Canlılar , var olabimek için 20 elemente gereksinim duyar. Su kalitesini ve göl içi canlı yaşamıysa fosforlu bileşikler (P) ve azot (N) gibi önemli elementlerin göl suyundaki yoğunlukları belirliyor. Doğal koşullarda bu bileşiklerin (özellikle fosfor) yoğunlukları az olduğundan göl ekosisteminin verimliliğini sınırlayan en önemli anahtar besin tuzları oluyor. Su toplama havzası doğal ormanla kaplıysa sınırlayıcı bu tuzlar ağaçlarca kullanılacağından , N ve P karasal ekosistemde kalmaya mahkum. Çünkü doğal yapıları bozulmamış ekosistemler , bu besin tuzlarını , bulundukları ekosistemde tutma yöntemini evrimle geliştirmiş bulunuyorlar. İnsan etkinliğinden etkilenmemiş doğal bir göl ekosisteminde toplam fosfor miktarı 1 ile 20 mikrogram/litre arasında değişirken , toplam azot miktarıysa bunun 10 ila 20 katı. Su toplama havzasında tarım , hayvancılık , sanayileşme ve kentleşme gibi insan etkinlikleri arttıkça göllere ulaşan N ve P de artıyor. Yoğun tarım yapılan alanlarda kullanılan sentetik gübrelerde bolca bulunan ve suda çözünürlülüğü yüksek N , toprakta tutulamadığı için yüzey su akışlarıyla göllere ulaşır. Sanayi , hayvancılık , evsel atık su , gıda ve deterjan , su sistemlerine aşırı P ulaşmasının başlıca nedeni. Yukarıda belirtilen insan etkinlikleri sonucu yüzey sularına (nehir , göl ve deniz kıyı kuşakları) canlı yaşamın kullanabileceğinden çok daha fazla N ve P ulaşıyor. Bu aşırı beslenme , birincil üretici , bitkisel-plankton biyokütlesinin aşırı artmasına , suyu bezelye çorbası gibi yeşil yaparak , besin zinciri yıkımına neden olur.
İ Ç S U L A R Z O O B E N T O Z U
Şekil 65
Derin ve Sığ Göllerde Besin Zinciri Yıkımı: Derin göllerde besin zinciri yıkımı , bitkisel-plankton biyokütlesinin az durumdan orta veya yüksek duruma geçmesi ve göl suyunun bezelye çorbası gibi yeşilleşmesiyle oluşur. Artan bitkisel-plankton biyokütlesi su berraklığını azaltır ve göl taban suyunu oksijensizleştirerek koku ve tat sorunları yaratır. Artan organik bitkiselplankton biyokütlesi göl dip suyuna çökerken mikro o rganizmal parçalanma işleminde aşırı oksijen kullanımı sonucunda göl oksijensizleşir. Bu ortamda alabalık ve somon gibi yüksek oksijen gereksinimindeki balıklar ya- şayamaz. Derin bir gölde yaz aylarında oluşan ısı tabakalaşması , suüstü ve sualtı bitkilerinin yayılımı. Gölde suüstü ve sualtı bitkilerinin yayılımı.Besin zinciri yıkımı sığ göllerdeyse çok daha farklı değişikliklerle sonuçlanır. Artan fosforlu inorganik besin tuzları yüklemesi , bitkisel-plankton biyokütlesini arttırarak suda bulanıklık yaratır. Bulanıklık , yeterli güneş
İ Ç S U L A R Z O O B E N T O Z U
biyokütlesini denetleyemez. Sualtı bitkileri yok olduğu için omurgasızlar azalır. Bitki ve omurgasızlardan beslenen su kuşları beslenemedikleri için yok olurlar. Böyle bir göl , yalnızca küçük otçul balıkla beslenen dalıcı su kuşlarının yaşayabildiği , suyu bezelye çorbası gibi yeşil ve ekolojik zenginliği yok olmuş duruma geçer. Görüldüğü gibi sığ göllerde besin zinciri yıkımı , sualtı bitki ve tür çeşitliliği yüksek , berrak su özelliğinin kaybolup bitkisel-planktonun baskın oldu- ğu bulanık su durumuna geçiş anlamı- na geliyor. Göl içi fosfor miktarının çöktürülmesi: Göl suyunda biriken fosfor miktarını azaltmak için suya alüminyum ve/veya demir tuzu atılarak fosforun dibe çöktürülmesi işlemidir. Bu yöntem kısa sürede iyileşme verir fakat uzun vadede hiç bir kalıcı çözüm üretmez. Havzadan göle fosfor girdisi sürdükçe işlemin sürekli yinelenmesi gerekir. · Göl taban suyunun havalandırılması: Taban suyunun oksijenlenmesiyle besin tuzu ve metan gibi gazların salınımını engellemek için yapılabilir.
