Bilgi iletişim teknolojileri

Bu araştırmada imalat firmaları üzerine odaklanıldığı için bilgi teknolojileri ileri üretim teknolojileri ve tedarik zinciri yönetiminde kullanılan bilgi teknolojileri uygulamaları değerlendirilmiştir. İleri imalat teknolojilerinin yanısıra tedarik zinciri yönetimi bilgi teknolojileri uygulamaları ortaya çıkmış ve son yıllarda tedarik zincirinde yaygın bir şekilde benimsenmeye başlanmıştır (Zhou ve Benton, 2007). Tedarik zinciri bilgi teknolojileri uygulamaları planlama sürelerinin uzunluğuna göre üç kategoride incelenebilir (Tedarik Zinciri Konseyi, 2002). (1) depo yönetimi, nakliye yönetimi ve işbirlikçi üretim gibi kısa vadeli günlük faaliyetlere odaklanan tedarik zinciri uygulamalarıdır, (2) orta ve uzun vadeli faaliyetlere odaklanan tedarik zinciri planlamasıdır, bu kategori ile ifade edilen tedarik zinciri planlamasında tedarik, üretim ve teslimatın etkisidir, (3) ilk iki kategoriyi destekleyici bir araç olarak köprü görevi gören bir tedarik zinciri uygulamasıdır.

İleri imalat teknolojileri; yaşanan yoğun rekabet ortamında işletmelerin ürün ve süreç teknolojilerini geliştirmelerinde kullanılan en önemli gelişmelerden birisi olarak gösterilebilir. Günümüzde düşük maliyet, kaliteli ürün ve yüksek verimlilik için işletmelerin yeteneğini artıran ve müşterilere uygun ürünlerin daha hızlı teslimatını gerçekleştiren ileri imalat teknolojileri kullanımı daha da önemlidir. Ömürbek ve Yılmaz (2009), ileri imalat teknolojisi, ürün ve süreç tasarımı, üretim planlama ve kontrol, üretim süreci ve bu faaliyetlerin bütünleştirilmesi için kullanılan teknolojilerin bütünü olarak tanımlamaktadır.

Bilgi teknolojilerinin (BT) tedarik zinciri ile bütünleştirilmesi önemli konulardan birisi olarak gösterilebilir. Stratejik bilgi sistemi planlaması, klasik işletmelerin ihtiyaçlarından farklı olarak tedarik zinciri yönetimi bilgi sistemi altyapısının stratejik amaçları arasındadır. İletişim etkin olmasında gerekli süreç dönüşümünü sağlayan sistemler işletmeler için oldukça önemlidir. İşbirliği içinde işletmelerin yeteneklerindeki faklılık, bilgi teknolojisi odaklı tedarik zinciri yönetimine geçişteki zorluklar ve düşük tedarik zinciri entegrasyonu bilgi teknolojisi kullanımına engel olarak görülmektedir (Chopra ve Meindl, 2003).

BT, işletmelerin yeniden yapılanmasında önemli bir rol oynamakla birlikte, bilginin etkin akışını kolaylaştırmakta, işletme faaliyetlerinin etkin ve etkili karar verilmesinde katkı sağlamaktadır (Özçifçi, 2009). Ayrıca BT, tedarik zincirinin entegrasyonunun yanı sıra tedarikçiler, üreticiler, müşteriler ve üçüncü parti sağlayıcıları arasında iletişim daha kolay hale gelmesini sağlamaktadır (Cheng-Min ve Chien-Yun, 2006). Bilişim teknolojilerinin sunduğu hız ve kalite işletmeler ile tedarikçiler arasındaki ilişkilerin düzenlenmesinde de önemli rol oynamaktadır. BT sayesinde işletmeler daha az tedarikçi ile işbirliği esasına bağlı olarak çalışmakta ve sonuçta bu ilişkiler daha uzun vadeli olmaktadır (Özçifçi, 2009).

Byrd ve Davidson (2003), ABD’de 225 firmadan elde ettikleri veriler ile bilgi teknolojilerinin tedarik zinciri üzerindeki etkisini incelemişlerdir. Özellikle bilgi teknolojilerinin tedarik zincirindeki etkisini araştırmış ve bu etkinin firma performansı üzerine pozitif bir ilişkisi olduğunu tespit etmişlerdir.

Tedarik zinciri yönetiminin bilgi teknolojilerini planlama ve uygulama aşamalarında önemli bir rolü vardır. Özellikle bilgi teknolojilerinin tedarik zincirinde stratejik düzeyde planlama, taktik düzeyde planlama ve işlemsel düzeyde planlama olmak üzere üç alanda etkisi vardır (Yüksel, 2002):

 Stratejik düzeyde planlama; tedarikçilerinin optimum sayısının ne olacağını, dağıtıcıların belirlenmesi gibi konuların belirlendiği tedarik zinciri ağ tasarımıdır.

 Taktik düzeyde planlama; ağ üzerinde ürünlerin ve hizmetlerin akışının optimizsyonunu içeren planlama faaliyetleridir. Bu planlama ile hangi işletmenin hangi ürünleri ne miktarda üreteceğini ve tedarikçilerin kimler olacağı gibi kararların verilmesinde etkili olur.

