştür. Tarihsel değişkenler içinde ekonomik verimliliğin artması ve çalışma koşullarının iyileştirilmesiyle zamanın bilinçli bir şekilde değerlendirilmesi, “boş zaman” kavramını pozitif sonuçları olacak bütünsel bir çabanın oluşmasına doğru yönelmiştir. Böylelikle günümüzde boş zaman, “kişinin çalışmadığı, yaşam zorunluluklarının ve biçimsel görevinin dışında kalan ve kişinin kendi isteği yönünde harcayabileceği zaman” (Kılbaş, 2001:8) olarak tanımlanmaya başlanmıştır.

Bu nedenle boş zaman aslında çok önemli bir yaşam dilimini oluşturmaktadır. Bu alanda en sık kullanılan iki sözcük olan boş zaman ve rekreasyon, bir ölçüde örtüşmekle birlikte, aynı anlama gelmemektedir. Rekreasyon, yukarıda tanımlanan boş zamanın çeşitli etkinliklerle değerlendirilmesi olarak kabul edilmektedir. Aristo, boş zaman etkinliğini, “başka bir amaç olmadan, sadece yapmak için yapılan bir etkinliğin içinde bulunma durumu” şeklinde ifade etmektedir (Kraus, 1971). Önemli Fransız sosyologlarından Joffre Dumazedier de, boş zaman faaliyetini, diğer bir deyişle rekreasyonu kişinin çalışma, ailevi ve toplumsal zorunluluklar dışında, rahatlamak, uzaklaşmak, ya da bilgisini ve topluma katılımını artırmak için kendi isteğiyle yaratıcı kapasitesini harekete geçirdiği herhangi bir etkinlik olarak tanımlamaktadır (Tekin ve diğerleri, 2007:123). Gottman ve Glikson ise rekreasyona daha fazla anlam yükleyerek “insan zihninin tazelenmesi, yaşamının canlandırılması, yaratıcı ve kültürel faaliyetlere katılarak bireyin yenilenmesi, biriken arzuların açığa çıkarılmasıdır. Kişinin kendini tatmin veya eğlence için yaptığı uğraşılardır” şeklinde tanımlanmıştır (Balcı ve Đlhan, 2006:11-12).

Bireylerde ekonomik verimliliğin artması, çalışma koşullarının iyileştirilmesi ile ortaya çıkan boş zamanın bilinçli bir şekilde değerlendirilmesi, günümüz toplumlarının öncelikli problemlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Bu durum,

aynı zamanda kalkınma kriterlerinden birisi olarak kabul edilmektedir. Đnsanların toplumsal isteklerini karşılamaları, fiziksel ve ruhsal sağlıklarını koruyabilmeleri büyük ölçüde boş zamanda yaptıkları faaliyetlerle yakından ilgilidir (Tel ve Köksalan; 2008: 262). Boş zaman faaliyetlerinin eğlendirme ve dinlendirme işlevinin yanı sıra toplumsal değişmeyi ve kalkınmayı destekleyen eğitim işlevi de önem kazanmıştır. Özellikle toplumsallaştırma ve kişilik gelişimini sağlama açısından gençlerin yetiştirilmesinde kurumsal bir niteliğe bürünmektedir.

Her geçen gün yeni rekreatif etkinlikler gündeme gelmekle beraber, söz konusu faaliyetler bazı temel etkinlik alanları altında toplanabilir. Dumazedier, rekreatif etkinlikleri şu şekilde gruplandırmıştır: (Karaküçük, 2001:21).

1. Sanatsal (sinema, edebiyat, tiyatro, müzik, resim, fotoğraf, vb.), 2. Entelektüel (kitap, konferanslar, radyo, TV, vb.),

3. Sosyal (aile, partiler, toplantılar, vb.), 4. Pratik (bahçecilik, el sanatları, el işleri, vb.)

5. Fiziki (spor, yürüyüş, avcılık, balıkçılık, vb.) etkinlikler.

Başka bir bölümlemeye göre de rekreatif etkinlikler, bedensel ve zihinsel sporlar, müzik, drama, hobi aktiviteleri, el sanatları ve işleri, sosyal aktiviteler, dans, kamping ve açık hava etkinlikleri olarak sınıflandırılmaktadır. Benzer sınıflamalar, rekreatif etkinliklere katılımın, kişilerin yaşam biçimlerine ve zaman kullanımlarına göre değiştiğini göstermektedir. Bu katılım çeşitliliği ülkelere, nüfusun sosyal yapısına, kültürel düzeye, çağdaş yaşam alışkanlıklarına göre de değişirken, etkinliklerin seçiminde, kişilerin sadece kendi ilgi alanını oluşturarak o alanda bazı etkinliklere katılması, diğer bir deyişle etkinliğin seçiminde özgür olması da önemli bir faktördür. Günümüzde, boş zamanın kullanımı ve rekreatif etkinlikler hızla büyüyen bir harcama alanı hâline gelmiştir (Tekin ve diğerleri, 2007:123-124). Kitlelere sunulan etkinlikler de büyük bir pazar oluşturmaktadır.

Boş zaman faaliyetleri kendi felsefesini oluşturmalı, psikolojik, sosyal ve fiziksel olarak sahip olduğu değerlere destek sağlamalıdır. Đnsanların uğraş alanı içindeki yaşam biçimini etkileyen çabaları da içermeli, onların toplumun içinde yer

alan bireyler olmasına yardım etmeli ve birlikte yaşamı güzelleştirmelidir. Çünkü boş zaman, yaşam içinde çocukluktan yaşlılığa kadar sürekli bireyle birlikte var olacak ve rekreasyon yaşamın her safhasında, insana psikolojik, sosyal ve fiziksel faydaları olacak deneyimler yükleyecektir. Etkinlikler genellikle, kendisi dışında bir ödülü bulunmayan, dıştan gelen bir zorlamayla değil, içten gelen bir istekle yapılmaktadır. Rekreasyon kişinin temel gereksinimidir. Rekreasyon faaliyetleri arasında en kapsamlı, çeşitli ve ilgi çeken alanlardan biri sportif aktivitelerdir.