1.6. Ġcra ve Ġflâs Suçlarının Ġcra ve Ġflâs Kanununda Düzenlenme ġekli
1.6.1. Hapis ve Adli Para Cezasını Gerektiren Suçlar
1.6.2.1. Mal Beyanında Bulunmama Suçu (ĠĠK m 76)
ĠĠK’nın 76. maddesinde, kanuni süresi (ĠĠK m.32; 60/4; 168/6) içinde, ĠĠK m.74’e uygun içerikte mal beyanında bulunmayan borçlunun, alacaklının istemi üzerine, Ġcra Mahkemesi tarafından mal beyanında bulununcaya kadar ve üç ayı geçmemek üzere hapisle tazyik olunacağı öngörülmüĢtür.
düzenlendiğine göre, belirli bir süreye kadar disiplin ve tazyik hapsine karar verilmesi,5271 Sayılı
Ceza Muhakemesi Kanununun 232. Maddesine aykırılık teşkil etmektedir” denilmektedir.
(EriĢim: UYAP BiliĢim Sistemi) 144
Özgenç, a.g.e. s. 674; AĢık, a.g.e. s. 2530.
145 Canan Ruhi ve Ahmet Cemal Ruhi, İcra ve İflâs Suçları ile Disiplinsizlik Niteliğindeki Eylemler, Ankara, Seçkin Kitapevi, 2019, s. 107.
51
ĠĠK m.74’e uygun içerikte mal beyanında bulunmayan borçlu için verilecek tazyik hapsinin amacı, kanunda belirtildiği üzere, borçluyu cezalandırmak değil, borçlunun mal beyanında bulunmasını sağlamaktır. Cezalara iliĢkin kanun maddelerinde hemen her bir cezanın alt ve üst sınırı saptanmıĢken, ĠĠK m.76. madde bağlamında mal beyanında bulununcaya kadar hapisle tazyik iĢleminde hapis cezasının üç ayı geçemeyeceğine iliĢkin düzenleme mevcuttur. Görüldüğü üzere, mal beyanında bulunmayan borçlu için en fazla üç ay tazyik hapsine mahkûm edilebilir.147
ĠĠK’nın 76. madde metninde de anlaĢılacağı üzere, ĠĠK m.74’e uygun içerikte mal beyanında bulunmayan borçlu için tazyik hapsi ancak bir kez uygulanabilir. Bu hüküm gereği hapsedilen borçlu, mal beyanında bulunmaz ise bir daha ĠĠK’nın 76. maddesi kapsamında tazyik hapsi ile cezalandırılamaz.148
Borçlu, borca yetecek miktarda, kendi elinde bulunan veya üçüncü kiĢilerdeki mal, alacak ve haklarını, bunların çeĢit ve niteliklerini, her türlü gelirini yaĢama tarzına göre geçim kaynaklarını ve buna göre borcunu nasıl ödeyeceğini mal beyanı olarak icra dairesine bildirmelidir. Borçlu mal beyanında tüm malvarlığını değil, borca yeter malvarlığını bildirmek zorundadır.149
Ġcra hukuku kapsamında, alacağına kavuĢamayan alacaklı, kesinleĢen bir icra takibi ile borçluya ait malların haczini isteyebilir. Alacaklı, hacizli malların paraya çevrilmesi neticesinde alacağına kavuĢabilir. KesinleĢen icra takibi sonrasında borçlu, elinde bulundurduğu malı, hak ve alacaklarını icra dairesine bildirmelidir. Bu durum Ġcra ve Ġflâs Kanunu’nun 75. maddesinde düzenlenmiĢtir. Buna göre, borçlu kendisine ait mal varlığını, hak ve alacaklarını bir dilekçe ile ya da icra dairesine yapacağı sözlü bir beyan ile tutanağa geçilmek suretiyle bildirmelidir.150
147 Hasan Ercan, İcra ve İflâs Kanununa Göre Mal Beyanı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Özel Hukuk Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tez ÇalıĢması, Ankara, 2004, s. 86.
148
Ercan, a.g.e. s. 86.
