Birinci Dünya Savaşı’nda Diğer Görevleri

Ferik (Korgeneral) Esad Paşa, Goltz Paşa’nın Bağdat’ta bulunan VI. Ordu Kumandanlığı’na gitmesi üzerine, 12 Ekim 1915’te İstanbul’da bulunan I. Ordu Kumandanlığı’na tayin edildi.624 14 Ekim’de Çanakkale’deki görevini Yakup Şevki Bey’e bırakan Esad Paşa, otomobiline binerek V. Ordu Karargâhına gitti. Akşam yemeğini orada yiyerek Ordu Kumandanı Liman Paşa’ya ve Ordu Kurmay Başkanı Kâzım Bey’e veda etti ve yola çıktı. 16 Ekim’de Sirkeci Tren İstasyonuna ulaştı. Harbiye Nezareti’ne uğrayıp Enver Paşa’yı ziyaret etti ve ardından Acıbadem’deki köşküne döndü. Esat Paşa 20 Ekim’de Kurban Bayramı merasimine katıldığı zaman Sultan V. Mehmed Reşad camii mahfelinde huzuruna kabul etti. Padişah, Esad Paşa’nın Çanakkale Muharebelerinde gösterdiği başarı üzerine kendisini tebrik ederken yeni görevinde başarılar diledi.625 17 Ocak 1916’da Çanakkale Muharebelerinde fedakârca gösterdiği olağanüstü başarılarından dolayı Muharebe Altın İmtiyaz Madalyası ile ödüllendirilmiştir. Kendisiyle beraber, Mirliva Vehib Paşa, Mirliva Cevat Paşa ve Miralay Mustafa Kemal Bey de bu ödüle layık görülmüşlerdir.626 Ayrıca 17 Şubat’ta, Avusturya Arşidükü tarafından İkinci Rütbeden Liyakat-ı Askeriye Salib-i Muharebe Nişanı, 26 Nisan’da Avusturya-Macaristan Devleti tarafından Harp Nişanı ile Birinci Rütbeden Kron de Fer

624 BOA, İ.HB., 176/53, 1-1; BOA, İ.HB., 176/53, 1-2; BOA, BEO., 4384/328736; Görgülü, On Yıllık

Harbin Kadrosu 1912-1922, s. 117.

625 Bülkat, Çanakkale Hatıraları, s. 745-749.

Nişanı ve 23 Eylül 1917’de de Osmanlı Devleti tarafından Birinci Kılıçlı Mecidî Nişanı

ile ödüllendirilmiştir.627

Esad Paşa I. Ordu Kumandanlığı görevi sırasında, Almanya’nın Doğu ve Batı Cephelerini görmek üzere 7 Ağustos 1917’de Berlin’e gitti. Doğu cephesini kuzeyden güneye kadar gördü ve incelemelerde bulundu. Batı Cephesi’nde, Sedan’a vardığında, İstanbul’a gelecek olan Almanya İmparatoru Kayzer II. Wilhelm’e gezisi sırasında mihmandarlık628

yapmakla görevlendirilmesi üzerine bir an önce İstanbul’a geldi.

Kayzer II. Wilhelm 1917 yılında Bulgaristan üzerinden İstanbul’a gelerek, Osmanlı topraklarına yaptığı ziyaretlerin üçüncüsünü gerçekleştirmiş oldu. Bu geliş bir bakıma savaş sırasında ittifak kurduğu Osmanlı Devleti ve Bulgaristan’a destek ve moral ziyareti kabilindendi. Çünkü bu yıllar savaşın en zor ve buhranlı zamanlarıydı. Ekim 1917’de yapılan bu ziyaret dört gün sürdü. Dört günlük süre zarfında Kayzer birçok resmi görüşme yaptı ve Çanakkale Muharebelerinin cereyan ettiği sahayı gezdi. Tüm gezi süresi boyunca Esad Paşa bir an olsun yanından ayrılmadı. Başta Sultan V. Mehmed Reşad olmak üzere, I. Ordu Kumandanı ve mihmandarı Esad Paşa ve diğer devlet erkânı 15 Ekim’de Kayzer’i karşılayarak ziyaret başladı.629 İstanbul’da yapılan birtakım ziyaretler, sonrasında 17 Ekim’de Çanakkale’ye gidilerek devam etti. Kayzer 18 Ekim’de İstanbul’a dönüp denizyolu ile Almanya’ya geri döndü.630 Esad Paşa bu ziyaret sırasında gittiği hemen hemen her yerde Kayzer’e eşlik edip rehberliğini yaptı.