Şekil 66 Besin ağında boyut değişimi
Dip çamuru uzaklaştırılması (sediment removal , dredging): Tabandan besin tuzu (özellikle fosfor) salınımını denetlemek için özellikle sığ göllerde uygulanmış bir yöntem. Fakat son yıllarda yapılan çalışmalar , dip çamuru çıkarılan göllerde besin tuzu salınımının sürdüğünü ve bu yöntemin her hangi bir iyileşme sağlamadığını gösterm i ş bulunuyor. Yüzey dip çamuru uzaklaş- tırıldıktan sonra fosfor salınımı daha alt tabakalardan sürer. Bu işlem ekolojik koruma amacına doğrudan ters düş- üyor. Çünkü çamur uzaklaştırılmasıyla sualtı bitki tohumları ve bir çok canlı yumurtası (omurgasız , bitkisel ve hayvansal-plankton gibi) da uzaklaştırılacak. Ayrıca bu ok pahalı bir uygulama. · Riplox yöntemi: Göl tabanına nitrat eklenip
İ Ç S U L A R Z O O B E N T O Z U
oksijenleştirilerek , tabandaki demir , ferrik (Fe+3) iyonuna yükseltgenir. Bu da tabandan fosfor salını- mını engeller çünkü ferrik demir iyonu , fosforla bağ yaparak fosforu dip çamurunda tutar. Göle kalsiyum ve demir tuzları ekleyerek ortamdan azot uzaklaştırılması (denitrifikasyon) da sağlanabilir. Ancak bu da yüksek uzmanlık gerektiren ve oldukça pahalı bir yöntem. Havzadan göle fosfor ve azot girdiği sürece kalıcı çözüm üretilmesi dü- şünülemez. Göl içi yöntemlerin bir bölümü yukarıda da anlatıldığı gibi , kısa vadede sorunlara çözüm getiriyormuş gibi gö- rünmekle birlikte kalıcı yaklaşımlar de- ğil. Göllere havzadan besin tuzu yüklemesi sürdükçe , bu çözüm önerileri ancak sorunun belirtileri ile uğraşmaktan öteye gitmez.
Yaşam için iki faktör gerekir; de şunlar bütün sahneler , suda geçildikleri. Besin temel olarak iki yapıya dayanır : ışık + besin Beslenme düzeyi seviyesi ilk birincil üreticiler (fitoplankton) besilenme düzeyi seviyesi ikinci birincil tüketiciler (otçul zooplankton) beslenme düzeyi düzey üçüncü ikincil tüketiciler (etçil zooplankton veya planktivor balık) üçüncül tüketiciler (piscivorous balık) dördüncü besin düzeyi seviyesi
İ Ç S U L A R Z O O B E N T O Z U
Şekil 68 Temel besin apı yaklaşımı
A. Besin zinciri bir web nedeniyle dönüştü:
1. omnivory - çeşitli besin düzeyi düzeyleri beslenen bir kerede bir. bu daha fazla olduğunu bulmak ve daha yaygın
b. mixotrophy - birincil üretici ve hem heterotroph
c. Ya da bazen flagellated yosun tüketir cyclopoid kopepodlar gibi bir avcı , bir otobur olarak görür).