149 Baki Kuru, Ramazan Arslan ve Ejder Yılmaz, İcra İflâs Hukuku Ders Kitabı, Ankara, Yetkin Yayınevi, 2005, s. 248.
52
Borçlu, kesinleĢen icra takibine; mal varlığını, hak ve alacaklarını gösterir bir mal beyanı ibraz etmemesi durumunda Ġcra ve Ġflâs Kanunu’nun 76. maddesinde belirtilen “mal beyanında bulunmama” suçunu iĢlemiĢ sayılır ve alacaklının Ģikâyeti halinde hapisle tazyik cezası ile karĢı karĢıya kalır. Yani, borçlu mal beyanında bulunmaz ise, alacaklının Ģikâyet talebi üzerine mal beyanını ibraz edene dek icra mahkemesi tarafından bir kez olmak kaydı ile hapisle tazyik cezasına çarptırılır. Kanun tarafından hüküm altına alınan bu suç türünde cezai yaptırım uygulanmasındaki amaç, borçluya mal beyanında bulunmaya zorlamak ve haciz iĢlemlerini kolaylaĢtırmaktır.151
Ayrıca, Anayasa Mahkemesi’nin 28/02/2008 tarih, 2006/71 Esas ve 2008/69 sayılı iptal kararı152na kadar, iki fıkradan oluĢan Ġcra ve
Ġflâs Kanunu’nun 337’inci maddenin birinci fıkrası, “müddeti içinde beyanda
bulunmak üzere mazereti olmaksızın icra dairesine gelmeyen veya yazılı beyanda bulunmayan borçlunun” bu eylemi suç olarak kabul edilmekte iken, Anayasa
Mahkemesi, 337’inci maddenin birinci fıkrasını, 28/02/2008 tarih, 2006/71 Esas ve 2008/69 sayılı kararıyla Anayasaya aykırı bularak iptal etmiĢtir. Böylece Ġcra ve Ġflâs Kanunu’nun 76. maddesi ile borcun tahsile değil, yalnızca mal beyanında bulunulmaya zorlanmaktadır. Tazyik hapsine mahkûm edilen borçlu, mal beyanında bulunduğu anda tazyik hapsi infazına son verilir ve borçlu serbest bırakılır.153
Ġcra ve Ġflâs Kanunu’nun 76. maddesinde belirtilen “mal beyanında
bulunmama” suçundan söz edilebilmesi için öncelikle borçlu aleyhine baĢlatılmıĢ bir
icra takibinin bulunması gerekmektedir. Ġcra takibi dıĢında noter gibi kurumlar aracılığı ile gönderilen ödeme ihtarları üzerinden borçluya mal beyanında bulunma sorumluluğu yüklenemez. Ancak, icra dairesince gönderilen ve içeriğinde mal
151
Yılmaz, İcra ve İflâs Kanunu Şerhi, s. 445; Artuç, a.g.e. s. 177.
152 Anayasa Mahkemesi’nin 28/02/2008 tarih, 2006/71 Esas ve 2008/69 sayılı Kararında, “…İcra ve
İflas Kanunu’nun 337. maddesinin birinci fıkrasında ve 76. maddesinde borçlunun özgürlüğü bağlayıcı ceza ile cezalandırılmasını gerektiren eylem, mal beyanında bulunmama eylemidir. Yukarıda belirtildiği gibi hukuk devleti ve ceza hukuku ilkeleri gereği kişi aynı eylem nedeniyle birden fazla yargılanmaz ve cezalandırılmaz. İtiraz konusu kural uyarınca, müddeti içinde mazereti olmaksızın icra dairesine gelmeyen veya yazılı olarak mal beyanında bulunmayan kimse disiplin hapsi cezası ile cezalandırılmasının yanı sıra, İcra ve İflas Kanunu’nun 76. maddesine göre de mal beyanında bulunmama eylemi nedeniyle tazyik hapsi cezası ile cezalandırılabilecektir. Böyle bir olasılığın varlığı İcra ve İflas Kanunu’nun 337. maddesinde öngörülen disiplin hapsi cezasını, Anayasa’nın hukuk devleti ilkesinin düzenlendiği 2. maddesine aykırı hale getirmektedir. Bu nedenle, 337. maddenin birinci fıkrası Anayasa’nın 2. maddesine aykırıdır. İptali gerekir.
…” denilmektedir.
