Bentik bölge , deniz ekosistemlerinde sahilden başlar , en derin çukurlara kadar olan tüm deniz dibini içeren bölgedir
Bölüm
5
Bu bölüm için Power point sunumu adresi:
İ Ç S U L A R Z O O B E N T O Z U
zemininde yaşayan organizmaları kapsar. Aynı zamanda göllerin zemininde yaşayan bitki ve hayvan türlerini ihtiva eder.
Mikrofauna
Mikrofauna 0.2 mm'den az olan bentik organizmalar olarak adlandırılır. Plankton terimi , hareketsiz anlamına gelen 18.Yüzyıl sonu ve 19.yüzyıl başlarında yapılan araştırmalar göl ve ırmakların fiziksel özellikleri ile ilgili olmuştur. Daha sonra yapılan biyolojik makaleler 1869 yılında Forel’in yayınladığı Leman gölü dip faunası adlı kitabın yayınlandığı zaman da başlamıştır. 1888 de Avrupa ve kuzey Amerika’da yapılan limnolojik araştırmalarda farklı göl ve nehirlerin ilk sistematik karşılaştırması yapılmış ve fitoplankton , zooplanktonların populasyon dinamiği ölçülmüştür.Aynı zamanlarda tropikal Afrika göl ve nehirlerinde ilk limnolojik ölçümler yapılmıştır.
Hem denizlerde hem de tatlı sularda serbest yüzen ya da suyun hareketi ile yer değiştiren mikroskobik canlılar bulunur. Bunlara genel olarak plankton adı verilir Plakton kelimesi yunanca “planktos” kelimesinden kaynaklanmış olup , ilk kez oseonoloji biliminde Victor Hensen tarafından kullanılmıştır. 1887 yılında Hensen planktonu suda yüzen her şey olarak tanımlamış , su içindeki canlı organizmalarla birlikte suda yüzen veya askıda olan cansız maddeleri de plankton kavramı içine almıştır. Günümüzde ise planktonun tanımı; su içinde yaşayan özel hareket organelleri olmayan veya olsa bile bu organelleri yer değiştirmede aktif olarak kullanamayan , ancak su hareketleri ile pasif olarak yer değiştirebilen organizmalar topluluğu olarak yapılmaktadır. Plankton çoğul bir ifadedir. Tekil olarak planktonik organizmaya plankter ya da planktont adı verilir. Planktonlar biyolojik özelliklerine göre fitoplankton ve zooplankton olmak üzere ikiye ayrılır. Planktonlar bitki (fitoplankton) ya da hayvan (zooplankton) formunda olabilirler. Fitoplanktonlar diatomlar , dinoflagellatlar , siyanobakteriler ve alglerden meydana gelirler. Denizel zooplanktonlar iki biçimde olabilir: Bunlar ya bütün ömürleri
İ Ç S U L A R Z O O B E N T O Z U
boyunca planktondurlar (holoplankton) ya da daha sonra gelişecek olan larval formlardır ve bir süre sonra büyüyerek planktonluktan çıkarlar (meroplankton). Tatlı su planktonları sayıca daha azdırlar. Özellikle denizel planktonlar sucul besin ağının en önemli ve ilk ögelerinden birisidir. Tahmin edilebileceği gibi bu canlılar ışık , fosfatlar ve nitratlar gibi nütrient sorunu olmayan euphotic bölgede daha yoğundurlar. Gulfstream ve Sargossa Denizi gibi düşük prodüktiviteye sahip sular berrak ve mavi renkliyken planktonlar bakımından zengin sular yeşil ya da gridir. Zira planktonun az olduğu sularda ışık nispeten daha derinlere ulaşabilir ve mavi dalga boyu su molekülleri tarafından yansıtılır ancak planktonlar ve organik döküntüler sarı dalga boyunu yansıtmaktadırlar. Bu yansıma su moleküllerinin mavi yansıması ile birleşince ortaya yeşil ve gri renkler çıkar.