İ Ç S U L A R Z O O B E N T O Z U
Şekil 69 Besin ağı
2. prensipleri - bir organizma beslenen çalıların besin düzeyi değişebilir 3. diyet zamansal değişimler gösterebilir
İ Ç S U L A R Z O O B E N T O Z U
Yerel olmayan balıkların tanıtılması ve bir opossum karides , M. diluviana tarafından değiştirilmiş trofik seviyeleri ( piscivores , planktivorların ve otobur ) üç vurgulayan Flathead Gölü Gıda web. C ( ve Mysis girmesinden sonra bugünkü toplum ; , yerel olmayan balık tanıtımları ( 1981 , 1983 B) yarım asırdan fazla sonra , Baskın balık ve zooplankton türleri yerli topluluk ( 1915-1916 A) gösterilmiştir ; 1996-2005). Gösterildiği gibi balık büyüklüğü kabaca bol yaklaşık olarak iki katı türleri belirten " 2 × " ile , her dönemde bolluk temsil etmesine rağmen Organizmalar , ölçek çizilmiş değildir. wct , WestSlope kıyasıya alabalık ; bt , Boğa alabalık ; MWF , dağ whitefish ; np , kuzey pikeminnow ; pc , peamouth kefal ; ler , longnose ve genis saflar ; lt , göl alabalığı ; LWF , göl alabalık ; kok , Kokanee ; yp , sarı levrek ; m , mysis ; rotiferler , r ;
İ Ç S U L A R Z O O B E N T O Z U
cladocerans , d ; co , kopepodları. Tablo S1 Ayrıntılı bilgi için ayrıca bkz. Diane Whited tarafından Joe Tomelleri tarafından Balık çizimler ve zooplankton çizimler.
B. Mikrobiyal döngü
Yetersiz ilgi , genellikle bitkiler ve yüzeydeki bakteri önemi Lindeman tarafından kabul edildi buna rağmen , () ödenir
Su sistemlerinde karbon en sürme şeklinde - partikül döküntü , , ya da mikrobiyal döngü “mikrobiyal döngü” çözünmüş organik madde ile başlar
Kaynaklar
C. D. SHANNON and W. WEAVER , The mathematical theory of communication. Univ. Illinois Press , Urbana , 1963.
C. FERRARIS and J. WILHM , Hydrobiologia 54:169-176 (1977).
C. W. PROPHET and S. WAITE , Trans. Kansas Acad. Sci. 77:42-47 (1975). Campbell , A.C. 1982. Mediterranean Sea. Hamlyn Publ. ISBN 0 600 364178.
Costello , M.J.; Bouchet , P.; Boxshall , G.; Arvantidis , C.; Appeltans , W. (2008). European Register of Marine Species. http://www.marbef.org/data/erms.php. Çağlar , M. 1973. Omurgasız Hayvanlar. İstanbul Üniversitesi Yayınları Sayı 1803. Fen Fakültesi Sayı: 115.
İ Ç S U L A R Z O O B E N T O Z U
E. M. LEONARD , Limnological features and successional changes of Lake Carl Blackwell , Oklahoma , Ph.D. Dissertation , Okla. State Univ. , Stillwater , 1950.
Ergen , Z. 1988. Sucul Omurgasızlar Ders Notları. Ege Üniversitesi Fen Fakültesi. Biyoloji Bölümü. Hidrobiyoloji Anabilim Dalı. İzmir.
Field , R. 1983. Fauna und Flora Der Adria. Verlag Paul. Parey. Hamburg und Berlin. G. L. VINYARD and W. J. O'BRIEN , J. Fish. Res. Bd. Can. 33:3845-3849 (1976).
G. McCABE and W. J. O'BRIEN , Am. Midl. Natur. In press.
Geldiay , R. , Geldiay , S. 1982. Genel Zooloji. Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Kitaplar Serisi. No: 67.
