Bilimsel Bilginin Doğası İle İlgili Anketin Sonuçları

Anketin on bir maddesi bilimsel bilginin doğası ile ilgili kategoride yer almaktadır. Bu kategoride gözlemelerin doğası, bilimsel modellerin doğası, bilimsel bilginin değişebilirliği, hipotezler-teoriler ve kanunlar, bilimsel varsayımlar, bilimsel yöntem, bilimsel bilginin kesinliği ve belirsizliği, bilimsel bilginin epistemolojik

durumu ve bilimsel alanlar arası kavramların tutarlılığı yer almaktadır. Bilimin doğası ile ilgili özellikler içinde ankette en çok yer alan bilimsel bilginin karakteristik özellikleri yani bilimsel bilginin doğası ile ilgili görüşlerin daha çok gerçekçi olmayan görüşler olduğu görülmektedir. Bu sonuç da uluslararası ve ulusal araştırmalarda elde edilen sonuçlarla paralellik göstermektedir (Eve ve Dunn, 1990; King, 1991; Lederman, 1992; Abd-El-Khalick ve Boujaoude, 1997; Moss, Abrams ve Robb, 2001; Çelik, 2003;

Taşar, 2003; Gürses, Doğar, ve Yalçın, 2005; Doğan Bora, 2005; Beşli, 2008; Aslan, 2009; Aslan, Yalçın, ve Taşar, 2009).

Gözlemlerin doğası araştıran anketin onuncu sorusu bilim insanları farklı teorilere inanıyorlarsa genellikle yaptıkları bilimsel gözlemler de farklı olur ile ilgili öğretmen adaylarının önemli bir bölümü %60,3 oranında gerçekçi ve %33,1 oranında kabul edilebilir kategorideki görüşleri yansıtan bakış açısına sahip olduğu tespit edilmiştir. Öğretmen adayları gerçekçi bakış açısıyla bilim insanlarının farklı düşüncelerinin onların gözlemlerini değiştireceğini, farklı yöntemlerle deney yaparak, farklı şeyleri fark edeceklerini belirtmişlerdir. Kabul edilebilir bakış acısıyla ise bilim insanları yeteri kadar yetkinseler farklı teorilere inanmaları bilimsel gözlemlerin çok fazla değişmeyeceği ve benzer gözlemler göstereceği düşüncesindedirler. Öğretmen adaylarının bilimin tarafsız gözlemle başladığının farkında oldukları ve teorilerin bilimsel araştırmalara rehberlik ettiğini anladıkları sonucu Abd-El-Khalick ve Boujaoude’nin (1997) çalışmalarıyla farklılık göstermektedir.

Bilimsel modellerin doğasını araştıran anketin on birinci sorusu laboratuvarda kullanılan çoğu bilimsel modeller gerçeğin kopyalarıdır ile ilgili öğretmen adayları

%40,9 oranında kabul edilebilir ve %40,9 oranında yetersiz bakış acısına sahip oldukları görülmektedir. Öğretmen adayları yetersiz kategorideki görüşleri ile bilimsel modellerin gerçeğin kopyaları olduğunu düşünürken, kabul edilebilir görüşleri ile bilimsel modellerin gerçeğin kopyalarına yakın olduğunu düşünmektedirler. Öğretmen adaylarının bu düşünceleri öğrenimleri sürecinde almış oldukları eğitimin sorgulanması gerektiğini ortaya çıkarmaktadır. Literatürde daha önce bilimin doğası ile ilgili bu özelliğin ölçüldüğü çalışmalarda katılımcıların bilimsel modellerin doğası konusunda yetersiz görüşlere sahip oldukları görülmektedir (Aikenhead, 1987; Palmquist ve Finley, 1997; Yakmacı, 1998; Erdoğan, 2004; Doğan Bora, 2005; Lederman ve diğ., 2002;

Küçük, 2006; Liu ve Lederman, 2007; Ayvacı, 2007; Saraç, 2012).

