Barış ve Güvenliğin Korunmasında Güvenlik Konseyi’nin Göre

Büyük bir ölçekte askeri müdahale, yalnızca bağımsız bir devletin egemenlik alanına izinsiz girme değil, ölümcül kuvvet kullanımını içine alan bir işgaldir. Bu nedenle egemenlik alanına müdahale etme konusu başlı başına bir sorunsal olmuştur. Düzen sağlayıcı ve müdahale yetkisine sahip bir örgüt olarak Birleşmiş Milletler müdahaleyi gerektiren krizleri ortaya çıkmasından sonra ele almışancak zaman içerisinde savaş öncesi ve sonrası durumlara da odaklanmıştır. Özellikle BMGK’nın Ruanda soykırımına cevap verememesi, kriz ortaya çıkmadan önce önleme çalışmalarını ön plana alınması gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. BM Genel Sekreterleri bu tür çabaların ön saflarında yer almıştır. Boutros-Ghali’nin Barış için Gündem konulu toplantısında önleme diplomasisinin önemine değinirken, Genel

174_{Arsava, a.g.e., s. 5.}

175_{Alex J. Bellamy, “The Responsibility To Protect And The Problem Of Military İntervention”,} International Affairs, Cilt: 84. 4,2008, 615-639, s. 620.

76

Sekreter Kofi Annan Birleşmiş Milletler’in tepki kültüründen, önleme kültürüne geçtiğini ifade etmiştir176_.

Anlaşmazlığın önlenmesinin önemli bir bileşeni, ekonomik, sosyal, çevresel ve kurumsal kökene sahip olan sözde anlaşmazlığın kök nedenleriyle mücadele etmektir. Dolayısıyla, yapısal önleme, sosyo-ekonomik gelişme ve iyi yönetişimi teşvik etme çabalarını içermektedir. Önleme diplomasisine karşılık zorlayıcı diplomasi ise bir aktörü gerçekleştirilmekte olan bir eylemi durdurmaya veya tersine çevirmeye ikna etmek amacıyla daha fazla güç kullanılacağına dair tehdidi ve/veya sınırlı güç kullanılmasını (ya da teşvik ve garantileri içeren) ifade etmektedir177_{. Zorlayıcı güç} kullanımında sınırlı güç ile sert güç ayrımı hangi güç kullanımının zorlayıcı diplomasi kapsamında kaldığını belirlemek açısından önem kazanmaktadır. Sert güç kullanımı esasen zorlayıcı diplomasinin başarısız olduğu anlamına gelmektedir. Zorlayıcı diplomaside gücün ne amaçla kullanıldığı, karşı tarafa bir tercih hakkı tanınıp tanınmadığı önem taşımakta sınırlı güç pazarlık aracı olarak ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle sert gücün amacı insanları, silahları yok etmek olmadığı sürece güç kullanımı kesin sonuçlar ortaya çıkarmayacak sınırlı güç olarak kalacaktır. Düşmanı yenmenin gerisinde kalan kara gücü kullanımı sınırlı güç sayılırken rejim değişikliği gibi kesin sonuçları hedefleyen kara saldırılarını destekleyen hava ve deniz gücü kullanımı tam güç olacaktır. 2011 Libya’ya karşı NATO’nun kullandığı deniz gücü tam güç kullanımının örneğidir178_.

BM konseptine küresel yasadışı silah ticareti gibi uluslararası düzeyde risk artıran faktörleri ele almayı amaçlayan “sistemik önleme” kavramını alarak yapısal önleme kavramını genişletmiştir. Çatışma sonrasında barış inşası misyonu kapsamında, ülkelerin şiddetten barışa geçiş yapmalarına ve savaşın tekrarlanmasını önlemeye yardımcı olmak amaçlamaktadır. Silah toplama, seçimlerin izlenmesi, devlet kurumlarının yeniden yapılandırılmasında yardım, yargı reformu, polis güçlerinin eğitimi ve insan haklarının izlenmesi temel görevler olarak sayılmakta, en sert vakalarda BM’nin diğer uluslararası örgütlerle birlikte bazen çekirdek devlet işlevlerini üstlendiği görülmektedir. Bu tür çabalar her ne kadar pek çok kişi tarafından olumlu olarak görülse de geniş çaplı şiddetin yok edilmesi bazı durumlarda tek başına başarıyı ölçememektedir. Zira Orta Amerika gibi bazı yerlerde suç endemiktir ve

176_{An Agenda For Peace Preventive Diplomacy, Peacemaking And Peace-Keeping, Report of the}

SecretaryGeneral,https://peaceoperationsreview.

org/wpcontent/uploads/2015/08/an_agenda_for_peace_1992. pdf, (Erişim tarihi: 21. 08. 2018). 177 _{Peter Viggo Jakobsen, Coercive Diplomacy, Alan Collins (Ed), Contemporary Security Studies,} Oxford University Press, 2013, s. 240-253.

