Biçimsel Özellikler

Bir kitapta içerik, anlatım, dil ne denli önemliyse görsel unsurlar da o denli önemlidir. Kitabın biçimine gösterilen özen okuyucunun kitaba karşı ilgisini uyandırmak adına önem taşır. Bu nedenle çocuk kitaplarındaki kapak, kâğıt, sayfa düzeni, resim gibi özellikler uzman kişiler tarafından hazırlanmalıdır.

Ferhan Oğuzkan, biçimsel özellikleri yedi ana başlıkta toplamıştır. ( Oğuzkan, 2006, s. 371-378).

2.7.1.1. Büyüklük (Boyutlar)

Çocuk kitaplarının boyutları kolayca elde tutmaya ve taşımaya elverişli olmalıdır. 16x23 cm. boyutlarında olanları en uygun ölçüler olarak kabul edilmektedir.

Ama çocuklara kitap alırken hep aynı boyuttaki kitapları seçmekten kaçınmak gerekir.

Çünkü çocuklar hep aynı boyuttaki eserleri okumaktan hoşlanmazlar. Değişik büyüklükte kitaplar karıştırmaktan ve okumaktan zevk duyarlar. Bu nedenle çocuklara zaman içinde değişik boyutlarda kitaplar okutulmalıdır (Oğuzkan, 2010; Gürel, Temizyürek ve Şahbaz, 2007).

2.7.1.2. Kâğıt Cinsi

Çocuk kitaplarında sağlam ve mat renkli bir kâğıt kullanılmalıdır. Parlak ve kuşe kâğıtlar çocuk yayınlarında tercih edilmemelidir. Çünkü bu kâğıtlar gözleri yorduğu için çocuklar tarafından sevilmezler. Saman kâğıdı ise ister yumuşak ister kalın olsun çocuk için dayanıklı değildir. Bu nedenle çocuk kitaplarında dayanıklı, kaliteli, birinci hamur veya en az ikinci hamur kâğıtların kullanılması gerekir (Çılgın, 2007).

2-3 yaş çocuklarının kitaplarında ise sayfaların kartondan olması dayanıklılığın yanı sıra çocuğun sayfaları daha kolay çevirebilmesi için de yararlıdır. Daha sonraki yaşlarda ise birinci kalite kâğıt hamurun kullanılması kitabın görünüşünü güzelleştirir, iyi ve pürüzsüz olması resimlerin parlamadan daha kolay algılanmasını sağlar ve gözü yormaz.

Kullanılan kâğıdın renkli olmaması gerekir ki resimlemede kullanılan renkler daha güzel görünebilsin. Bu arada kâğıt beyazlığının da gözü yormayacak şekilde kirli beyaz olmasında yarar vardır. Ayrıca kâğıt hamurunun ağırlığı ne kadar fazla olursa dayanıklılığı da o kadar fazla olacağından kâğıt ağırlığının 90 gramın altına düşmemesine dikkat edilmelidir.

2.7.1.3. Sayfa Düzeni (Mizanpaj)

“Kitabın sayfa düzeni, içindeki metnin okunmasını kolaylaştırabilecek şekilde hazırlanmalıdır” (Gürel, Temizyürek ve Şahbaz, 2007, s.35). Çocuk kitaplarında normal aralıklı veya normalden biraz daha fazla açıklık bırakılan satırlar tercih edilmelidir.

Sayfa kenarlarında geniş boşluklar bırakılmalıdır. Sayfalar çift sütun yerine tek sütun olarak düzenlenmelidir. Bir kitaptaki sayfa düzenini o sayfada bulunan görseller de büyük ölçüde etkiler. Görsellerin ve yazılı öğelerin sayfaya yerleştirilirken çocukların

yazıları iyi izleyebilmelerine ve akıcılığın kesilmemesine dikkat edilmelidir. “Bunun için görsel araçlarla ilgili yazı birbirine yakın, sayfa içindeki ilişkisiz öğeler birbirinden uzak olmalıdır” (Seven, 2010, s.106).

Sayfaya resim ve metin yerleştirilirken birbirinin içine girmemeli ikisi de net bir şekilde görülebilmelidir. Ayrıca metnin yerleştirilmesinde yazım kurallarına dikkat edilmesi gerekir ki çocuk okula başladığında yazım kurallarına yabancı olmasın veya okumaya hazırlanabilsin. Sayfada metnin düzenlenişinde satır aralıklarının geniş olması da aynı nedenle önem kazanmaktadır

2.7.1.4. Harfler (Hurufat)

Kullanılan harfler yas ve sınıf düzeylerine uygun büyüklükte, kolay okunabilir olmalıdır. Milli Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulu Başkanlığının ders kitapları için belirlediği ölçüye göre harfler: İlkokulun birinci sınıfı öğrencileri için hazırlanan kitaplarda en az 20-24 punto, ikinci sınıf öğrencileri için 18 punto, üçüncü sınıf öğrencileri için 14 punto, dördüncü sınıf öğrencileri için 12 punto, besinci sınıf öğrencileri için 11 punto, daha üst sınıflar için hazırlanan kitaplarda 10 punto olmalıdır.

2.7.1.5. Yazım ve Noktalama İşaretleri

Duygu ve düşünceleri daha açık ifade etmek, cümlenin yapısını ve duraklama noktalarını belirlemek, okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak, sözün vurgu ve ton gibi özelliklerini belirtmek üzere noktalama işaretleri kullanılır.

