Bilgi Çağının Lider Profili

İçinde bulunduğumuz bilgi çağı, yönetmeye ilişkin, sezgiyle kavranabilir gerçekleri keşfeden, işletmenin en önemli sermayesi olan insanın bilgi ve yeteneğini en etkin biçimde yönlendirecek liderlerin yönettiği organizasyonlara gerek duymaktadır. Günümüz organizasyonları daha az yöneticilik, daha çok liderlik gerektirmektedir. Bu tür bir liderlik,

yalnızca "karizma" ile değil, değişimi hissedecek, insanların ortak bir vizyona tutkuyla bağlanmalarını sağlayacak sezgi ve heyecanla ortaya çıkmaktadır.

Sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçiş toplumların kültürlerini, üretim ve tüketim biçimlerini değiştirdiği gibi yönetim ve liderlik stillerini de değiştirmektedir. Bilgi çağında insan, sosyal ve ekonomik yapının merkezindedir. Bilgiyi üreten, dağıtan, kullanan ve yöneten insandır. İnsanın odak noktası konumuna geldiği bilgi toplumlarında, bilgili bireylerin değeri yükselmektedir (Yeniçeri, 2002:56). Liderleri ve çalışanları bilgisiz, beceriksiz, yetersiz ve yeteneksiz olan bir örgütün başarılı olması düşünülemez. Güçlü örgütün öncelikle güçlü bir lidere gereksinimi vardır. Liderin gücü ise, sahip olduğu bilgiye ve bilgiyi yönetebilme kapasitesine bağlıdır.

Günümüz bilgi çağında liderler için bilgiyi yönetebilmek en önemli liderlik kriteri durumuna gelmiştir. Bilgiden en verimli bir şekilde yararlanabilme ve en yüksek geri dönüşümü sağlayabilme bilginin iyi yönetilebilmesine bağlıdır. Bu anlamda liderlerin, entelektüel sermayenin örgütlerin en önemli üretim faktörü olduğunun bilincine varmaları gerekmektedir.

Örgütler bilgi tabanlı, yönetimler insan merkezli, liderlik daha fazla katılımcı ve bilgiyi yönlendirecek şekilde yeniden düzenlenmektedir (Yeniçeri, (2002:56). Bugün örgütler çağdaş ihtiyaçlar doğrultusunda yapılarını, iletişim biçimlerini, ast-üst ilişkilerini, karar mekanizmalarını ve iş süreçlerini reorganize etmek zorundadırlar. Örgütsel etkinliğin sağlanabilmesi için liderlerin bilgiyi yönetebilmeleri, çalışanlar arasında bilgi transferini teşvik etmeleri ve örgütlerini öğrenen örgüt haline dönüştürebilmeleri gerekmektedir. Bilgi toplumu liderleri, öğrenmeyi ve öğrenilen bilgilerin uygulanmasını destekleyen bir örgüt kültürüne sahiptirler. Bu bağlamda bilgi toplumu liderleri, Shelton’un ortaya koyduğu iki insan grubundan dinamik karakterli yani, hem kendilerinin hem de başkalarının gelişmelerine katkıda bulunan insan grubuna girmektedirler (Shelton, 1997:73).

Arat bilgi toplumundaki liderlik tipinin Weber’in ileri sürmüş olduğu üç yetke türünden birisi olan legal-rasyonel yetke türü liderlik tipi olacağını belirtmektedir. Arat’a göre bilgi toplumu lideri, sakin, bağırıp çağırmayan, içeriksiz sloganlar atmayan, geleceğe yönelik paylaşılan bir vizyonu olan, izleyicilerinin görüş ve önerilerine değer veren, katılımcı, yönetmenin ötesinde yönlendirebilen bir liderliktir (Arat, 1998:87). Benzer bir şekilde Jim

geliştirmekte ve artık günümüzde tuttuğunu koparan, gözü pek, atak, cesur, girişimci liderlik tipinin gözden düştüğünü; sessiz, sakin, alçak gönüllü, kendini çok fazla ön plana çıkarmayan liderlerin daha fazla tercih edildiğini belirtmektedir (Köseoğlu, 2005)

