1. 1976 yılında Toroslarda Yörük çadırında doğdum. İlkokulu Osmaniye’de okudum. İlkokuldan sonra diplomamı kaybettiğim için okula gidemedim ve çobanlık yaptım. 1989 yılında Mustafabeyli YİBO’da ortaokula başladım. Bu okul, yatılı bir okuldu. 1998 yılında liseyi bitirdim. Aynı yıl, Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiya-tı Öğretmenliği Bölümünü kazandım. Okul bittikten sonra uzun yıllar dershane ve özel okullarda çalış-tım. Bu arada radyoculuk, gazetecilik, meddahlık yaptım ve birçok yayınevinde yazar olarak çalış-tım.
Yukarıdaki metin, kişisel yaşamı konu alan metin türlerinden hangisine örnektir?
A) Biyografi B) Gezi yazısı C) Hatıra D) Günlük E) Otobiyografi Yazar, hangi yıl nerede doğduğundan başlayıp kendi hayat serüvenini anlattığı için otobiyografidir. Cevap E.
2. Namık Kemal 1840 yılında Tekirdağ’da doğdu. Annesi vefat edince vali yardımcısı dedesi Abdül-latif Paşa’yla Afyonkarahisar, İstanbul ve Bulgaristan’a gitti. İstanbul’a döndüğünde çeşitli devlet kademelerinde görev aldı. Encümen-i Şuara toplantılarına katıldı. Kısa sürede de şairliği sanat çevrelerinde duyulmaya başlandı. Namık Kemal, Şinasi’yle tanışarak sanata bakışı değişti ve yeni edebiyatın savunucularından oldu. Tasvir-i Efkâr gazetesinde yazan sanatçı, Şinasi yurt dışı-na gidince gazeteyi kendisi çıkarmaya başladı. Yeni Osmanlılar Cemiyetine girmesi sonucu Erzurum’a sürgüne gönderilmek istendi. Ama o, Ziya Paşa’yla Paris'e kaçtı. Oradan Londra’ya geçerek Hürriyet gazetesini çıkardılar. Siyasi konularda yazmaması şartıyla İstanbul’a geri döndü. İbret gazetesinde yazdıklarından dolayı Gelibolu, Magosa, Midilli, Rodos ve Sakız adaları-na sürgüne gönderildi. Namık Kemal 1888 yılında Sakız Adası’nda hayata gözlerini kapadı.
Bu metin kişisel yaşamı konu alan metin türle-rinden hangisine örnektir?
A) Anı B)Biyografi C) Günlük
D) Mektup E) Otobiyografi Başka birinin hayat hikâyesi anlatıldığından biyografi-dir. Cevap B.
3. I. Yaşamı yazılan kişinin kendisi tarafından değil, onunla ilgili araştırma yapan, bilgi ve belgelere ulaşan veya onun yaşamına yakından tanıklık etmiş kişiler tarafından kaleme alınır.
II. Tarafsız ve gerçekçi tutumla kaleme alınır. III. Olaylar kronolojik sırayla verilir.
IV. Yazıya konu olan şahıs tüm yönleriyle tanıtılır. V. Birinci kişili anlatımla oluşturulur.
Numaralanmış cümlelerin hangisinde biyogra-fi türü hakkında yanlış bir bilgi vardır? A) I B) II C) III D) IV E) V
Biyografiler birinci kişili anlatımla değil, üçüncü kişili anlamında oluşturulur. Cevap E.
4. Peyami Safa, 2 Nisan 1899’da dünyaya geldi. Küçük yaşlarda başladığı yazarlık hayatını vefatına kadar sürdürdü. Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, Mat-mazel Noraliyanın Koltuğu ve Yalnızız vb. psikolojik türde verdiği yapıtları ile Cumhuriyet Dönemi Türk edebiyatında önemli bir yere sahiptir. Yaşamı ve düşünce hayatındaki değişimlerini eserlerine de anlattı. Server Bedi takma adı ile birçok roman kaleme aldı. Cingöz Recai tiplemesini de Fransız yazar Arşen Lüpen karakterinden esinlenerek yarattı. Aynı zamanda değişik kurumlarda gazeteci-lik yaşamını da sürdürdü. İlk dönemlerinde Mau-passant ile Rousseau gibi isimlerden tercümeler yaptı. Sonraki yapıtlarında mekân olarak hep İstanbul’u seçti. Doğu ve Batı’nın sentez ve tahlilin-den hiçbir zaman vazgeçmedi. Fatih-Harbiye ile Dokuzuncu Hariciye Koğuşu adlı yapıtları Millî Eğitim Bakanlığı tarafından lise öğrencilerine tavsi-ye edilen 100 temel eser listesinde tavsi-yer alıp farklı dönemlerde sinemaya ve dizilere uyarlandı. 1961 yılında da hayata gözlerini yumdu.