Bilimsel bilginin değişebilirliğini araştıran anketin on ikinci sorusu bilimsel araştırmalar doğru yapılsa bile bilim insanlarının bu araştırmalardan elde ettiği bilgi gelecekte değişebileceği konusunda öğretmen adaylarının çoğunluğu %85,1 oranında gerçekçi bakış acısına sahiptir. Öğretmen adayları bilim insanlarının yeni teknikler ve gelişmiş aletler kullanarak eski bilgileri yeni buluşlar ışığında yeniden yorumlanacağı ve eski teorileri çürütebileceği için bilimsel bilginin değiştiğini ifade eden gerçekçi görüşlerini belirtmişlerdir. Bu sonuç literatürde daha önce bilimin doğası ile ilgili bu özelliğin ölçüldüğü diğer araştırmalarla benzer özellikler göstermektedir (Doğan Bora, 2005; Beşli, 2008; Aslan, 2009; Saraç, 2012).

Hipotezler, teoriler ve kanunların yapısına yönelik olarak anketin on üçüncü sorusu bilimsel fikirler, hipotezlerden teorilere doğru gelişirler ve sonunda eğer yeteri kadar iyilerse de bilimsel kanunlara dönüştüğü ifadesinde öğretmen adaylarının çoğu

%63,2 oranında yetersiz kategorideki bakış açısına sahip olduğu tespit edilmiştir.

Bilimsel bilgilerde hipotezden teoriye ve kanunlara giden hiyerarşik bir yapılanma olduğunu savunan yetersiz bakış acısı ne yazık ki öğretmen adaylarının önemli bir bölümünün görüşlerini yansıtmaktadır. Bu durum McComas (2000) tarafından belirtilen bilimsel fikirlerin hiyerarşik bir yapısının bulunduğu ile ilgili yanlış inanışla açıklanabilir. Hâlbuki hipotez, teori ve kanunlar farklı bilimsel bilgilerdir. Literatürdeki araştırmalarda hipotez-teori ve kanun arasında bir hiyerarşi olduğu kavram yanılgısına oldukça sık rastlanmaktadır (Erdoğan, 2004; Doğan Bora, 2005; Abd-El Khalick, 2006;

Liu ve Lederman, 2007; Kenar, 2008; , Aslan, 2009; Tatar, Karakuyu ve Tüysüz, 2011;

Saraç, 2012). Öğretmen adaylarının %18,6 oranında teori ve kanunların bilimsel bilginin farklı türleri olduğu ve bunların birbirlerine dönüşemeyeceğini belirten ve gerçekçi bakış açısına sahip olmaları hipotezler, teoriler ve kanunların yapısına yönelik yanlış inanışlara sahip olduğunu göstermektedir.

Bilimsel varsayımların yapısına yönelik olarak anketin on dördüncü sorusu Bilimin düzenli bir şekilde ilerlemesinde, bilim insanlarının yeni teori veya kanunları geliştirirken oluşturdukları varsayımlar doğru olup olmaması ile ilgili öğretmen adaylarının çoğu %63,6 oranında yetersiz kategorideki bakış açısına sahip olduğu tespit edilmiştir. Öğretmen adaylarının çoğunluğu bilim insanları tarafından yapılan varsayımların bilimin ilerlemesi için doğru olması gerektiğini düşünmektedir. Bu sonuç yukarıda bilimsel bilginin değişebilirliğini araştıran anketin on ikinci sorusunda sahip

oldukları gerçekçi düşüncelerle çelişmektedir. Bu sonuç daha önce yapılan araştırma sonuçlarıyla paralellik göstermektedir (Yakmacı, 1998; Erdoğan, 2004; Doğan Bora, 2005; Aslan, 2009).

Bilimsel yöntemin yapısına yönelik olarak anketin on beşinci sorusuEn iyi bilim insanları bilimsel yöntemin aşamalarını takip edenlerdir ile ilgili öğretmen adaylarının yarıdan fazlası %54,1 oranında yetersiz kategorideki bakış açısına sahip olduğu tespit edilmiştir. Öğretmen adayları yetersiz kategorideki görüşleri ile bilimsel yöntemlerin geçerli, açık, mantıklı ve doğru sonuçları sağladığı için bilim insanlarının bilimsel yöntemin aşamalarını takip edeceğini düşünmektedirler. Öğretmen adayları %21,5 oranında gerçekçi kategorideki bakış açısı olan bilimde hayal gücü ve yaratıcılıkla birlikte birçok yöntemin kullanılabileceği ve tek bir bilimsel yöntemin olmadığına dair görüşleri belirtmişlerdir. Bilimin doğası ile ilgili olarak McComas (2000) tarafında ortaya konulan yanlış inanışlardan birisi de bilimsel yöntemle ilgili olandır.

