Beş Faktör Kişilik Özelliklerinin Otantiklik ile İlişkisi

Kaleydoskop kariyerin boyutlarından biri olan otantiklik boyutuna dair literatür incelendiğinde kavramın yaygın olarak pozitif psikoloji alanında ya da modern liderlik yaklaşımları başlığı altında (otantik liderlik) örgütsel davranış yazınında ele alındığı görülmektedir. Otantik liderlik çoğunlukla öz farkındalık, öz denetim, sorumluluk (Algera ve Lips-Wiersma, 2012), gelişime açıklık (Whitehead, 2009) ile ilişkilendirilirken otantik davranışın ise kaygı (Lopez ve Rice, 2006; Sarıkaya ve diğ., 2017), yaratıcılık, özerklik (Svejenova, 2005), öz farkındalık (Kernis ve Goldman, 2006), dürüstlük (Leroy ve diğ., 2015) gibi kavramlarla ilişkilendirildiği görülmektedir.

Adı geçen kavramlara bakıldığında bunların aynı zamanda birer kişilik özelliği olduğu dikkat çekmektedir. Bu durum otantik davranışın kişilikle ilişkisinin incelenebileceğini göstermektedir.

Merriam-Webster (2004: 83), otantikliği bireyin kendi kişiliğine, ruhuna ya da karakterine sadık kalması olarak tanımlamıştır. Benzer şekilde, bir diğer açıklama ise otantikliğin, insanların tutumları, değerleri, inançları, kişilik özellikleri ile algıları veya eylemleri arasında bir eşleşme olması durumunda ortaya çıkacağını ileri sürmektedir (Lenton ve diğ., 2013). Sheldon ve Elliot (1998) de bireyin çabaları ve kişisel değerleri arasında bir uyum olduğunda otantik olmaktan söz edilebileceğini vurgulamaktadır.

Kişinin bir iç görünümünden bir de dışsal görünümünden, yani başkalarına nasıl göründüğünden söz etmek mümkündür. İşte bu dış görünüm ile benliğin içsel görünümü arasındaki fark bize otantikliğin ölçüsünü verir (Hall ve Mao, 2015). Otantiklik literatüründe yapılan farklı tanımların üç yönden sistematik olarak yinelendiği dikkat çekmektedir. Bunlar: (a) kendine karşı dürüst olmak, (b) özerk kararlar almak ve (c) tutarlılığı sağlamak şeklindedir (Leroy ve diğ., 2015). Görüldüğü gibi bireyin bağımsız kararlar alabiliyor olması otantik olmanın bir ölçüsü olarak karşımıza çıkmaktadır.

Svejenova (2005) de otantik olmanın bağımsız kararlar alabilmekle ilişkili olduğunu vurgulamıştır. Ayrıca bağımsızlığın; ihtiyaçları, değerleri ve motivasyon faktörlerini samimi ve içten geldiği gibi göstermeye vurgu yaptığı ve bu nedenle otantikliği yansıtabileceği vurgulanmaktadır (Maltby ve diğ., 2012). Son olarak Lenton ve diğerleri (2013), inotantik davranışın ortaya çıkmasında yalnızca bireylerin davranışları ve duyguları arasındaki tutarsızlığın etkili olmadığını, bağımsızlığın yetersiz olmasının da kritik bir rol oynayabileceğini ileri sürmektedir. Bu yönüyle otantik olmayı, beş faktör kişilik özelliklerinden “öz-denetim/sorumluluk” boyutuyla ilişkilendirmek mümkündür.

Daha yüksek düzeyde benlik ve kariyer uyumunu yani tutarlılığı yakalamış olan bireylerin işlerinde daha ısrarcı olma eğiliminde oldukları, daha yaratıcı, proaktif ve diğer insanlarla çalışma konusunda başarılı oldukları görülmektedir (Hall ve Mao, 2015). Bu özelliklerin beş faktör kişilik özelliklerinden; “öz-denetim/sorumluluk”,

“gelişime açıklık” ve “yumuşakbaşlılık/geçimlilik” ile yakından ilgili olduğunu söylemek mümkündür. Ayrıca otantikliğin hem güvenilir ve samimi ilişkileri doğuruyor olduğu (Lopez ve Rice, 2006) hem de tükenmişliği (Erickson ve Ritter, 2001) ve depresyonu (Erickson ve Wharton, 1997) azaltıyor olduğuna dair bulgular mevcuttur.

Neff ve Harter (2002: 135) de inotantik olmanın depresyonla ilişkili olduğu bulgusunu elde etmiştir. Bu veriler otantiklik ile “duygusal tutarlılık” arasındaki olası bir ilişkiye işaret etmektedir.

Benzer şekilde otantik bireylerin; yeni çevreler edinip, yeni bilgilere dayanarak sürekli kendi imajlarını güncelleyen ve çevreleriyle olan uyumlarını sürekli yeniden değerlendiren (Leroy ve diğ., 2015) ve aynı zamanda yaratıcılık yönü güçlü olan kişiler

yaşam amacı, ustalık ve olumlu ilişkiler gibi unsurlar tarafından belirlenen ve onları hem fiziksel hem de ruhsal sağlığa yönelten refah dolu bir yaşam sürdüklerinden söz edilmiştir (Ryff ve Keyes, 1995).