Şekil 24
Fitoplankton
Fitoplankton , hücrelerinde klorofil bulunan , basit yapıya sahip tek veya çok hücreli olabilen , çoğunluğu mikroskobik büyüklüklerde , boyutları birkaç mikron ile birkaç yüz mikron arasında değişen bitkisel organizmalardır. Ototrof (kendi beslek) olan bu canlılar , ışıkta fotosentez yolu ile karbondioksit ve inorganik maddelerden yüksek enerj , potansiyeline sahip organik bileşikleri yaparlar. Adeta protein üreten fabrikalardır (bioreaktör). Bu fonksiyonları nedeniyle fitoplanktonik canlılar iç sularda (göl , akarsu , lagün ve barajlarda) ve denizlerdeki hayvanların beslenmesinde çok önemli olup , sucul ortamda tüm üretimin temelidirler. Işığa bağımlı canlılar olan fitoplanktonik organizmalar , akuatik ortamda su tabakasının ışık alan üst kesimlerinde dağılım gösterirler. Fitoplanktonik organizmalar sularda primer su bitkileri olarak tanımlanan alglerin önemli bir bölümünü oluştururlar.
İ Ç S U L A R Z O O B E N T O Z U
Şekil 25 Tatlısularda bulunan fitoplanktonlar
Zooplankton
Zooplanktonik organizmalar , plankton grubunda alglerden (fitoplankton) sonra gelen klorofil ihtiva etmeyen , hayvansal orijinli organizmalardır. Balıkların başlıca besin kaynağıdırlar. Üç alt gruba ayrılır , bunlar; Rotifera , Cladocera (Crustacea) , Copepoda (Crustacea). Rotifera ismini ağza yakın sillerin belirgin tekerlek şeklinde dönmesi ve ritmik olarak çırpmasından almıştır. En küçük çok hücreli hayvanlardır. Tatlı sularında yaşayan zooplanktonlar son derece çeşitlidir ve neredeyse tüm filumlarının temsilcileri vardır. Zooplankton hareketin sınırlı yetkilerle donatılmış suda asılı hayvan bulunmaktadır. Fitoplankton gibi çoğunlukla su daha yoğun olduğu ve sürekli düşük derinliklerine yerçekimi tarafından batarlar. Hareketin sınırlı yetkilere sahip askıya zooplankton ve bağımsız türbülans-ikincisinin yüzme yeteneğine sahip hayvanlar arasında ayrım genellikle diffüzNekton-olarak adlandırılır. Protozoa , rotifer ve Crustacea iki alt sınıfları , kopepodlar ve kopepodları: Tatlısu zooplankton dört büyük hayvanların gruplar hakim olur.
Şekil 26 Daphia
Cladocera takımı Crustacea alt şubesi ve Branchiopoda sınıfına aittir. 0.3-3 mm büyüklüklerinde oldukça küçük mikroskobik canlılardır. Büyük çoğunluğu tatlısularda yayılış gösterir (Şekil 2.2).
İ Ç S U L A R Z O O B E N T O Z U
Şekil 27 Daphnia’ nın (Cladocera) A. Genel yapısı ,B. Efipium (Barnes 1974) 1. ikinci anten , 2. bileşik göz , 3. kas , 4. nauplius gözü , 5. birinci anten , 6. ağız , 7. mandibul , 8. birinci toraks bacağı , 9. süzücü setalar , 10. karapaks , 11. postabdominal tırnak , 12. anüs , 13. postabdomen , 14. kalp , 15. ovaryum , 16. embriyo , 17. kuluçka kesesi , 18. abdominal çıkıntılar , 19. kaudal spin
İ Ç S U L A R Z O O B E N T O Z U
İ Ç S U L A R Z O O B E N T O Z U
Copepoda Crustacea’nin tatlısu , acısu ve deniz ortamlarında oldukça yaygın ve ekolojik olarak önemli olan bir sınıfını oluşturmaktadır. Boyları 2 mm’den küçük olup denizlerde 10000’den fazla türü vardır(Şekil 35).