Bilimsel bilginin kesinliği ve belirsizliği yönelik anketin on altıncı sorusunda öğretmen adaylarının %51,2 oranında kabul edilebilir ve %40,5 oranında gerçekçi kategorideki görüşleri yansıtan bakış açısına sahip olduğu tespit edilmiştir. Öğretmen adayları bilim insanlarının kesin olarak tahminde bulunamayacağını bazı bilgilerin daima eksik olduğunu düşünmektedirler. Bilim insanları tarafından yapılan tahminlerin doğru ve yeterli bilgilerin olması halinde kesin olduğunu düşünen öğretmen adayları

%5,8 oranındadır. Bu sonuç literatürde daha önce bilimsel bilginin kesinliği ve belirsizliği yönelik diğer araştırmalarla benzer özellikler göstermektedir (Doğan Bora, 2005; Aslan, 2009; Mıhladız, 2010; Saraç, 2012).

Bilimsel bilginin epistemolojik durumuna yönelik anketin on yedi, on sekiz ve on dokuzuncu sorularında öğretmen adaylarının gerçekçi olmayan bakış acılarına sahip olduğu tespit edilmiştir. Öğretmen adayları bilimsel kanunların (%44,6 yetersiz, %36,4 kabul edilebilir), bilimsel hipotezlerin (%55,8 yetersiz, %36,4 kabul edilebilir) ve bilimsel teorilerin (%52,5 yetersiz, %21,1 kabul edilebilir) her zaman doğada açığa çıkartılmayı beklediğini ve bilim insanlarının onları keşfettiğini ifade eden gerçekçi olmayan görüşler ortaya koymuşlardır. Bu duruma benzer sonuçlara diğer araştırmalarda da rastlanmaktadır (Ryan ve Aikenhead, 1992; Yakmacı 1998; Haidar, 1999; Erdoğan, 2004; Doğan Bora, 2005; Aslan, 2009; Saraç, 2012). Öğretmen adaylarının sahip olduğu bu yetersiz görüşlerin en önemli nedeni olarak yıllardır ders

kitaplarında ve fen öğretiminde bu yanlış görüşlerin çok yaygın bir şekilde kullanılması veya bu konuda gerekli bilgilerin yeterince yer almaması gösterilebilir (Aikenhead ve Ryan, 1992; Mccomas, 2000)

Bilimsel alanlar arasındaki kavramların tutarlılığına yönelik anketin sonuncu sorusu farklı alandaki bilim insanlarının farklı bakış acılarının birbirlerinin çalışmalarını anlamalarını zorlaştırması ile ilgili öğretmen adaylarının çoğunluğu %60,3 oranında gerçekçi bakış acısına sahiptir. Öğretmen adayları farklı alanlardaki bilim insanlarının birbirlerini anlamaları, bakış acılarının farklı olması nedeniyle zor olduğunu düşünmektedirler. Öğretmen adayları bu konuda %24,8 oranıyla yetersiz görüş %14,9 oranıyla kabul edilebilir görüş bildirmişlerdir. Burada bilim insanlarının zeki olduğunu ve bilimsel fikirlerin bir alandan diğerine örtüşeceğini o yüzdende farklı alandaki bilim insanlarının birbirini anlamaları oldukça kolay olacağını belirtmişlerdir.

5.2. Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının BDTÜG Anketinde Belirtikleri Görüşlerin Demografik Değişkenlerine Göre Analizine İlişkin Sonuçları

Araştırmaya katılan Fen Bilgisi öğretmen adaylarının kişisel bilgileri, cinsiyet, mezun olduğu lise türü, öğrenim türü (normal yâda ikinci öğretim), sosyoekonomik düzey gibi ilgili demografik özelliklerinden elde edilen betimsel istatistikler, bilimin doğası konusunda yapılan anketten elde edilen veriler ile karşılaştırılarak ki-kare ile analizi ile yorumlanmasına çalışılmıştır.