Wood ve arkadaşları (2008), otantiklik ölçeği geliştirmeye dönük yürüttükleri ampirik çalışma sonucu otantikliğin beş faktör kişilik özellikleriyle anlamlı bir ilişkiye sahip olduğu bulgusunu elde etmiştir. Buna göre daha otantik insanlar daha fazla

“dışadönük”, hoşgörülü, vicdanlı, “gelişime açık” ve daha az “nevrotik” olarak bulunmuştur (Sheldon ve diğ., 1997; Wood ve diğ., 2008). Ayrıca beş faktör kişilik özelliklerinin özellikle “duygusal tutarsızlık” ve “öz-denetim/sorumluluk”

boyutlarının otantikle ilişkili olduğu bulgusunu elde eden çalışmalar (Pinto ve diğ., 2012; Maltby ve diğ., 2012; Gregoire ve diğ., 2014) olduğu görülmektedir. Bir diğer çalışmada ise Fleeson ve Wilt (2010), insanların “dışadönük”, “yumuşakbaşlı”,

“deneyime açık”, “öz-denetim/sorumluluk” sahibi davranışlar sergilediklerinde gerçekten öyle olmasalar bile kendilerini daha otantik hissettikleri bulgusuna ulaşmıştır.

Wood ve diğerleri (2008), yapmış oldukları çalışma ile otantikliğin, hem öznel iyi oluş (benlik saygısı, stres, yaşam doyumu, kaygı) hem de psikolojik iyi olma (özerklik, uzmanlık, kişisel gelişim, yaşam amacı, kişisel kabul, diğerleriyle pozitif ilişkiler kurma) ile orta derecede ilişkili olduğu bulgusunu elde etmişlerdir. Otantikliğin stres ve kaygıyla ilişkili olması beş faktör kişilik özelliklerinden “duygusal tutarsızlık” ile ilşkilendirilebileceğini göstermektedir. Benzer şekilde kişisel gelişim ile otantiklik arasındaki ilişki otantikliğin, kişiliğin “gelişime açıklık” boyutuyla muhtemel ilişkisine dayanak oluşturmaktadır. Bunun yanısıra özerklik ve otantiklik arasında ileri sürülen ilişki, otantikliğin beş faktör kişilik özelliklerinden “öz-denetim/sorumluluk”

boyutuyla ilişkili olabileceğini gösterirken, otantiklik ve başkalarıyla pozitif ilişkiler kurma arasındaki ilişki ise otantikliğin “yumuşakbaşlılık/geçimlilik” ile ilişkilendirilebilir olduğunu göstermektedir.

Benzer şekilde Sullivan ve Carraher (2018) de, temin ve seçim sürecinde yaygın olarak kullanılan beş faktör kişilik özellikleri ve otantiklik arasındaki muhtemel ilişkiye dikkat çekmiştir. Otantiklik ve kişilik arasındaki bir diğer ilişki de Liu, Perrewe ve Magnusen (2015) tarafından kurulmuştur. Yapılan araştırma ile makyevelist kişilik özelliği ile otantiklik arasındaki ters yönlü ilişkiden bahsedilmiştir. Ayrıca “yumuşakbaşlılığın”

karşıt ucunun makyavelizm olduğuna dair bir kanı mevcuttur. (Somer, Korkmaz ve Tatar, 2004). Literatürde yumuşak başlılığın; nazik, saygılı, dürüst, güvenilir ve açık

kalpli olma gibi özelliklerle tanıtıldığı görülmektedir (Somer, Korkmaz ve Tatar, 2004).

Bakıldığında otantik davranışın temelinde de güven (Liu ve Perrewe, 2006; Lopez ve Rice, 2006, Hall ve Mao, 2015), samimiyet (Layder, 2004; Goffee ve Jones, 2005;

Lopez ve Rice, 2006), dürüstlük (Goffee ve Jones, 2005; Leroy ve diğ., 2015) gibi kavramların yer aldığı görülmektedir. Bu yönüyle otantiklik, beş faktör kişilik özelliklerinden “yumuşakbaşlılık/geçimlilik” ile de ilişkilendirilebilir bir nitelik taşımaktadır.

Otantiklik boyutu Sullivan ve Mainiero (2007c) tarafından tanımlanması en güç boyut olarak ifade edilmektedir. Buna sebep olarak ise otantikliğin; kötü patronlar, ilerlemenin olmaması, aile içi bakımla ilgili bitmek bilmeyen talepler arasında boğulup kalması gösterilmiştir. Ayrıca Leroy ve diğerleri (2015), kariyer araştırmacılarının kariyer otantikliğindeki bireysel farklılıkları araştırmak isteyebileceğinden bahsederek, herkesin otantik bir kariyer geliştirebileceğini varsayıyor olsak da bazı bireylerin kariyerlerinde diğerlerinden daha otantik bir şekilde davranmaya eğilimli olabileceğini ifade etmiştir.

Otantiklik üzerinde bireysel farklılıklar bağlamında dikkate alabileceğimiz en belirgin faktörlerden biri de kişilik özellikleridir. Buradan hareketle diğer boyutlara göre nispeten daha muğlak bir kavram olan otantiklik ihtiyacının kaleydoskop kariyer bağlamında kişilikle ilişkisi incelenerek konuya ilişkin ampirik boşluğun doldurulmasına katkı sağlamak istenmiştir. Bahsedilen açıklamalardan hareketle H1a

aşağıdaki gibi ifade edilmiştir.

H1a: Çalışanların beş faktör kişilik özellikleri, otantikliği etkilemektedir.