153
53
beyanında bulunma ihtarının yazılı olduğu tebliğ mazbatasının borçluya usulüne uygun bir Ģekilde yapılan bir icra emri ya da ödeme emri sonrasında borçlu mal beyanı ibrazı ile sorumlu tutulabilir.154
Mal beyanında bulunmama suçunun oluĢabilmesi için, ödeme emri ya da icra emrini tebliğ alan borçlunun, süresinde mal beyanında bulunmamıĢ olması gerekir. Bu durumda borçlunun, ödeme ya da icra emrini aldığı tarihten itibaren yedi gün içerisinde, kambiyo senetlerine iliĢkin ödeme emrinin tebliğinden itibaren on gün içinde ya da ödeme emrine iliĢkin itirazın icra mahkemesi tarafından kaldırılmasına müteakip tebliğ tarihinden itibaren üç gün içerisinde mal beyanının ibrazı gerekmektedir. Aksi halde, Ġcra ve Ġflâs Kanunu’nun 76. maddesinde belirtilen hüküm gereği mal beyanında bulununcaya kadar hapisle tazyik cezası uygulanır.155
Mal beyanında bulunma yükümlülüğü kanundan kaynaklanmaktadır. Yani, alacaklı ile borçlu arasında bir sözleĢme ile ortaya konulmamıĢtır. Bu nedenle, kanunun belirlediği yükümlülüğün borçlu tarafından yerine getirilmemesi neticesinde, Ġcra ve Ġflâs Kanunu’nun 76. maddesi gereğince borçlu aleyhine çıkacak tazyik hapsi, AĠHS’nin Ek 4 numaralı protokolünün birinci maddesinde ve Türkiye Cumhuriyeti Anayasa’sının 38/8. maddesinde yazılı “borç için özgürlüğünden
yoksun bırakılma yasağı” kapsamında değerlendirilemez ve bu kurala aykırılıkta
oluĢturmaz.156
Mal beyanında bulunmama suçunun unsurları incelendiğinde, öncelikle borçlu hakkında baĢlatılan ve kesinleĢen haciz yoluyla bir takip bulunmalıdır. Ġcra takibinin ve gönderilen ödeme emri ile icra emrinin hukuken muteber olması ve iptale konu bu takip niteliğinde bulunmaması ve takiple ilgili ödeme emri veya icra emrinin borçluya tebliği gerekir. Borçluya tebliğ edilen ödeme emrinde veya icra emrinde “mal beyanında bulunulmamasının suç sayılacağı” yönünde ihtar açıkça yapılmalıdır. Ayrıca, borçlu tebliğ edilen ödeme emri veya icra emri üzerine özürsüz olarak Ġcra ve Ġflâs Kanunu’nun 74. Maddesine uygun süresi içinde mal beyanında
154
Raif Bıkmaz, Mal Beyanında Bulunmama Suçları, Adalet Dergisi, S. 17, 2003, s. 1. 155 Pekcanıtez/Atalay/Sungurtekin/Özekes, İcra ve İflâs Hukuku, s. 230.
156 Ejder Yılmaz, AİHS ve Anayasa m.38 f.8 Açısından Ödenmeyen Para Borçlarında Yaptırımlar
54
bulunmamıĢ olmalıdır. Tüm bunlar dıĢında, borçlunun mal beyanında bulunmama suçundan dolayı cezalandırılabilmesi için alacaklının Ģikâyet süresi içinde Ġcra Ceza Mahkemesine baĢvurarak, borçlunun cezalandırılmasını istemiĢ olması gerekir.157
Borçlu adına çıkacak hapisle tazyik cezasının verilebilmesi için, belirtilen suç unsurlarının oluĢması ile birlikte, ayrıca alacaklının buna iliĢkin talebini sunması gerekir. Burada hapisle tazyik iĢlemi her halükarda yalnızca bir kez için uygulanabilir. Alacaklı için borçlunun mal beyanında bulunmadığına iliĢkin Ģikâyeti için herhangi bir süre sınırı getirilmemiĢtir. Alacaklı, buna iliĢkin talebini borçlu mal beyanını ibraz etmediği takdirde her zaman yapabilir.158
1.6.2.2. Asgari Ücretin Üzerindeki Gelirden Borcu Ödeme Yükümlülüğüne