 İşlemsel düzeyde planlama; günlük veya saatlik olarak üretim planlarının yapıldığı faaliyetleri kapsamaktadır.

Bir ağ üzerinde bilgi paylaşımının fonksiyonelliğinin; (1) bazı bilgilerin bir yerden başka bir yere iletilmesini sağlayan basit veri iletimi, (2) sadece mesaj iletilmesinin

dışında bazı bilgilerin ortak kullanımına olanak sağlanması (3) yetkili kişilerin bir bilgisayardaki programlara ulaşabilmesine ve bu programları kullanmasına olanak sağlanmasıdır. Tedarikçi üyeler arasında bilgi paylaşımı sağlandıktan sonra kaynakların ve işlerin tedarik zinciri üyeleri arasında transferi gerçekleştirilmektedir (Yüksel, 2002).

Tedarik zinciri yönetiminde bilişim teknolojilerinin rolüne ilişkin literatürdeki teorik açıklamalara karşın konuyu ampirik olarak inceleyen çalışmaların sayısı oldukça sınırlıdır (Özçifçi, 2009). Özçifçi, tedarik zinciri yönetiminde bilişim teknolojisi kullanımının performansa etkisini büyük işletmelerde yapısal eşitlik modeli kullanarak incelemiş ve çalışmasında Türkiye’de faaliyet gösteren İstanbul Sanayi Odası tarafından her yıl belirlenen 1000 işletmeden 233’nden veri toplamıştır. Bilişim teknolojilerinin kullanımının işletme performansı üzerinde önemli katkılara sebep olduğu bilinmektedir. Şahin ve Topal (2016c), hangi teknolojilerin hangi performans kriterine ne ölçüde katkı sağladığını araştırmışlar ve çalışmalarında işletmelerde kullanılan bilgi teknolojilerinin maliyetler ve finansal performansla olan ilişkisini ele almışlardır.

DeGroote (2011), bilgi teknolojileri ve tedarik zinciri çevikliğinin işletme performansı üzerindeki etkisini araştırmıştır. Tedarik zinciri çevikliği piyasa, firma ve tedarik zinciri faktörleri tarafından denetlendiğini değerlendirmiş ve 193 ABD imalat firması tedarik zinciri yöneticilerinden elde edttiği veriler ile BT ve çevikliğin firma performansı üzerindeki arabuluculuk etkisini araştırmıştır.

Bilgi teknolojileri geliştikçe bilgi paylaşımında kullanılan teknolojilerde hızlı bir şekilde gelişme göstermektedir. Örneğin yapay zeka gibi bilgiye dayalı sistemler geliştikçe işletmeler hem bu teknolojilere olan yatırımlarının arttırmakta hem de bu teknolojiler sayesinde gerçekleştirdikleri ürün/hizmetlerini müşterilerine sunmada önemli avantajlar elde etmektedirler. Yapay zeka sistemlerinin ağırlığının önemli ölçüde düşük olduğu günümüz teknolojilerinde kurumsal kaynak planlama ve tedarik

zinciri yönetimi yazılımı gibi internet tabanlı teknolojilerde daha yoğun olması beklenmektedir (Zhou, 2003).

Özetle, tedarik zincirinde BT’nin kullanımı, etkinliğin artmasına, stokların ve döngü süresinin düşmesine, kalite ve esnekliğin artarak müşteri istek ve beklentilerine daha hızlı cevap verme imkanı sağlamaktadır. Tedarik zincirinde iletişimi ve entegrasyonu sağlamada birçok teknoloji kullanılmaktadır. Son zamanlarda TZY’nin önem kazanmasında internet en büyük etkiye sahip olan teknoloji olarak görülmektedir. Ayrıca telefon, faks, elektronik veri değişimi (EVD), kurumsal kaynak planlaması (ERP) sistemleriyle birlikte yeni ortaya çıkan barkod, radyo frekans sistemleri (RFID) gibi teknolojiler de gelişmeler yaşanmaktadır. Talep bilgilerini ve stokları görebilmek için bu teknolojilerin kullanımı geçen yirmi yılda yaygın bir şekilde artmıştır (Xu, 2012).

Tedarik zinciri sürecinde bilgi paylaşımının faydaları belirlenmeli ve sayısallaştırılması gerekir. Bilgi paylaşımı acil bir maliyet gerektiriyor gibi görünsede katılımcı üyelerin bilgi paylaşımının faydalarını anlayabilmeleri için ek zaman harcaması gerekmektedir. Faydalar maddi yada maddi olmayan açıdan ölçülebilir. Tedarik zincirinde bilgi paylaşımının dört ana faydası vardır: (1) sözleşme ile açıklık sağlanması (2) piyasa belirsizliği ile mücadele edilmesi (3) tedarik zinciri koordinasyonunu kolaylaştırması ve (4) fırsatçılığı azaltmasıdır (Simatupang ve Sridharan, 2001). Bilgi paylaşımı ile ilgili araştırmalar bilgi kalitesi ve bilgi içeriği şeklinde iki kısımda incelenmektedir.