Gibson ise, bilgi toplumu liderlerinin çevresel tehdit ve fırsatların farkında olan diğer bir ifadeyle SWOT analizi yapabilen, rakipleri izleyen, kaşif ruhlu ve maceraperest kişiler olacağını ileri sürmektedir (Gibson;1997:9). Rowan Gibson geleceği kaos ve belirsizlikten oluşan bir dünya olarak görmekte (Gibson,1997:1-3) ve Jennifer James bu tür bir geleceği anlamanın gittikçe daha zorlaştığını ifade etmektedirler (Jennifer, 00032). Bu bağlamda, bilgi toplumu liderleri geleceği önceden sezinleyebilmeli ve ortaya çıkan fırsatlardan en iyi bir biçimde yararlanabilme ve tehditlerden en az zararla kurtulabilme becerisine sahip olmalıdırlar. Yukarıda zikredilen araştırmacıların ileri sürmüş oldukları görüşlerden hareketle bilgi toplumu liderlerini; bilgiyi yöneten, öğrenme ve öğretmeye değer veren, çevresel tehdit ve fırsatları sezinleyebilen, fazla ön plana çıkmayıp ekip çalışmasını önemseyen liderler olduğunu iddia etmek mümkündür.

Bilgi toplumu liderliği, liderliğin doğuştan kazanılan bir takım özelliklere dayanması gerektiği görüşünü yeterli görmemektedir. Mutlaka, gelişmiş ikna ve iletişim yeteneği, empati, sinerjik ilişki kurabilme, duygusal zekaya sahip olma, özgüven, adil, dürüst, sözüne güvenilir, cesur, risk alabilme gibi klasik liderlik özelliklerine sahip olma çok önemlidir. Ancak tüm bu özelliklerin yanı sıra bilgi toplumu liderinin iyi bir bilgi altyapısına ve bilgiyi yönetebilme yeteneğine de sahip olmaları gerekmektedirler.

Bilgi liderliği, sosyal yapılarda ortaya çıkan gelişmeleri bekleyip, belirli bir süreçten sonra karar veren liderlik anlayışını yavaş yavaş ortadan kaldırmaktadır. Günümüz liderlik anlayışı çevresel duyarlılık gösteren, ortaya çıkan değişikliklere tepkici yaklaşan bir mantaliteye dayanmaktadır. Geleneksel liderlik uygulamalarının ortaya koyduğu tepkisiz ve pasif anlayışın bilgi toplumu liderliğinde yeri ve önemi yoktur. Geleneksel liderlikte örgütsel amaçların gerçekleştirilmesi için izleyicileri örgüt fonksiyonlarını yerine getirmeye yönlendirme esastır. Liderlik literatüründe bu tür geçmişe ve geleneklere bağlılığı ifade etmek üzere “işlemci liderlik” kavramı kullanılmaktadır. İşlemci liderliğin tek bir lider egemenliğine dayanması nedeniyle, katılımcılığın ve sorumluluğun paylaşılmasının esas olduğu bilgi toplumu liderliğinde önemini kaybetmesi muhtemel görünmektedir.

Bilgi toplumu liderliği dönüşümcü liderlik tipine daha fazla yaklaşmaktadır. Dönüşümcü liderlik, örgütlerde gerçekleştirilmek istenilen değişim çabalarına önderlik edilmesini içermektedir. Bu tür liderler, izleyenleri yapabileceklerinin ötesinde bir şeyler yapmaya motive eden, büyük ve gerçekleştirilmesi zor hedefler belirleyen ve onları bu amaçlarda birleştirerek değişimi gerçekleştiren liderlerdir. Günümüzde sanayi toplumunun bütün sorun ve sorularına çözüm üreten ve cevap bulan işlemci liderliğinden, sorunların tespitinde ve çözüm önerilerinin üretilmesinde, liderle izleyenlerin katkılarını birleştiren dönüşümcü liderliğe geçilmektedir.

