ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KAMUOYUNUN OLUŞMAS
3.3. Kamuoyunun Oluşmasında Etkili Olan Kurumlar
3.3.2. Baskı Grupları
Sosyo ekonomik düzeyi ne olursa olsun tüm ülkelerin yönetim yapısında yer alan baskı gruplarının, siyasi mekanizma içindeki önemi yadsınamaz. Baskı grupları çoğu zaman toplumun genel çıkarları anlamına da gelen kendi özel çıkarlarını, devlet
127 Sezer, a.g.e., s. 21
128 Muzaffer Sherif, The Psychology of Social Norms, Harper, New York, 1936, nakleden Sezer, a.g.e., s. 21 129 Theodore M., Newcomb, “Some Patterned Consequences of Membership in a Collage Community”, Public Opinion and Propaganda, D.Katz, et al, s. 45’den nakleden Sezer, a.g.e., s. 21
130 Heinz Eulau, Class and Party in the Eisenhower Years, The Free Press of Glencoe, New York, 1962, s. 9’dan nakleden Sezer, a.g.e., s. 21
yönetimini ellerinde tutanlara ileterek, kamuoyu oluşturmakta ve böylece sürekli olarak siyaset arenasında rol oynayabilmektedirler.132
Demokratik katılım açısından büyük önem taşıyan baskı grubu kavramı, siyaset bilimcilerce çeşitli açılardan incelenmiş, sonuçta siyasi mekanizmada yer alan siyasi partiler ve çıkar grupları gibi kavramlardan farklı nitelikler taşıdığı ortaya koymuştur. İnsanların toplumsal varlıklar olarak yaşamaya başladığı günden bu yana, baskı gruplarının var olduğu düşünülmektedir. Ancak geçmişi eskiye dayanan baskı gruplarının her ülkede aynı olacak şekilde sınıflandırılması mümkün değildir. Ülkelerin gelişmişlik düzeylerinden, kültürüne kadar pek çok etken, grupların birbirlerinden farklı olması sonucunu doğurmaktadır.133
Ülkelerin siyasi mekanizmalarının ayrılmaz parçaları olan basık grupları, nasıl bir sınıflandırma yapılırsa yapılsın çok sayıda görevler üstlenmektedirler. Baskı grupları, toplumun siyasi konularda bilinçlenmesini sağlamalarının yanısıra üyelerinin çıkarlarını yönetime karşı savunmak vb. pek çok görevi yerine getirmekle sorumludurlar. Üstlenilen bu görevlerin gerçekleştirilebilmesi için bazı güç unsurlarının varlığı gerekmektedir. Gücün çeşitli (grubun büyüklüğü, coğrafi dağılımı, benimsediği program gibi) temelleri vardır. Baskı grupları sahip oldukları bu gücü çıkarlarını gerçekleştirme amacıyla yönetime karşı kullanırlarken, kendi aralarındaki rekabet ortamından etkili olabilmek ya da güçlenebilmek için işbirliğine gitme oylu ile de bu gücü arttırabilmektedirler.134
Baskı grubu kavramı pek çok siyaset bilimci tarafından üzerinde durulmuş bir konudur. Kapsamlı şekilde açıklanmış bir kavram olmasına rağmen, yapılan tüm tanımlar herkes tarafından doğrudan çağrışım yapılabilecek genel bir tanım benimsenememiştir. Siyaset bilimcilere göre bu sorunun kaynağını, bazı kişilerin baskı gruplarını, yönetime etki eden ancak kanunlarla yönetimin dışında kalan, diğer kişilerin ise politikaya ve idareyi etkileyen tüm organizasyonlar olarak görmesi oluşturulur.135 Mehmet Akad baskı gruplarını “toplumdaki çeşitli sosyal güçlerin bilinçli biçimde örgütlenerek, kendi çıkarları doğrultusunda toplusal çıkarları iktidara
132 Müjde Ker Dinçer, Lobicilik, Alfa Yayınları, İzmir, 1998, s. 3 133 Dinçer, a.g.e., s. 3
134 Dinçer, a.g.e., s. 4
135 Donald T., Allensworth, The US Government in Action : Policy and Structure, Goodyear Company Inc., California, 1972, s. 88’den aktaran Dinçer, a.g.e., s. 5
iletmesini ve onunla karar verme işlemini paylaşarak kitlenin gerçek idaresini belirleyen ve yönetime meşruluğunu kazandıran çoğulcu gruplar” olarak tanımlamaktadır.136 İlter Turan yaptığı tanımda “siyasal iktidarı etkilemeyi amaçlayan her türlü insan topluluğu, bir baskı grubu olarak tanımlanabilir”137 demektedir.