Noktalama işaretlerinden nokta, virgül, noktalı virgül, iki nokta, üç nokta, soru, ünlem, tırnak, ayraç ve kesme işaretleri ait oldukları kelimelere bitişik olarak yazılır ve kesme dışındaki işaretlerden sonra bir harf boşluğu ara verilir.

2.7.1.6. Resimler

“Erken çocukluk döneminde çocuğu kitaba çeken ilk uyaran, kitabın görsel dünyası, çocuğa kitabı sevdiren başat öğe de kitabın görsel değeridir” (Sever, 2008, s.167). Çocuk kitap etkileşiminde bu denli öneme sahip olan “kitap resmi metni açıklamak ya da bezemek amacıyla kitaplara konan resim, çizim veya baskı olarak tanımlanmaktadır” (Kaya, 2000, s.178).

Kitaplarda resim için ayrılacak bölümler yas ve sınıf düzeyine uygun olmalıdır.

“Resim ve yazı oranı okul öncesi dönemden itibaren yazı lehine artırılmalıdır (Seven,

2010, s.106). “Yedinci ve sekizinci sınıflardaysa, metni açıklayıcı nitelikte olmadıkça, resim konulmamalıdır” (Kıbrıs, 2006, s.25).

Metin ve resim sayfa içinde bütünlük oluşturmalıdır. Resimler konuya uygun olmalı “kahramanların fiziksel portreleri, metinde yansıtılan kişilik özelliklerine uygun biçimde çizilmeli; resimler kahramanların başat özelliklerini (şişman, zayıf, uzun saçlı, kısa boylu, sinirli, uysal vb.) yaşadıkları ruhsal durumları, geçirdikleri fiziksel değişimleri çocuklara duyumsatabilmelidir” (Sever, 2008, s.198).

Kitabın resimlenmesi alanında uzman çizerler tarafından yapılmalıdır. Çünkü resimler sadece metni açıklamak veya süslemekle kalmaz çocuğun estetik gelişimine de katkıda bulunur. Sanatsal bir kaygıyla oluşturulan resimler hem duyguya hem de düşünceye hitap eder. Bu nedenle “çocuk kitaplarındaki resimler gerek okul öncesi, gerekse ilköğretim çağındaki çocukların yaratıcı gücünü göz önüne alarak yapılmalıdır.

Resimler çocuklara yeni yaşantılar, yeni bilgiler, yeni değerlendirmeler verebilmelidir. Çocuğun doğuştan getirdiği yaratıcı gücünü göz önüne alarak, onun yaratabileceği resimlerden daha geride olmamalıdır” (Özünel, 2000, s.174).

Unutmamak gerekir ki “bütün çocukların yazın sanatının görkemli güzelliğinin sürüklediği serüveni resim sanatının eşliğinde yaşamaya hakkı vardır” (Turan, 2000, s.166).

2.7.1.7. Kapak (Cilt)

Çocuk kitaplarında kapak sağlam ve çocuğun ilgisini çekecek nitelikte olmalıdır.

Sağlam olmayan kitaplar çabuk dağılır ve yıpranır bu da çocuğun kitaba olan ilgisini azaltır. Kapağın üstündeki resimse çocuğa kitapla ilgili fikir vermesi bakımından önemlidir. Bu nedenle kapak resminin çocuğun yasına uygun ve konuyla ilgili olmasına özen gösterilmelidir. Sağlam ve çocuğun hoşuna giden çekici bir kapak veya cilt eserin okunma veya uzun süre saklanma şansını çoğaltır. Bu özelliklere dikkat edilmediği takdirde çocukların kitaplara karşı ilgisi azalır ve bu durum onların düzenli bir kitaplık kurma alışkanlığı kazanmalarını da engelleyebilir (Oğuzkan, 2010, s.374).

Kitapta bir iç kapağın olması, çocuğun kitap düzenini tanıması ve yetişkinin çocuk için kitap seçimine yardımcı olabilecek bilgileri bulması bakımından yararlıdır. İç kapakta kitabın adı, yazarın, resimleyenin ve basımevinin adının bulunması sonraki seçimlere yardımcı olacaktır. Ayrıca kapağın iç sayfaları koruyabilmesi için iç sayfalardan daha kalın olması ve kapakla iç sayfaların bir araya getirilişindeki

ciltlemenin dikişli olmasında yarar vardır. Tek bir tel zımba ile ciltlenmiş bir kitap kısa zamanda parçalanır, sayfaları birbirinden ayrılır. Bu görünümdeki bir kitapla hiçbir zaman çocukta kitabın değerli olduğu izlenimini yaratmaz. Oysa ciltleme sağlam yapılmışsa çocukta dikkatli kitap kullanma alışkanlığı da gelişebilecektir.

Çocuk kitaplarında biçimsel özelliklerin yanında içeriksel özellikleri de bulunması gerekir. Çünkü kitapların biçimsel özelikleri, çocukların gelişim özelliklerinin dikkate alınması gerektiği için belirlenmiş kurallardır. Fakat çocuk kitapları çocuk edebiyatının özel hedeflerini gerçekleştirme aracıdır. Çocuk edebiyatının hedeflerini yansıtabilmesi için bu kitapların içeriksel özelliklerinin de olması kaçınılmazdır.