V. Ordu Kumandanı Liman von Sanders’in Yıldırım Orduları Grubu Kumandanlığı’na gitmesi üzerine, 21 Şubat’ta Esad Paşa, Bandırma’da V. Ordu Kumandanlığı Vekâletine getirilmiş ve 8 Haziran 1918’de de Birinci Ferik (Orgeneral) rütbesine yükselmiştir.631 13 Mayıs 1918’de devlete ve orduya yaptığı hizmetlere istinaden, Sultan V. Mehmed Reşad tarafından Harp Madalyası ile taltif edilmiştir.632

627 MSB Arşivi, Mehmed Esad Bülkat’ın Askerî Safahat Belgesi.

628 Mihmandar: Resmî konukları ağırlamak ve onlara kılavuzluk etmekle görevlendirilen kimse.

629 “Muazzam Bir Vaka-i Tarihiye”, İkdam, 16 Ekim 1917; “Muhterem Misafirimiz Geldi”, Sabah, 16 Ekim 1917.

630 Detaylı bilgi için bkz. Ö. Kürşad Karacagil, “Alman İmparatoru İstanbul’da (1917)”, Akademik Bakış, Cilt: 6, Sayı: 12, Yaz 2013, s. 111-133; Serpil Kırel ve Oya Kasap Ortaklan, “Alman İmparatoru II. Wilhelm’in Osmanlı İmparatorluğu’nu Son Ziyareti (1917)” Sinecine, Cilt: 9, Sayı: 1, s. 113-158.

631 MSB Arşivi, Mehmed Esad Bülkat’ın Askerî Safahat Belgesi; Sanders, Türkiye’de Beş Sene, s. 232;

Balkan Harbi’nde Yanya Savunması ve Esat Paşa, s. 102.

Esad Paşa, Birinci Dünya Savaşı sırasında iki cephede görev almıştır. Bunlardan ilki ve askerî kariyerinin en zirve noktası olan Çanakkale Cephesi, ikincisi ise çok kısa süren Kafkas (Doğu) Cephesi görevidir. 9 Haziran 1918’de Şark Orduları Grubu kurulmuştur.633

Kurulan bu ordu, III. ve IX. Ordulardan oluşturulmuştur. Kardeşi ve aynı zamanda III. Ordu Kumandanı olan Vehib Paşa’nın Şark (Doğu) Ordular Grubu Kumandanlığı’na getirilmesiyle Esad Paşa da 18 Haziran 1918’de yerine Batum’da III. Ordu Kumandanı olarak atanmıştır.634 Ferik Esad Paşa, 26 Haziran’da Batum’a ulaşıp yeni karargâhında yeni görevine 27 Haziran tarihi itibarıyla başlamıştır. Esad Paşa, şimdiye kadar bütün zorluklara göğüs gererek tarih sayfalarında büyük zaferlerle geçen ve zaferden zafere koşan bu muazzam ordunun başında olmakla çok mesut olduğunu ve iftihar duyduğunu ifade etmiştir.635

Esad Paşa bu görevi sırasında, Maverâ-yı Kafkas ve Osmanlı delegelerinin orduca iskân ve iaşe işlerini temin etti.636 Ermenilerle ilgili nüfus mübadelesi gibi birtakım görevleri ve özellikle de Başkumandan Vekili Enver Paşa’nın bölgedeki emirlerini yerine getirdi.637

Aynı zamanda Şark Orduları Grubu Kumandan Vekili olan Esad Paşa, Temmuz ayı içerisinde Ermeni ve Nasturilerin kadın, çocuk ve yaşlılar dahil olduğu halde Dilman’da 7.000 ve Rumiye’de 3.000 Müslümanı çeşitli işkencelerle şehit ettiklerini Rus subaylarının açıkladığını ifade etmiştir. Ermeni subaylarının her tarafta dolaşarak Ermenileri silah başına davet ettiklerini, masraflarının ise İngilizler tarafından karşılandığını, Ermenilerin Türkler aleyhine savaşa devam edeceklerini Esad Paşa Başkumandanlığa bildirmiştir.638 Yine Temmuz ayında, Gence’deki Ermenilerden silah toplandığı sırada Ermenilerin yaralı kalan Türk askerlerine uyguladıkları mezalimi gösteren dört adet fotoğrafı Başkumandanlığa gönderen Esad Paşa, fotoğraflarda

633 Görgülü, On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922, s. 174.

634 BOA, İ.DUİT., 157/21, 2; BOA, İ.DUİT., 157/21, 1; BOA, BEO., 4520/338970; Mustafa Sarı,

Türkiye-Kafkasya İlişkilerinde Batum (1917-1921), TTK Yayınları, Ankara, 2014, s. 160-161; Balkan Harbi’nde Yanya Savunması ve Esat Paşa, s. 102; Genelkurmay Başkanlığı Yayınları, Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3 ncü Ordu Harekâtı, Genelkurmay Basımevi, Cilt: 2, Ankara,

1993, s. 538.

