BMGK’nin Afganistan Kararları (2001-2011)

BMGK Afganistan’la ilgili 2001-2011 arasında otuz adet karar almıştır. Bu kararlar sırasıyla bu başlık altında incelenecektir.

BMGK’nin 1363 (2001) sayılı kararıyla, 1267 (1999) ve 1333 (2000) kararlarıyla alınan yaptırımları gözlem amacıyla kurulan Gözlem Grubunun (Monitoring Group) personel sayısı beş kişiye çıkarılarak silah ambargosu ve terörle mücadeleyle gözlem faaliyetlerini sürdürmeye devam etmesi kararlaştırılmıştır. Gözlem Grubu altında çalışan Yaptırım Zorlama Destek Timi (Sanctions Enforcement Support Team) personel sayısının da on beş kişiye çıkarılması kararlaştırılmıştır. Yapılan çalışmaların Birleşmiş Milletler Emanet Fonuyla (United Nations Trust Fund) finanse edileceği bildirilmiştir (United Nations Security Counsil, 1363 (2001): 1, 2).

BMGK’nin 1378 (2001) sayılı kararıyla, 1368 (2001) kararıyla başlatılan Sınırsız Özgürlük Harekâtı sonrasında, Taliban’ın Afganistanı, El-Kaide ve diğer bağlantılı terörist grupların yuvası haline getirmesine müsaade edilmeyeceği ve Afgan halkının Taliban rejimini değiştirme çabalarına yardım edileceği bildirilmiştir. Birleşmiş Milletlerin yeni yönetimin kurulması konusunda kilit bir role sahip olduğu ve çok sayıda etnik grubu içine alan, cinsiyet ve etnik ayrım yapmayan, insan haklarına saygılı bir yönetimi desteklediği açıklanmıştır. Afgan halkının da uluslararası toplumla terörle mücadele ve yasadışı uyuşturucuyla mücadele konusunda işbirliği içinde olması istenmiştir. BM üyesi ülkelere de Afganistan’a uzun dönem ekonomik ve sosyal yeniden yapılanma konusunda destekte bulunması çağrısında bulunulmuştur (United Nations Security Counsil, 1378 (2001): 1, 2).

BMGK’nin 1383 (2001) sayılı kararıyla, 5 Aralık 2001’de yapılan Bonn Anlaşmasıyla kurulan geçici Afgan hükümetinden duyulan memnuniyet bildirilmiştir. Tüm taraflardan bu anlaşmayla 22 Aralık 2001’de göreve başlayacak geciçi hükümete destek vermesi talebinde bulunulmuştur (United Nations Security Counsil, 1383 (2001): 1, 2).

BMGK’nin 1386 (2001) sayılı kararıyla Bonn Anlşaması birinci ekine göre ISAF’ın kurulması için 14 Aralık 2001’de, Özel Temsilci ve Afgan otoriteleri arasında anlaşma yapıldığı bildirilmiştir. ISAF’ın liderliğinin İngiltere’de olacağı ve altı aylık bir süre için kurulacağı açıklanmıştır. Ayrıca ISAF’ın Yeni Afgan Güvenlik Güçlerinin kurulması ve eğitimi konusunda Afgan Geçici Hükümetine yardımcı olacağı da belirtilmiştir (United Nations Security Counsil, 1386 (2001): 1-3).

BMGK’nin 1388 (2002) sayılı kararıyla Ariana Hava yollarının Taliban sahipliği ve finansmanından çıktığı bildirilmiştir (United Nations Security Counsil, 1388 (2002): 1). BMGK’nin 1390 (2002) sayılı kararıyla El-Kaide, Taliban ve bağlantılı örgütlerin faaliyetlerini kısıtlayıcı tedbirler alınmıştır. Bu tedbirlerin Gözlem Grubu (Monitoring Group) tarafından on iki ay boyunca kontrolü ve dört aylık periyotlarla rapor edilmesi kararlaştırılmıştır (United Nations Security Counsil, 1390 (2002): 1-3).

