Beş Faktör Kişilik Özelliklerinin Denge ile İlişkisi

Kişilik, örgütsel psikoloji ve örgütsel davranış disiplinlerinde büyük ilgi gören bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır (Viswesvaran ve Deller ve Ones, 2007; Zimmerman, 2008). Ancak ilginç bir şekilde, iş-yaşam entegrasyonu alanı son yıllarda büyük ilgi görmesine rağmen, bunun çok azı kişiliği dikkate almıştır (Eby ve diğ., 2005). Kişiliği dikkate alan çalışmalara bakıldığında ise Kaleydoskop Kariyer Modeli’nin üçüncü boyutu olan denge meselesinin, kişilik ve kariyer başarısı konusundaki literatüre göre bariz şekilde sınırlı olduğu görülmektedir. Oysa literatür incelendiğinde kişiliğin,

aile çatışması hem de aile-iş çatışması alanındaki algıların arkasındaki itici güç olduğunu ileri sürmüştür. Watson ve Clark (1984), pozitif ya da negatif duyguların bireylerin olumlu ya da olumsuz bir ruh halini yaşamasına neden olduğunu belirtmektedir. Bu bağlamda Michel ve Clark (2009) çok çeşitli mesleklerden bireyleri incelemiş ve iş-aile zenginleşmesi, iş-aile çatışması ile iş ve aile memnuniyetinin algılanmasının büyük ölçüde sürekli karşılaşılan pozitif ya da negatif duygulardan etkilendiği bulgusunu elde etmiştir. Araştırmalara bakıldığında ise negatif duyguların büyük ölçüde “duygusal tutarsızlıkla” ilişkili olduğu, pozitif duyguların ise önemli ölçüde “dışadönüklük” ile ilişkili olduğu görülmektedir (Judge ve diğ., 1999). Michel ve Clark (2011), bu durumu özetleyerek, yüksek oranda olumsuz duygular taşıyan ve duygusal olarak tutarsız olan bireylerin iş ve yaşam alanları arasında daha fazla çatışma algıladığını, pozitif duygulara sahip dışadönük bireylerin ise, iş ve yaşam alanları arasında daha az çatışma algıladığını ileri sürmektedir.

Michel, Clark ve Jaramillo (2011) genel olarak, kişiliğin çalışanlar için iş-yaşam çıktılarını etkilediği iki temel mekanizma olduğunu ileri sürmüştür. Bunlardan ilki, kişilik özelliklerinin bireylerin iş ve yaşamla ilgili algılarını etkiliyor olduğudur. İkincisi ise, kişilik özelliklerinin, bireylerin iş ve kişisel yaşamlarını yönetmeye veya baş etmeye çalışırken sergiledikleri davranışları etkiliyor olmasıdır. Literatür incelendiğinde de kişiliğin iş ve aile talepleri arasındaki uyumu yakalamada etkili olabileceğini ileri süren çalışmaların (Kossek ve Ozeki, 1998; Bruck ve Allen, 2003; Wayne, Musisca ve Fleeson, 2004; Judge ve Kammeyer-Mueller, 2007; Michel ve Clark, 2011;

Priyadharshini ve Wesley, 2014; Akanni ve Oduaran, 2017) azımsanmayacak düzeyde olduğu dikkat çekmektedir.

Benzer şekilde beş faktör kişilik özelliklerinin de (dışadönüklük, yumuşak başlılık, öz denetim, duygusal tutarsızlık ve gelişime açıklık) iş-aile çatışmasıyla ilişkisini ortaya koyan araştırmalara rastlanmak mümkündür. Çalışmaların bulguları incelendiğinde “öz-denetim” sahibi bireylerin düşük düzeyde aile-iş çatışması yaşadığı, “dikbaşlı”

olanların ise yüksek düzeyde iş-aile çatışması yaşadığı görülmektedir (Bruck ve Allen, 2003; Wayne, Musisca ve Fleeson, 2004). Bir diğer bulgu da beş faktör kişilik özelliklerinden “yumuşakbaşlılığın” iş-aile çatışmasıyla negatif ilişkiye sahip olduğu (Bruck ve Allen, 2003; Kinnunen ve diğ., 2003; Rantanen ve diğ., 2005), “duygusal tutarlılığın” ise hem iş-aile çatışması ile hem de aile-iş çatışması ile negatif yönde ilişkili olduğu şeklindedir (Rantanen ve diğ., 2005; Horwitz, Luong ve Charles, 2008).