Bu biyografi örneğinde dil hangi işlevde kulla-nılmıştır?
A) Göndergesel işlev B) Dil ötesi işlev C) Heyecana bağlı işlev
D) Alıcıyı harekete geçirme işlevi E) Kanalı kontrol işlevi
Sözcükler gerçek anlamıyla kullanılarak nesnel bilgi-ler verilmiştir ve dil göndergesel işlevde kullanılmıştır. Cevap A.
BİLGİ
21
BİLGİ
Fiiller (Eylemler)
FİİLLER ( EYLEMLER )
Fiil ( eylem ); iş, oluş, hareket bildiren; kip ve kişi anlamı taşıyan sözcüklerdir.
● Derse erkenden geldi.
● Soruları hemen çözmüş.
● Kitapları şimdi okuyor.
(Örneklerdeki “gel-, çöz-, oku-“ sözcükleri hareket bildirdikleri, kip ve kişi anlamı taşıdıkları ve “-mak / -mek” ekini alabildikleri için eylemdir.)
Anlamına ve yapılışına göre fiiller üçe ayrılır:
a) Kılış ( İş ) Fiili: Yapılan işten etkilenen bir varlığın, nesnenin bulunduğu fiillerdir. Nesne alabilen yani "onu" sözcüğünü kabul eden fiilerdir.
● Topu bahçeye attı.
● Kitabın kapağını açtı.
● Evi iyice temizledi.
Örneklerdeki "attı", "açtı", "temizledi" sözcükleri nesne aldığı ve "onu" sözcüğünü kabul ettiği için kılış fiillerdir.
b) Durum Fiili: Yapılan işten etkilenmeyen, nesne alamayan, “onu” sözcüğünü kabul etmeyen fiillerdir.
● Sınıf hemen sustu.
● Bugün çok güldük.
● Derse erken geldi.
(Örneklerdeki “sustu, güldük, geldi” sözcükleri nesne alamadığı ve “onu” sözcüğünü kabul etmediği için durum fiilidir. )
c) Oluş Fiili: Uzun zaman içinde, belli bir süreçte meydana gelen fiillerdir. Öznede değişim meydana gelir.
● Okulun dış kapısı paslanmış.
● Saçları hemen ağardı.
● Yapraklar da sarardı.
( Örneklerdeki “paslandı, ağardı, sarardı” sözcükleri belli bir süreçte meydana geldiği için oluş fiilidir. )
ÇEKİMLİ FİİL:
Kip ve kişi anlamı taşıyan fiilere çekimli fiil denir. KİP EKLERİ
A) HABER (BİLDİRME) KİPLERİ: Zaman anlamı taşıyan kiplerdir. 1) Bilinen (Görülen, di’li) Geçmiş Zaman: -dı, -di, -du -dü; -tı, -ti, -tu, -tü
● Anladım Anladık
● Anladın Anladınız
● Anladı Anladılar
Fiiller, “-mak / -mek” ekini alabilen sözcüklerdir.
“bil-, gör-, anla-, dine-, söyle-,” sözcükleri“-mak / -mek” ekini alabildikleri için eylemdir.
“kitap, çanta, kalem”
sözcükleri
“-mak / -mek” ekini alamadıkları için eylem değildir.
AKTİF ÖĞRENME
AK
TİF ÖĞRENME
Ünite kazanımlarıyla ile ilgili aşağıdaki konu özetinde boş bırakılan yerleri kavram tablosunda verilen söz-cüklerle uygun şekilde tamamlayınız.
1. İş, oluş, hareket bildirip kip ve kişi anlamı taşıyan sözcüklere denir. 2. taşıyan fiillere çekimli fiil denir.