BMGK’nin 1401 (2002) sayılı kararıyla Bonn Anlaşmasının ikinci ekine göre BM geçiş dönemi faaliyetleri açıklanmıştır. Yasa dışı uyuşturucu, kara mayınları ve yasa dışı silahlar ile mücadelenin önemi vurgulanmıştır. Tokyo Konferansındaki bağışcı ülkelerin bir an önce bağışlarını yapması istenmiştir. Genel Sekreterin 18 Mart 2002 günü yaptığı konuşmaya istinaden, UNAMA’nın kurulması kararlaştırılmıştır. UNAMA ile BM’nin Afganistan’daki tüm faaliyetlerinin planlanması ve koordinesi amaçlanmıştır (United Nations Security Counsil, 1401 (2002): 1, 2).

BMGK’nin 1413 (2002) sayılı kararıyla ISAF’ın görev süresinin altı ay uzatılması kararlaştırılmıştır. İngiltere’nin ISAF liderliği ve Türkiye’nin ISAF liderliğini almak istemesinden kaynaklı memnuniyet bildirilmiştir. Tüm destekçi ülkelerin Emanet Fonuna (Trust Fond) desteğini artırması istenmiştir. ISAF’ın faaliyetlerini aylık olarak Genel Sekretere rapor etmesi gerektiği belirtilmiştir (United Nations Security Counsil, 1413 (2002): 1, 2).

BMGK’nin 1419 (2002) sayılı kararıyla 11-19 Temmuz arasında Acil Durum Meclisinin (Emergency Loya Jirga) Zahir Şah tarfından açılması ve Hamid Karzai tarafından Geçiş Hükümetinin (Transitional Authority) kurulması memnuniyetle karşılanmıştır. Geçiş Hükümetinin acil olarak yıllık haşahaş üretimini azaltması, çocuk ve kadın haklarını koruması, kız ve erkek çocuklara okul imkânı sağlaması gerektiği vurgulanmıştır (United Nations Security Counsil, 1419 (2002): 1, 2).

BMGK’nin 1444 (2002) sayılı kararıyla Türkiye’nin ISAF liderliğini üstlenmiş olması ve Almanya ile Hollanda’nın ISAF liderliğini üstlenmek istemesinden kaynaklı memnuniyet bildirilmiştir. ISAF’ın süresi bir yıl uzatılmıştır (United Nations Security Counsil, 1444 (2002): 1, 2).

BMGK’nin 1453 (2002) sayılı kararıyla 22 Aralık 2002’de imzalanan İyi Komşuluk İlişkileri Kabil Deklarasyonundan duyulan memnuniyet bildirilmiştir (United Nations Security Counsil, 1453 (2002): 1).

BMGK’nin 1471 (2003) sayılı kararıyla 2004 Haziran ayında yapılacak seçimlere BM’nin destekçi olacağı bildirilmiştir. UNAMA ve BM Yüksek İnsan Hakları Komisyonunu Ofisinin (Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights) Afgan Bağımsız İnsan Hakları Komisyonunu (Afghan Independent Human Rights Commission) destekleyeceği belirtmiştir. Bu kararla UNAMA’nın görev süresi bir yıl daha uzatılmıştır. (United Nations Security Counsil, 1471 (2003): 1, 2).

BMGK’nin 1510 (2003) sayılı kararıyla 10 Ekim 2003’de dışişleri bakanları seviyesinde yapılan toplantıda, ISAF’ın görevinin Kabil dışına genişlemesi talebi kabul edilmiştir (United Nations Security Counsil, 1510 (2003): 1, 2).

BMGK’nin 1536 (2004) sayılı kararıyla 4 Ocak 2004’de yeni anayasanın kabul edilmesinden duyulan memnuniyet dile getirilmiştir. Ayrıca Berlin’de 31 Mart - 1 Nisan arasında yapılan toplantıya BM’nin desteği açıklanmıştır. Bölge ülkeleri arası 2003 yılında Dubai’de yapılan ticaret ve transit yatırım anlaşmasının bölge için önemi vurgulanmıştır. UNAMA görevinin bir yıl daha uzatılması kararlaştırılmıştır. Güvenlik Konseyi üyelerinin Ekim - Kasım 2003’de Afganistan’a ziyarete bulunduğu ve yeni özel temsilcinin Jean Arnoult olduğu açıklanmıştır. DDR programının uygulanması ve Ulusal Uyuşturucu Kontrol Stratejisinin (National Drug Control Strategy) Mayıs 2003’de uygulanmaya konulmasından duyulan memnuniyet ve uyuşturucu ile mücadelede bölgesel işbirliğinin önemi belirtilmiştir (United Nations Security Counsil, 1536 (2004): 1-3).