Baskı grupları, ortak menfaatleri etrafında birleşen ve bunları gerçekleştirmek için siyasal otoriteler üzerinde etki yapmaya çalışan örgütlenmiş gruplar olarak tanımlanabilir.138 Tanımdan da anlaşılacağı üzere baskı grubunu belirleyen esaslar,
etkileme ve örgütlenmiş grup olma faktörleridir. Menfaat grupları ile baskı grupları aralarındaki yakın benzerliklere rağmen karıştırılmaması gereken kuruluşlardır. Daha önce belirttiğimiz gibi, baskı grupları, menfaat grubunun bir türüdür. Bu bakımdan her menfaat grubuna baskı grubu demek de doğru değildir. Aralarındaki fark bir davranış ve yöntem farkı olarak kendini gösterir.139 Aralarında ortaklaşa menfaatler bulunan insanların meydana getirdikleri menfaat grupları, ancak belirli amaçlarını gerçekleştirmek maksadıyla örgütlenerek sistemli bir propagandaya giriştikleri ve siyasal karar organları (yasama ve yürütme) üzerinde çeşitli yollardan etki yapmaya çalıştıkları zaman baskı grubu haline gelirler.140
Baskı gruplarını, siyasal otoriteler üzerinde etki yapmak amacıyla faaliyet gösteren örgütlenmiş gruplar olarak tanımlamıştık. Bu tanıma dayanarak baskı gruplarını siyasal partilerden ayıran özelliklerin amaçların ve fonksiyonların olduğunu söyleyebiliriz. Siyasal partilerin amacı, doğrudan doğruya siyasal iktidarı ele geçirmek ve kullanmak olduğu halde, baskı grupları bu iktidarı kendi grup menfaatlerine hizmet edecek şekilde etkilemekle yetinirler.141 Baskı gruplarının yarı siyasal nitelikte olduklarını ve siyasal iktidarı etkilemek dışında o menfaat grubunun kendi iç sorunlarıyla ilgili amaçları vardır. Baskı grupları, menfaatlerin yerine getirilmesi
136 Mehmet Akad, Baskı Gruplarının Siyasal İktidarla İlişkileri, İstanbul Üniversitesi Yayınları, No : 2138, İstanbul, 1976, s. 64
137 İlter Turan, Siyasal Demokrasi, Siyasal Katılma, Baskı Grupları ve Sendikalar, T.C. Belediye İş Sendikası Genel Başkanlığı Eğitim İdaresi, İstanbul, 1987, s. 45’den nakleden Dinçer, a.g.e., s. 5
138 Kapani, a.g.e., s. 151 139 Kapani, a.g.e., s. 152 140 Kapani, a.g.e., s. 152
fonksiyonunu yerine getirirken, siyasal partiler menfaatlerin birleştirilmesi fonksiyonunu yerine getirirler.142
İster bir siyasal partiye bağlı olsun, ister bir partiye bağlı olmayan tutumlar etrafında oluşan baskı grupları olsun hep sürekli siyasetle ilgili olacaktır. Bu söylediklerimizi doğrulayacak şu tanımı verebiliriz; “Baskı grupları toplumdaki çeşitli sosyal güçlerin bilinçli biçimde örgütlenerek kendi çıkarları doğrultusunda toplumsal çıkarları iktidara iletilmesini ve onunla karar verme işlemini paylaşarak, kitlenin gerçek iradesini belirleyen ve yönetime meşruluğunu kazandıran çoğulcu gruplardır.”143
Baskı grupları üzerinde yapılan araştırmalar, menfaatleri doğrultusunda bir araya gelen grupların amaçlarını gerçekleştirirken iktidarla bir yerde mutlaka karşı karşıya geldiklerini göstermektedir. Grup, siyasal amaç gütmese de siyasal iktidarın almış olduğu kararlar veya icraatlar eğer grubun amaçlarına ters düşüyorsa, grup kendi isteklerinin gerçekleşmesi yönünde baskı yapmaya başlar. Bu da grubun menfaat grubu olmaktan çıkıp baskı grubu niteliği kazanması demektir. Ancak siyasal amaç gütmeden bir araya gelen kişilerin oluşturduğu grubun, siyasal iktidarla karşı karşıya gelmeden önce baskı grubu niteliği kazandığı görülmektedir. Çünkü grubun baskı grubu olma özelliği, grubun örgütlenme aşamasındaki amaçlarında gizlidir.144
Yapılan tanımlamalardan ve açıklamalardan sonra baskı gruplarının şu özellikleri belirlenir. Bunlar;
· Baskı grupları siyasal katılımın sağlanması yolundaki önemli araçlar arasında yer almaktadır.