Geldiay , R. , Kocataş , A. 1988. Deniz Biyolojisine Giriş. Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Kitaplar Serisi. No: 31.
J. D. RANSOM , Community structure of benthic macroinvertebrates and related physicochemical conditions in Keystone Reservoir , Oklahoma. Ph.D. Dissertation , Okla. State Univ. , Stillwater (1968).
J. F. HANEY and D. S. HALL , Limnol. Oceanogr. 18:331-333 (1973). J. H. PARRISH and J. WILHM , Southwest. Natur. 23:135-144 (1978).
J. H. STEVENSON , Physico-chemical aspects of clay turbidity with special reference to clarification and productivity of impoundedwaters , Ph.D. Dissertation , Okla. State Univ. , Stillwater , 1950.
J. L. CONFER , G. L. HOWICK , M. H. CORZETTE , S. L. KRAMER , S. FITZGIBBON , and R. LANDESBERG , Oikos 31:27-37 (1978).
J. L. NORTON , The distribution , character , and abundance of sediments in a 300 acre impoundment in Payne County , Oklahoma , M. S.Thesis , Okla. State Univ. , Stillwater , 1968.
K. A. KOCKSIEK , J. L. WILHM , and R. MORRISON , Ecology 52:1119-1125 (1971). Katağan , T. , Kocataş , A. , Bilecik , N. , Yılmaz , H. 1991. Süngerler ve Süngercilik. T.C. Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü. Bodrum. Seri A. Yayın No: 5
Kozloff , E.N. 1987. Marine Invertebrates of the Pacific Northwest. University of Washington Press. ISBN 0-295-96530-4.
İ Ç S U L A R Z O O B E N T O Z U
L. A. BOWLES , Influence of spatial heterogeneity on estimates of concentration and species diversity of pelagic net zooplankton , M. S. Thesis , Okla. State Univ. , Stillwater , 1973.
M. B. GARNDER , Trans. Am. Fish. Soc. 110:446-450 (1981).
Maddison , D. R. and K.-S. Schulz (eds.) 2007. The Tree of Life Web Project. Internet address: http://tolweb.org
McCaferty W.P. and A.V. Provosha (1981). Aquatic Entomology: The Fishermen’s and Ecologists’ Illustrate guide to Insects and their Relatives, Jones and Bartlett Publishers,
Pennak R.W. (1953). Fresh-Water Invertebrates of the United States. The Roland
Press Company,
Macan T.T. (1959). A Quide to Freshwater Invertebrate Animals, Longman, N. L. MCCLINTOCK and J. WILHM , Hydrobiologia 54:233-239 (1977).
Newell , G.E. , Newell , R.C. 1977. Marine Plankton. The Anchor Press. Ltd. London. ISBN 0 09 1318718.
Özenli N. 2007. Genel Biyoloji , Botanik , Zooloji Terimleri Sözlüğü. Universal Dil Hizmetleri ve Yayınları A.Ş. , İstanbul. 637 pp.
Öztan , N. 1986. Omurgasız Hayvanlar Ontegenezi. İstanbul Üniversitesi Yayınları Sayı 3387. Fen Fakültesi Sayı: 196.
R. E. CRAVEN , Benthic macroinvertebrates and physicochemical conditions of Boomer Lake , Payne County , Oklahoma , M. S. Thesis , Okla. State Univ. , Stillwater , 1968.
R. J. MILLER and H. W. ROBINSON , The fishes of Oklahoma. Okla. State Univ. Press , Stillwater , 1973.
Shu D.G. , Conway Morris S. , Han J. , Li Y. , Zhang XL. , Hua H. , Zhang ZF , Liu JN. , Guo JF. , Yao Y. , Yasui K. , 2006. Lower Cambrian Vendobionts from China and Early Diploblast Evolution. Science , Vol. 312. no. 5774 , pp. 731 – 734.