635 ATASE, BDH, Klasör: 2938, Dosya: 587, Belge: 5-17; ATASE, BDH, Klasör: 2938, Dosya: 587, Belge: 5-16.

636 ATASE, BDH, Klasör: 2938, Dosya: 587, Belge: 5-21.

637 BOA, HR.SYS., 2886/11, 1-1; BOA, HR.SYS., 2886/3, 1; BOA, HR.SYS., 2886/3, 2; Enis Şahin,

Diplomasi ve Sınır Gümrü Görüşmeleri ve Protokolleri-1918, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2005, s.

199-200.

638 Askerî Tarih Belgeleri Dergisi, Sayı: 76, Belge No: 1669, s. 121-122; Askerî Tarih Belgeleri Dergisi, Sayı: 81, 1982, Belge No: 1886, s. 487-488.

görüldüğü üzere neferlerin burun, kulak ve bazı azalarının kesildiğini ve karınlarında ateş yakılarak türlü işkencelere tabi tutularak öldürüldüklerini söylemiştir.639

1-2 Temmuz 1918’de Enver Paşa’dan Esad Paşa’ya gönderilen “Kişiye Özel” işaretli bir belgede, Enver Paşa’nın Almanları Azerbaycan konusunda gücendirmemek amacıyla takip ettiği politika doğrultusunda birtakım istekleri olmuştur. Almanlar aslında Türklerin Bakü ve Gence’de olmasına taraftar değillerdi. Ancak siyasi durum netleşinceye kadar bu bölgede kalmak isteyen Enver Paşa, Esad Paşa’dan durumu idare etmesini, Kafkas İslam Ordusu Kumandanı Nuri (Killigil) Paşa ile irtibat halinde kalmasını, Nuri Paşa’ya istediği kadar silah, cephane ve para göndererek genel olarak bu minvaldeki sorunlarını halletmesini istemiştir.640 Anlaşılan o ki, Enver Paşa’nın istekleri doğrultusunda Alman kumandanları bu cephede ikna etme görevi de Esad Paşa’ya verilmiştir. Zira Esad Paşa Alman kumandanları iyi tanıyan, beklenti ve sorunlara karşılık nasıl bir hareket tarzı benimsenmesi gerektiğini iyi bilen bir kumandandı. III. Ordu Kumandanlığı görevini böylece Eylül ayına kadar karargâhında yürütmüştür.

Birinci Dünya Savaşı artık sona eriyordu. Bu nedenle, Esad Paşa savaş bitmeden önce bu cephedeki operasyonlara kısa bir süre katılabildi. 27 Eylül 1918’de III. Ordu Karargâhı, I. Ordu Karargâhını oluşturmak üzere İstanbul’a çağırılınca, Esad Paşa da Genel Karargâh emrine alındı.641 Paşa, Batum’dan İstanbul’a dönünce, yeniden kurulan ancak gücü sadece bir alaydan ibaret olan I. Ordu Kumandanlığı’na atandı ve 30 Ekim 1918’de Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasıyla bu ordu da lağvedildi.642

Kolordu ve Ordu Kumandanlıkları’ndan sonra Esad Paşa emekli olana kadar müfettişlik görevlerine getirildi. I. ve III. Ordular lağvedilince Esad Paşa 5 Ocak 1919’da Mekâtib-i Askeriye Umûmî Müfettişliği’ne (Askerî Okullar Genel Müfettişliği) atandı. Aynı zamanda, 15 Nisan 1919’da bazı talimnamelerin tashihi için oluşturulan Komisyon Başkanlığına görevlendirildi.643 Ancak ne yazık ki, askerî okulların adları var, kendileri yoktu. Paşa’nın bundan sonraki görevi, askerî yaşamı boyunca aldığı son görev oldu. 24 Temmuz 1919’da II. Ordu Müfettişliği’ne tayin edilen Esad Paşa, bölükleri var olmayan

639 Askerî Tarih Belgeleri Dergisi, Sayı: 86, Yıl: 36, 1983, Belge No: 2071, s. 101.

640 Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3 ncü Ordu Harekâtı, s. 563-564.

641 Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3 ncü Ordu Harekâtı, s. 548.

642 Balkan Harbi’nde Yanya Savunması ve Esat Paşa, s. 102.

bir göreve getirilmişti.644 Paşa son görevinden istifa ederek kendi arzusuyla emekliliğini istedi. 19 Ekim 1919 tarihi itibarıyla da 5.000 kuruş maaşla emekliliğe ayrıldı.645