BMGK’nin 1563 (2004) sayılı kararıyla lider ülkeler, seçimleri destekleyecek şekilde, PRT kurmayı taahüt etmişlerdir. ISAF’ın komutasının liderlik yapan Kanada’dan EUROCORPS’a geçmesinden duyulan memnuniyet belirtilmiş ve Kanada’ya teşekkür edilmiştir. ISAF’ın görev süresinin bir yıl daha uzatıldığı belirtilmiştir (United Nations Security Counsil, 1563 (2004): 1, 2).

BMGK’nin 1589 (2005) sayılı kararıyla 9 Ekim 2004 yapılan başarılı başkanlık seçimlerinden dolayı duyulan memnuniyet bildirilmiştir. Afganistan’ın halledilmesi

yapılması, devlet kurumlarının güçlendirilmesi, adalet sistemi reformunun hızlandırılması, insan haklarının korunması, ekonomik ve sosyal kalkınma sorunları olduğu belirtilmiştir. UNAMA’nın 18 Eylül 2005’de yapılacak Halk Meclisi (Wolesi Jirga) ve Eyalet seçimlerine Birleşik Seçim Yönetim Ekibiyle (Joint Electoral Management Body) destek vereceği belirtilmiştir. DDR programının Haziran 2006 yılına kadar tamamlanması planlandığı açıklanmıştır. 2003 Mayıs ayında yayınlanan Ulusal Uyuşturucu Kontrol Stratejisinin (National Drug Control Strategy), 2005 Şubat ayında yayınlanan Narkotikle Mücadele Uygulama Planı (Counter Narcotics Implementation Plan) çerçevesinde faaliyete geçmesinin memnuniyet verici olduğu belirtilmiştir. UNAMA görev süresi bir yıl daha uzatılmıştır (United Nations Security Counsil, 1589 (2005): 1, 2).

BMGK’nin 1623 (2005) sayılı kararıyla Afgan hükümetinin DDR’yi tamamen bitirmesinin, Afgan ordusu ve polisinin yeniden inşası, adalet sektör reformu, narkotikle mücadele, demokratik değerlere saygı konusunda uluslararası toplumun desteğiyle faaliyetlerine devam etmesinin önemi vurgulanmıştır. NATO’nun yeni PRT’ler kurması taahüt edilmiştir. ISAF’ın komutasının Türkiye’den İtalya’ya geçmesi ve Türkiye’nin katkılarından duyulan memnuniyet belirtilmiştir. ISAF’ın görev süresi bir yıl daha uzatılmıştır (United Nations Security Counsil, 1623 (2005): 1, 2).

BMGK’nin 1707 (2006) sayılı kararıyla Londra Konferansı ve bu konferansla oluşturulan Afganistan Sözleşmesiyle (Afgan Compact) beraber, uluslararası toplum ve Afganistan arası işbirliğinin bundan sonraki çerçevesinin çizildiği bildirilmiştir. Taliban, El-Kaide ve bağlısı örgütler tarafından yapılan saldırıların artmasının (narkotik olaylar dâhil), sivil ölümlerini çoğalmasının, endişe verici olduğu belirtilmiştir. 31 Temmuz 2006’da ISAF’ın güneye ve müteakiben doğuya genişlemesinin, OEF ve ISAF’ın daha fazla koordineli çalışmasını gerektirdiği açıklanmıştır. İngiltere’nin ISAF liderliğini alması ve İtalya’nın liderliğe hizmetlerinden dolayı duyulan memnuniyet belirtilmiştir. ISAF’ın görev süresi bir yıl daha uzatılmıştır (United Nations Security Counsil, 1707 (2006): 1, 2).