3. ; yapılan işten etkilenen, nesnenin bulunduğu eylemlerdir. Nesne ala-bilen yani “onu” sözcüğünü kabul eden fiillerdir.
4. ; uzun zaman içinde, belli bir süreçte meydana gelen fiillerdir. Öznede değişim meydana gelir.
5. yapılan işten etkilenmeyen, nesne alamayan, “onu” sözcüğünü ka-bul etmeyen fiillerdir.
6. Fiiller, ” ekini alabilen sözcüklerdir. 7. basit çekimli ve birleşik çekimli olarak ikiye ayrılır. 8. Bir tane kip eki almış fiile fiil denir.
9. İki tane kip eki almış fiile fiil denir.
10. İkinci kip eki “i-di” olan fiillere birleşik çekimli fiil denir. 11. İkinci kip eki “i-miş” olan fiillere birleşik çekimli fiil denir. 12. İkinci kip eki “i-se” olan fiillere birleşik çekimli fiil denir. 13. Fiillerin olumsuzu ekiyle yapılır.
14. Cümlenin anlamına göre yüklemde bulunması gereken kip yerine başka bir kip
ekinin kullanılmasına denir.
15. Kip ekleri, ve olarak ikiye ayrılır.
16. Haber kipleri anlamış taşırken, dilek kipleri taşımaz.
17. "Ablam aynı zamanda memleketimiz olan Ankara'da doğdu." cümlesinde vardır.
18. "Bizim öğrenciler hergün parka giderler." cümlesinde yoktur.
19. “Siz de bizimle .” cümlesi gelecek zamanın rivayeti ikinci çoğul şahıs eki ile çekimlenmiştir. 20. “Önceleri biz de .” cümlesi şimdiki zamanın hikâyesi birinci çoğul şahıs eki ile çekimlenmiştir.
fiilde anlam kayması “-mak / -mek” Durum fiili basit çekimli fiil ( eylem ) “-ma, -me” şart gelecekmişsiniz. haber kipleri kip ve kişi anlamı
rivayet dilek kipleri hikaye anlam kayması Oluş fiili geliyorduk. birleşik çekimli Kılış fiili Fiiller
UYGULAMA ALANI
25
UYGUL
AMA AL
ANI
Aşağıdaki cümlelerdeki fiilerin özelliklerini ilgili yerlere (✓) işareti koyarak belirleyiniz.
Cümle Kılış fiili Durum fiili Oluş fiili Basit çe-kimli fiil Birleşik çekimli fiil Anlam kayması Onlar da bizim arabayla gelse.
Herkese bir şeyler ikram ederdi. Evi tekrar eski hâline getirmeyi unutma. Bahçeye kiraz ve vişne ağacı dikmişler. Nereye gittiklerini bir türlü öğrenemedim. Haftaya yine burayı ziyarete geliyoruz.
Hangisinin başarılı olduğunu bundan sonra göreceğiz. Bu kitabı o herkesten önce bitirmiş.
Bulunan telefonun kendisininki olmadığını söyleseydi Çalışsaydı onun da şimdi bir arabası vardı.
Bu şehre her geldiğinde bizi sorarmış. Cebindekileri hemen çıkardı.
İşle ilgili sorunlarımızı hep o giderdi. Saksıdaki çiçeklerin yaprakları sarardı. Atatürk, Samsun’a 19 Mayıs 1919’ da çıktı. Hasta olan çocuklar dışarı çıkmamalıydı.
Onun kimlerin iyiliği için çalıştığını hepimiz her zaman biliyoruz.
Her bayram bizi telefonla arardı. Her gün mutlaka kitap okumalısınız. Çocuklar da bizimle geleydi. Dünya’nın hareketlerini izliyordu. Okula gitmeyi iple çekiyormuş.
Çektiklerimizi sizlere de anlatsa mıydık acaba? Bütün problemlerin kaynağını bulabilseydi. Kitaptaki soruların tamamını çözsün.
Eve gelirken markete uğrar ve çocuğuna süt alır. Yolların bozuk olması kazalara neden oluyordu. Pencerenin önündeki koruma demiri iyice paslanmış. Onun önderliği birçok yöneticiye kılavuz olmuştu. Dolabı her açtığında yiyecek bir şeyler bulurdu. Okuldan eve geldiği saatler hep acıkıyor.