Şekil 29
A. Cyclopoida , B. Calanoida (Copepoda)’nın genel yapısı (Barnes 1974)
1. birinci anten , 2. göz , 3. ikinci anten , 4. mandibul , 5. birinci maksil , 6. ikinci maksil , 7. maksilliped , 8. sefalotoraks , 9. toraks , 10. toraks bacakları , 11. genital segment , 12. yumurta kesesi , 13. anal segment , 14. furka , 15. furkal setalar
Protozoa
Proyozoa sınıfındaki canlılarda sınırlı bir hareket var , ama rotifer , cladoceran ve kopepod microcrustaceans ve bazı olgunlaşmamış böcek larvaları genellikle durgun su içinde yoğun hareket gözlenir. Birçok pelagial (5-300 mikrometre) yaşam döngüsü genellikle yaz aylarında sadece bir kısmı , planktonik onun içinde , meroplanktonic olan protozoa olarak tanımlanıır. Bu formlar genellikle kış dönemi boyunca encysted , çökellerindeki ömrünün geri kalanını geçirmek. Böylece pek çok hücreliler (en
İ Ç S U L A R Z O O B E N T O Z U
Şekil 30 plaktonlar
Rotifer:
En rotifer (150 mikrometre -1mm) sapsız ve kıyı bölgesi ile ilişkili olmasına rağmen , bazıları tamamen planktonik vardır; bu türlerin zooplankton önemli bileşenleri oluşturabilir. En rotifer nonpredatory , ve omnivorously bakteri , küçük yosun ve detritik partikül organik madde beslenirler. En çok yenen gıda parçacıkları (<12 mikrometre çapı) küçüktür. Bu rotiferlerin (genellikle tekerlek hayvanlar Rotifera) mikroskobik ve mikroskobik pseudocoelomate hayvan filum. İlk 1696 ve 1703 yılında Anton van Leeuwenhoek tarafından tarif edilmiş diğer formları Rev John Harris tarafından tarif edildi. En rotiferlerin yaklaşık 0.1-0.5 mm uzunluğunda (her ne kadar büyüklüğü değişebilir 50 mikron için 2 milimetre) , ve ortak tatlı su ortamları boyunca dünya ile bir kaç tuzlu su türleri; örneğin , bu cins Synchaeta. Bazı rotiferlerin serbest yüzme ve gerçekten planktonik , diğerleri bir yüzey inchworming birlikte hareket , ve bazı , bir yüzeye bağlı tüpler veya jelatinimsi holdfasts içinde yaşayan sapsız. Yaklaşık 25 tür koloni (örneğin , Sinantherina semibullata) , ya da sapsız veya planktonik. Rotiferlerin tatlısu zooplankton önemli bir parçası , önemli bir foodsource olması ve birçok türün de toprak organik maddenin ayrışma için katkıda. Rotiferlerin çok sayıda kozmopolit türleri vardır , ama aynı zamanda bazı endemik türlerin Cephalodella vittata , Baykal Gölü bulunur. Son barkod kanıt , ancak , bazı 'kozmopolit' tür , sırasıyla kopepodlar plicatilis gibi , B. calyciflorus , Lecane bulla , diğerleri arasında , aslında tür kompleksleri vardır.
İ Ç S U L A R Z O O B E N T O Z U
Şekil 31 Rotier
Bir rotiferin genel yapısı (Koste1978) a. dorsal , b. ventral , c. lateral; 1. protoenefridyum kanalı , 2. alev hücresi , 3. dorsal tükrük bezi , 4. mastaks , 5. özafagus , 6. mide , 7. barsak , 8. anüs , 9. kapiller boru , 10. protonefridium bezi , 11. sidik kesesi , 12. mide bezi , 13. ovaryum , 14. yumurta , 15. vitellarium , 16. ovidukt , 17. mastaks ganglionu , 18. ventral tükrük bezi , 19. dorsal duyu organı , 20. ağız , 21. trofi , 22. kaudal duyu organı , 23. parmak , 24-26. ayak segmentleri , 27. epidermis çıkıntısı
Kopepodlar:
Kopedlar cladoceran zooplankton küçük (0.2 ile 3.0 mm) ve ayrı bir kafası var , vücudun bir çift kabuklu kaplumbağa kabuğu ile örtülüdür. Hareket (Lokomosyon) esas olarak , büyük ikinci anten ile gerçekleştirilir.
İ Ç S U L A R Z O O B E N T O Z U
Şekil 32
Planktonik kopepodları (2-4 mm) iki ana grup , calanoids ve cyclopoids oluşur. Bu iki grup , vücut yapısı , anten uzunluğu ve bacaklar temelinde ayrılır.