BMGK’nin 1746 (2007) sayılı kararıyla ANDS’nin, Afganistan Sözleşmesinin (Afgan Compact), Ulusal Uyuşturucu Kontrol Stratejisinin (National Drug Control Strategy) desteklendiği açıklanmış ve BM’nin bu konulardaki koordinatör rolü belirtilmiştir. Bölgesel işbirliği için Yeni Delphi’de 19 Kasım 2006’da yapılan RECCA II’den duyulan memnuniyet ve 2007’de İslamabad’da yapılacak RECCA III’ün yapılması isteği belitilmiştir. Birleşik Kordinasyon ve Gözlem Ekibinin (JCMB) Afgan Sözleşmenin uygulanması için önemi bildirilmiştir. SSR’ye desteğin artırılması gerektiği belirtilmiştir. AB’nin polis eğitimine, ABD’nin asker ve polis eğitimine katkısı vurgulanmıştır. Japonya’da 5 Temmuz 2006’da yapılacak İkinci Tokyo Konferansıyla DDR’ye yeni bir uygulama planı yapılacağı bildirilmiştir. Roma Konferansıyla Adalet Reform Alanında yeni düzenlemelere gidildiği belirtilmiştir. Gelecek seçimler için Bağımsız Seçim Komisyonuna (IEC) destek sözü verilmiştir. Yolsuzlukla mücadelenin önemi anlatılmıştır. 26-28 Haziran 2006’da Moskova’da UNODC’un desteğiyle bakanlar düzeyinde İkinci Afganistan’dan Uyuşturucu Trafiği Yolları Konferansı yapıldığı bildirilmiştir (United Nations Security Counsil, 1746 (2007): 1-6).

BMGK’nin 1776 (2007) sayılı kararıyla artan IED kullanımı ve sivil zayiatların artmasından bahsedilmiştir. ISAF’ın görev süresi bir yıl daha uzatılmıştır (United Nations Security Counsil, 1776 (2007): 1-3).

BMGK’nin 1806 (2008) sayılı kararıyla 2007 yılında yapılan Afganistan-Pakistan Barış Meclisinin (Peace Jirga) toplanmasından duyulan memnuniyet belirtilmiştir. Bağımsız Yerel Yönetim Direktörlerine (Indipendent Directorate for Local Goverance) destek bildirilmiştir. 5 Şubat 2008’de yapılan JCMB Tokyo ve Haziran 2008’de yapılan Paris Toplantılarında, Afganistan Sözleşmesinin (Afghan Compact) uygulanması ve gelecekle ilgili tavsiyeler konuşulmuştur. Taliban’ın çoçukları kulanmasından duyulan endişe açıklanmıştır. Daha etkin ANA için OMLT uygulamasına geçilmiştir. Uluslararası Polis Kordinasyon Ekibinin (International Police Coordination Board) çalışmalarının yoğunlaştığı bildirilmiştir (United Nations Security Counsil, 1806 (2008): 1-7).

BMGK’nin 1817 (2008) sayılı kararıyla uyuşturucuyla mücadelede UNODC ve Uluslararası Narkotik Kontrol Ekibine (International Narcotics Control Board) büyük görev düştüğü belirtilmiştir. UNODC tarafından uyuşturucuyla bölgesel işbirliği kapsamında, mücadelede Uyuşturucu Trafiğiyle Mücadeleyi Hedef Alan Bölgesel İletişim, Tecrübe ve Eğitimler (Targeted Anti-Trafficking Regional Communication, Expertise and Training) uygulanmaya başlandığı açıklanmıştır (United Nations Security Counsil, 1817 (2008): 1-5).

BMGK’nin 1833 (2008) sayılı kararıyla ISAF’ın görev süresi bir yıl daha uzatılmıştır. Yaklaşan seçimlerde BM’nin seçimlere destek olacağı bildirilmiştir (United Nations Security Counsil, 1817 (2008): 1-4).