· Bireyler tek tek eylemde bulunup siyasal süreci etkilemekte başarılı olmakta, benzer konumlarda bulunan veya benzer durumlarla karşılaşan bireyler kendilerini bir noktada birleştirecek, sosyolojik ya da kurumsal yapıların gelişmesinde topluca eyleme uygun bir temel oluşturmaktadır. Bunun yanında birleşmenin bir diğer yönü de sorunlarla karşılaşan bireyler sahip oldukları bilgi, yetenek ve diğer kaynakları ile çözüm yolları üretmede yetersiz kalabilmekte, işlev topluluğu örgütleyen, onu harekete geçiren ve
142 Özbudun, a.g.e., s. 89
143 Mehmet Akad, a.g.e., ss. 66 – 67 144 Akad, a.g.e., s. 64
temsil eden, çözüme ulaştıran bir lider kadrosu tarafından daha kolay gerçekleştirilebilmektedir.
· Baskı gruplarının amacı siyasi iktidarı ele geçirmek değildir. Bu unsur onu diğer örgütlenmiş siyasi kuvvet olan siyasi partilerden ayırmaktadır.
· Baskı gruplarının yönlendirdiği baskı gizli veya açık olabilir. Doğrudan bir eylemle kamuoyu ve siyasi iktidar etkilenebiliyorsa bu açık bir baskı; finansal güç gibi bir güç kullanıyorsa, baskı gizli baskı olarak nitelendirilmektedir.
· Baskı grupları sadece siyasi iktidar üzerinde değil, siyasi partiler ve kamuoyu üzerinde de etkili olabilmektedir. Durumun başka bir yönü de baskı gruplarının, siyasi partiler ve kamuoyu yoluyla siyasi iktidar ve devleti yönetenler üzerinde dolaylı bir baskı gücüne sahip olabilmesidir.
· Tanımlarla varılan son nokta, baskı yapan grubun resmi ya da gayri resmi bir kimliğe sahip olup, olmadığı konusudur. Resmi bir kimliğe sahip baskı gruplarının eylemleri genellikle yasal bir temele dayanmakta, gayri resmi olanları ise toplumdan bekledikleri desteği tam anlamıyla görememektedirler.145
Baskı gruplarının çeşitli bakımlardan tasnifini yapmak mümkündür. Bunlardan birincisi tek amaçlı ve karmaşık amaçlı gruplar olarak tasnifidir. Tek amaçlı baskı grupları, genellikle geçici niteliktedir ve amaçlarının gerçekleşmesinden sonra dağılırlar. Karmaşık amaçlı baskı grupları ise sürekli niteliktedirler ve üyelerinin çeşitli menfaatlerini korurlar.146
Bir diğer baskı grupları tasnifi ise;
· Ortak “menfaatler” etrafında toplanan gruplar
· Ortak “tutumlar” (fikirler, değerler) etrafında toplanan gruplar şeklindedir.147
Birinci grubun yani ortak menfaatler etrafında toplanan grupların ayırım kriteri ekonomik menfaattir. Burada gruplar üyelerinin ekonomik çıkarlarını, maddi çıkarlarını kollamak amacıyla faaliyet gösterirler. İşveren birlikleri (Ticaret Odaları,
145 Dinçer, a.g.e., ss. 7 – 8 146 Özbudun, a.g.e., s. 89 147 Kapani, a.g.e., s. 156
Sanayi Odaları, İşveren Sendikaları) işçi kuruluşları (sendikalar, sendika konfederasyonları) tarım sektörü (çiftçi birlikleri, tarım kooperatifleri) bu kategorinin alt kategorilerini oluştururlar.148
İkinci grubu oluşturanlar ise ortak tutumlar etrafında oluşan baskı gruplarıdır. Burada grup üyelerini bir araya getiren etken, grup üyeleri arasında paylaşılan bir fikir, korunmak istenen manevi değerlerdir. Bu grubu oluşturan kişiler diğer grubu oluşturan bireyler gibi aynı meslekten kişiler olmak zorunda değildir. Farklı mesleklere mensup kişiler olabilir.149 Bu gruba örnek olarak çevre kirlenmesini engellemek amacıyla kurulan çevreci kulüpleri, kitap okumayı sevenlerin oluşturduğu okuma kulüplerini verebiliriz.