İ Ç S U L A R Z O O B E N T O Z U
Porifera
Denizlerde yaşayan süngerlere oranla daha önemsizdirler. Bentik verimliliğe etkileri az , Baykal gölü istisnadır. Her ne kadar Baykal Gölü’nde bulunan süngerlerin boyları yarım metreye kadar ulaşsada tatlı sularda oldukça kısıtlı bir dağılıma sahip ve bentos açısından önemsiz bir gruptur. Zoochlorella denen hayvanla simbiyoz yaşarlar. Büyüme bir substrat üzerinde süngerlenmeyle başlar ve zamanla yeni hücreler ve boşluklar ilave olur. Ilıman bölgelerde sonbahar aylarında olduğu gibi istenmeyen ortam şartları altında doku kısmen veya tamamen yok olabilir.Bu durumda gemmül adı verilen genellikle 1 mm den küçük çapı olan oldukça dayanıklı yapılar oluşur (gemmül= süngerin kist yapısı) Sudaki silis değeri 0 ,5 mg/l altında ise bu sularda sünger gelişimi mümkün değil ve genelde berrak ve verimsiz sularda dağılım gösterir.
Coelenterata(tatlı su polip):
Hydra sp. , craspedacusta sp. , chlorohdyra sp. tatlı su polipi olarak bilinen bu organizmaların Türkiye içsularında birkaç türü bulunmaktadır. Hdyralar uzun bir tüp şeklindeki vücutlarıyla substratuma yapışır ve baş kısmındaki yakıcı tentakülleriyle küçük omurgasızları yakalayarak beslenirler. Plathelminthes (Planaria sp. , Dugesia sp. ):
Şekil 33 Hyra
İ Ç S U L A R Z O O B E N T O Z U
Bu hayvanlarda rejenerasyon özelliği gelişmiştir. Diğer üreme şekli aseksüel. Üreme aseksüel olarak bölünme yada tomurcuklanma ilke olduğu gibi seksüel olarak kış boyunca organ gelişimi ve kış sonu ile ilkbahar başlarında sulara yumurta kapsüllerinin bırakılmasıyla gerçekleşir. Hemen hemen hepsi hermofrodit. Negatif fototoksi (ışıktan kaçma) gösterir. Bazı Triclodida türleri bolluğu littoral zondaki mevcut besin miktarı ve suyun gerek verimliliği ile direk bağlantılı. Mineral bakımdan fakir olan göller ve derelerdeki populasyonlar için rekabet azdır.
Nemathelmintes:
Genellikle parazitik bir yaşamları vardır. Bitkilerce zengin littoral bölgede dağılım gösterirler. En yoğun bulundukları zaman ilkbahar ayları ve yaz başı. Yuvarlak kurtlar bentik faunayı oluşturan önemli bir gruptur. Göl verimliliğine katkıları azdır. Beslenmesi; detritivor , herbivor , karnivor , parazit. Beslenme şekline göre ağız ekstremiteleri vardır. Dünyada en bol bulunan hayvanlardır. Vücutlarında boyuna kaslar bulunur ve yılanımsı hareket yapar. Sucul nematodların populasyonlarının gelişiminde epiftik alglerin büyük önemi vardır. Hayat süresi 2-40 gündür.Bazı türler hermofrodit bazıları ayrı eşeyli. Dişiler yüzlerce yumurta üretebilir ve bu yumurtaların bioması yumurtlayan dişiden fazla olabilir.
Bryozoa(mercan):
Koloniyal bryozoonların tatlı sulardaki nicel önemleri oldukça düşük. Kolonileri arasında küçük omurgasızların barınması nedeni ile önemlidir. Su sıcaklığı 9 C nin altına düştüğünde gelişme durur. Erişkin kolonilerin büyük kısmı üremeden sonra parçalanır. Trichoptera salyangozların predatörleridir. Mikroskobik zooidler sili tentaküllü taçlar taşırlar ve bunlarla su akımı oluştururlar. Mikrokrustase büyüklüğündeki partikülleri direk olarak lofofor ve ağızlarına doğru alırlar.(lofofor= ağız çevresindeki tentaküllerden oluşmuş at nalı şeklindeki organ) Yaz periyodunda hermofrodik seksuel üreme gerçekleşmesine rağmen asexuel üremede kolonilerin dış kenarlarında hızlı büyümeyi sağlar. Koloniler küçük göletlerde ve 1 m den sığ sularda yaşarlar. Gelişmeleri balık predasyonu etkisi altındadır. Plumatella sp. 4-53 gün yaşar.
İ Ç S U L A R Z O O B E N T O Z U
İ Ç S U L A R Z O O B E N T O Z U