BMGK’nin 1868 (2009) sayılı kararıyla 27 Mart 2007’de Moskova’da Şangay Örgütü Toplantısı, 31 Mart 2009’da Hague Toplantısı ve 26-27 Haziran 2009’de Trieste’de G8 Bakanlar Zirvesinde alınan kararlardan duyulan memnuniyet belirtilmiştir. IEC tarafından Ağustos 2009’da Başkanlık ve Eyalet Konseyi seçimlerinin yapılacağı açıklanmıştır. Mayın konusundaki endişeler ve yolsuzlukla ulus ve ulusaltı düzeyde mücadele edileceği belirtilmiştir. Eyaletlerde, UNAMA ve diğer BM örgütlerinin faaliyetinin önemi vurgulanmıştır. 12 Haziran 2008’de yapılan Paris Konferansında koordinasyon, yardım etkinliği, şeffaflık ve yolsuzlukla mücadele kararları alınmıştır. Mayın Uygulama Planı (Mine Action Plan) uygulamaya konmuştur. Çocukları korumaya daha fazla önem vermek için UNAMA’ya bu konuda danışman atanmıştır. 2008 Aralık ayında yapılan Türkiye-Pakistan-Afganistan Üçlü Zirvesi ve 2008 Aralık ayında Fransa’da yapılan bölgesel işbirliği ve Taliban’la mücadele çalışmalarının önemi vurgulanmıştır (United Nations Security Counsil, 1868 (2009): 1-9).

BMGK’nin 1890 (2009) sayılı kararıyla SSR kapsamında, NATO Eğitim Misyonu (Training Mission in Afghanistan) ve Avrupa Jandarma Kuvvetlerinin (European Gendarmerie Force) polis eğitimine katkılarının sürdüğü açıklanmıştır. BM ve ISAF’ın 2010 seçimlerine destek vereceği bildirilmiştir. Afganların operasyon sorumluluklarının giderek artırılacağı belirtilmiştir. ISAF’ın görev süresi bir yıl daha uzatılmıştır (United Nations Security Counsil, 1890 (2009): 1-4).

BMGK’nin 1917 (2010) sayılı kararıyla İkinci Londra Konferansıyla alınan kararların memnuniyetle karşılandığı bildirilmiştir. 26 Ocak 2010’da İstanbul’da yapılan İstanbul Zirvesi (Heart of Asia) ve 28 Ocak 2010’da Londra’da yapılan zirve ile Kabil’de bu yıl yapılacak zirveye yönelik konsantre uygulama planı hazırlandığı açıklanmıştır. İstanbul’da yapılacak RECCA IV’ünde merakla beklendiği bildirilmiştir. IED yapmak için kullanılan Amonyum Nitratın, Afganistan Hükümeti tarafından yasaklanması memnuniyetle karşılanmıştır. UNAMA’nın, Afgan liderliğine ve sivil çabalara öncelik verdiği belirtmiştir. 2010 seçimlerinde, 2009 seçimlerinden elde edilen tecrübelere dayanarak UNAMA’nın, seçimlere teknik destek sağlayacağı belirtilmiştir. Ulusal Barış Meclisi (National Peace Jirga) çalışmalarına devam edileceği söylenmiştir. Barış ve Topluma Kazandırma Emanet Fonu (Peace and Reintegration Trust Fund) kurulacağı açıklanmıştır. Dördüncü Türkiye-Pakistan-Afganistan Üçlü Zirvesinin yapılmasınından duyulan memnuniyet bildirilmiştir. Sivil ölümlerinin araştırılması için birleşik soruşturmalar başaltılacağı açıklanmıştır. Narkotikle mücadelede UNODC ve Merkez Asya Bölgesel Bilgi Merkezi (the Central Asian Regional Coordination and Information Centre) tarafından Paris Paktı ve Gök Kuşağı Stratejisi (Rainbow Strategy) (Rus Domodedova Polis Akademisi katkısıyla) uygulanacağı belirtilmiştir. Gazetecilere ve basına baskının azaltılmasına çalışılacağı açıklanmıştır. Kadınlara yönelik Ulusal Kadın Uygulama Planı (National Action Plan for Women in Afghanistan) hazırlandığı belirtilmiştir (United Nations Security Counsil, 1917 (2010): 1-11).