Witt ve Carlson (2006) da “duygusal tutarlılığın” iş-aile çatışmasıyla negatif ilişkiye sahip olduğunu vurgulamaktadır. Bazı çalışmalar ise “öz-denetim” ile aile-iş çatışması arasındaki negatif ilişkiye dikkat çekmektedir (Bruck ve Allen, 2003; Kinnunen ve diğ., 2003; Rantanen ve diğ., 2005). Priyadharshini ve Wesley (2014) tarafından yürütülen araştırma sonucunda da beş faktör kişilik özelliklerinden; “dışadönüklük”, “öz-denetim”, “yumuşakbaşlılık” ve “gelişime açıklık” ile iş-aile çatışması negatif yönde ilişkili bulunurken, “duygusal denge” ile iş-aile çatışması arasında anlamlı bir ilişki olmadığı görülmüştür. Bir diğer çalışmada ise beş faktör kişilik özelliklerinden

“yumuşakbaşlılık/geçimlilik”, “öz-denetim/sorumluluk” ve “gelişime açıklık” ile iş yaşam dengesi önemli ölçüde ilişkili bulunurken, “duygusal tutarsızlığın” ve

“dışadönüklüğün” iş yaşam dengesiyle anlamlı bir ilişkiye sahip olmadığı görülmüştür (Akanni ve Oduaran, 2017). Sonuç olarak literatürden elde edilen bulgular, kişilik özelliklerinin iş-yaşam dengesi ile ilişkisini doğrular niteliktedir.

Kişilik ve iş-aile çatışması arasındaki ilişkiyi tespit etmeye yönelik kapsamlı bir çalışma da Wayne ve diğerleri (2004) tarafından yürütülmüştür. Araştırma neticesinde kişiliğin her iki çatışma türü (iş-aile ve aile-iş çatışması) üzerinde de önemli etkileri olduğu tespit edilmiştir. Bulgular incelendiğinde; “yumuşakbaşlılık” ve “öz-denetim”

değişkenlerinin her ikisinin de iş-aile çatışmasının benzersiz bir yordayıcısı (negatif yönde) olduğu görülürken, “duygusal tutarsızlığın” ise pozitif bir yordayıcı olarak iş-aile çatışmasına ilişkin toplam varyansın %15'ini açıkladığı görülmüştür. Aile-iş çatışmasında “öz-denetim” önemli bir negatif yordayıcı iken, “duygusal tutarsızlığın”

aile-iş çatışmasının pozitif yordayıcısı olduğu görülmüştür. Ayrıca “dışa dönüklük” ve

“deneyime açıklık”, iş-aile yaşamını kolaylaştırmanın pozitif yordayıcıları iken,

“duygusal tutarsızlık” ise negatif yordayıcı olarak karşımıza çıkmaktadır. Son olarak;

“dışadönüklük”, “yumuşak başlılık” ve “öz-denetim” boyutlarının aile-iş yaşamını kolaylaştırmanın pozitif yordayıcıları olduğu görülmüştür.

Genel olarak, bu sonuçlar beş faktör kişilik özelliklerinin her birinin olumlu veya olumsuz bir şekilde iş-yaşam entegrasyonu için benzersiz ve önemli yordayıcılar olduğunu göstermektedir. Literatürden elde edilen bulgular ışığında beş faktör kişilik özelliklerinin denge boyutu üzerinde etkili olabileceğini söylemek mümkündür. Ayrıca

arayışının kişilik tarafından nasıl yönlendirildiği araştırılarak kişilik ve kariyer ilişkisi kaleydoskop kariyer bağlamında ele alınacaktır. Bu çerçeveden yola çıkarak H1^b aşağıdaki gibi ifade edilmiştir.

H1^b: Çalışanların beş faktör kişilik özellikleri, dengeyi etkilemektedir.