Jennifer James bilgi toplumu liderlerinin sahip olması gereken özellikleri aşağıdaki şekilde sıralamıştır (Jennifer; 00032):

Dünyaya Yeni Bir Gözle Bakma: Bilgi toplumu liderleri, tecrübe, bilgi ve kültür düzeylerinin gerçekleri görmekten alıkoymalarını engellemek için çevreye ve kendilerine karşı sorgulayıcı bir gözle bakarlar.

Mit ve Sembolleri Kullanma: Bilgi toplumu liderleri, çevresel unsurları, kültür ve iletişimi etkin bir biçimde kullanarak yeni fikirlerin gelişmesi için gerekli ortamı hazırlarlar.

Geleceği Tanıma: Bilgi toplumu liderleri, geleceği tanıma çerçevesinde, günümüzdeki

gelişmelerin itici kuvvetlerinin etkilerini izlemek zorundadırlar.

Daha Hızlı Yanıt Verme: Bilgi toplumu liderleri, çevresel değişikliklere hızlı adapte

olur ve hızlı bir şekilde tepki gösterirler.

Kaynakları Rasyonel Kullanma: Bilgi toplumu liderleri, kıt kaynakları daha rasyonel kullanırlar.

Çeşitlilikten Yararlanma: Bilgi toplumu liderleri farklı kültürel, sosyal, dinsel ve zihinsel çeşitlilikten yararlanırlar.

Bilgi çağında, yaygınlaşan bilgisayar kullanımı, daha aktif olmak isteyen insan kaynakları, yararlanmayı bekleyen teknoloji, motive edilmekte zorlanılan çalışanlar ile liderliği zorlaştırmaktadır. Tüm bu sorunların üstesinden ancak entelektüel bilgi liderleri gelebilir. Entelektüel bilgi liderleri, özellik ve davranışları ile izleyenlerine örnek alınması

gereken model olurlar. Bilgi toplumu liderleri, meşruluğunu ve gücünü pozisyonlarından değil bilgi gücünden elde ederler.

Çağımızda öne çıkan liderlik özellikleri şunlardır (Arslan): (a) vizyonerlik, (b) kendini sürekli yenileyebilme ve geliştirebilme, (c) networking yeteneği, (d) bilgi teknolojilerini amaca uygun bir biçimde kullanabilme, (e) resmin tamamına bakabilme, (f) iletişim yeteneği.

Günümüz bilgi toplumlarında örgütsel, yönetsel ve liderlik uygulamalarının değişmesine neden olan pek çok gelişmeye tanık olunmaktadır. Bunlar; (a) çalışanların öneminin artması, (b) dik olan hiyerarşik yapının yassılaşması, (c) üretim, karar alma ve tüm faaliyetlerde hızın öneminin artması, (d) fonksiyonlar arası işbirliğinin gelişmesi, (e) katılımın tabana yayılması, (f) eğitime verilen değerin yükselmesi, (g) otorite ve sorumluluğun paylaşılması, (h) ileri ve geriye doğru bütünleşmenin yaygınlaşması, (ı) teknolojiden daha fazla yararlanılması ve tüm bu gelişmelerden daha önemlisi bilginin bir üretim faktörü haline gelmesidir.

Bu gelişmeler ışığında bilgi toplumu liderlerinin, insanları ve örgütleri değiştiren, çalışanların mantalitelerini ve yüreklerini yeniden şekillendiren, vizyonlarını genişleten, bilgi ve anlayış düzeylerini yükselten, amaçları netleştiren, davranışları değerlerle uyumlu hale getiren, kalıcı, kendi kendini sürekli kılan ve gelişmeyi hızlandıran değişmeleri yönlendirebilen bir liderlik tarzı sergiledikleri konusunda görüş birliği bulunmaktadır.