BMGK’nin 1943 (2010) sayılı kararıyla 2014 yılında Güvenlik Güçleri Operasyon Sorumluluğunun Afganlara geçeceği ve NATO Lizbon Zirvesiyle uzun vadeli taahütlerin bildirileceği açıklanmıştır. Afgan Hükümeti tarafından on sekiz yaşın altındaki çocukların Taliban’a yazılmasını önleme planı yapılması tavsiye edilmiştir. Kasım 2010’da İstanbul’da yapılacak toplantıda, Kabil Konferansına destek verecek çekirdek grubun belirlenmesi arzu edilmiştir. ISAF görevinin bir yıl daha uzatılmasına karar verilmiştir (United Nations Security Counsil, 1943 (2010): 1-5).

BMGK’nin 1974 (2011) sayılı kararıyla 20 Temmuz 2010’da yapılan Kabil Konferansından duyulan memnuniyet belirtilmiştir. Ulusal Öncelik Planına (National

sabırsızlıkla beklendiği söylenmiştir. Kabil sürecinin, JCMB tarafından takip edileceği belirtilmiştir. RECCA IV’ün yapılmasının beklendiği bildirilmiştir. 20 Kasım 2010’da yapılan Lizbon Zirvesiyle sorumluk devrinin (Transition) 2011 yılı başında başlaması ve 2014 sonuna kadar bitmesi planlanmıştır. BM çalışmalarının, Bir BM (One UN) prensibiyle sürdürülmeye devam edeceği açıklanmıştır. Bölgesel işbirliği, Kabil Sürecinin işletilmesi ve yolsuzlukla mücadele konusunda UNAMA’nın kordinasyon faaliyetlerine devam edeceği belirtilmiştir. Beşinci Türkiye-Pakistan-Afganistan Üçlü Zirvesinin yapılmasından duyulan memnuniyet bildirilmiştir. 2011 yılında Üçüncü, Bakanlar Seviyesinde, Afganistan’dan Çıkan Uyuşturucu Yolları Toplantısının Paris’de yapılacağı açıklanmıştır (United Nations Security Counsil, 1974 (2011): 1-12).

BMGK’nin 2011 (2011) sayılı kararıyla NATO Şikago Zirvesinde 2014 sonrası uzun dönem taahhütlerin bildirileceği açıklanmıştır. 2014 sonrası ikili anlşamaların ilişkilerde önem kazanacağı belirtilmiştir. 5 Aralık 2011’de yapılacak Bonn II Konferansı ve 2 Kasım 2011’de yapılacak İstanbul Zirvesinin merakle beklendiği söylenmiştir. Son zamanlarda Continental Otel, İngiltere Elçiliği, ISAF Karargâhı ve ABD Büyükelçiliğine yapılan saldırılar kınanmıştır. ISAF bünyesinde, sivil ölümlerini araştırmak için Takip Hücresi (Civilian Casualties Tracking Cell) kurulması kararlaştırılmıştır. Burhanedin Rabbani’ye yapılan saldırı kınanmıştır. Hükümetin Taliban’la görüşme sürecinin iyi gittiği belirtilmiştir. ISAF’ın görevi bir yıl daha uzatılmıştır (United Nations Security Counsil, 2011 (2011): 1-7).

Bu bilgiler ışığında, BM kararlarının Afganistan devlet inşa sürecinin yasal zemini oluşturan temel birincil kaynaklar olduğu belirtilmelidir. Kararlardan anlaşıldığı üzere 2001-2011 yılları arası devlet inşa süreci eksen olarak güvenliğe öncelik vermekten kurumsallaşmaya öncelik vermeye doğru yönelmiştir. BM’nin ve uluslararası toplumun terörle mücadeleyi asıl amaç olarak görmekten vazgeçmesi ve çözümün daha uzun soluklu bir kurumsallaşmayla sağlanacağını anlaması, alınan kararlardan anlaşılmaktadır. Son dönemde alınan kararlarda bölgesel işbirliğine vurgu yapılması da önemli bir husustur. Kararları Türkiye açısından incelediğimizde karşımıza İstanbul Süreci, Üçlü Zirveler, Ekonomik Zirveler ve ISAF’a katkıları dolayısıyla uluslararası toplum tarafından takdir edilen bir ülke çıkmaktadır.

BÖLÜM 3: TÜRKİYE’NİN DEVLET İNŞA SÜRECİNDEKİ AMAÇ VE