77

sosyoekonomik eşitsizlik seviyeleri artmış, Kamboçya gibi bazılarında ise demokratik kurallar güvencesizdir. Genel olarak, barış inşası misyonlarının kalıcı barışı sağlamak için koşullar yaratma derecesi karışıktır ve genel bir sonuç olarak daha uzun vadeli taahhütlerin gerekli olduğu ileri sürülmektedir179_.

Terörle mücadele de değişen güvenlik anlayışı içerisinde düzenlemeler yapılmasını ve belirli bir yaklaşıma sahip olunması gereken temel sorunlardan biri haline gelmiştir. El-Kaide’nin ABD topraklarına yaptığı saldırılar, küreselleşen dünyadaki devlet dışı aktörlerin yıkıcı kapasitelerini hızla arttırmıştır. Terörle ilgili kararlaştırılan ortak bir tanım olamamasına karşılık, 1972 yılından beri Birleşmiş Milletler’in gündeminde olan terör konusu ile ilgili özellikle, kaçırılma, bombalama ve nükleer madde kullanımı gibi konuları kapsayan uluslararası düzenlemeler yapılmıştır.

1980’lerin sonlarında ve 1990’ların sonlarında terörist bombalamaların artması BMGK’yı harekete geçirmiştir. Güvenlik Konseyi, Pan-am 103 uçağının bombalanması olayında ve ABD’nin uğradığı saldırılarda şüphelileri koruyan Libya ile Afganistan gibi haydut ilan edilen devletlere yaptırım uygulamıştır. 11 Eylül’ün ardından, BMGK ilk defa terör saldırısına karşı bir devletin kendi kendini savunması amacıyla müdahalesinin meşru olduğuna karar vermiştir. 1368 sayılı karar ile ABD’nin Afganistan’daki Taliban rejimini değiştirmesi için girdiği savaşa onay vermiştir180_. Daha sonra, 1373 sayılı karar ile tüm devletlerin ulusal yasalardaki değişiklikler de dâhil olmak üzere, terörle mücadele için belirli tedbirleri uygulamalarını ve bu uygulamaları izlemek için Terörle Mücadele Komitesi’ni (Counter-Terrorism Committee/ CTC) oluşturulması gerektiğine karar verilmiştir181_.

Teröristlerin nükleer kabiliyet kazanması konusunda endişeli olan BMGK 2004 yılında nükleer, biyolojik ve kimyasal silahları kontrol etmek amacıyla uygun önlemlerin alınmasını sağlamak için devletlere yükümlülük getiren 1540 sayılı kararını vermiştir182_{. Kofi Annan, BM’nin terörizme nasıl cevap vermesi gerektiğine karar} verebilmek için bir Politika Çalışma Grubu kurmuştur183_{. Terörle mücadele de dâhil} olmak üzere güvenlik konusunda kapsamlı bir BM yaklaşımı önermek için Yüksek

179_{Williams, a.g.e., s. 340.}

180_{Bknz. dipnot 79-80.}

181_{Eric Rosand, "Security Council Resolution 1373, The Counter-Terrorism Committee, And The Fight} Against Terrorism. " American Journal of International Law, Cilt:97. 2, s. 33-34.

182_{Resolution 1540 (2004), United Nations Security Council, https://www. un. org/ga/search/view_doc.}

asp?symbol=S/RES/1540%20(2004), (Erişim tarihi: 22. 08. 2018) .

183_{Peter Crail, "Implementing UN Security Council Resolution 1540: A Risk-Based Approach. "} Nonproliferation Review, Cilt: 13. 2, 355-399.

78

Tehditler, Zorluklar ve Değişim Paneli (2004) yapılarak terörizm adına yapılan insan hakları ihlallerine de dikkat çekilmiştir. Guantánamo Körfezi ve Abu Ghraib bu panelin ana konuları olarak görüşülmüştür. Terörün gündemde olmasının üzerinden 30 yıl geçmiş olmasına karşılık, 2005 Dünya Zirvesi yapıldığında hala terör tanımında anlaşamadığından, üye devletler arasında fikir birliği eksikliği, BMGK’nın terörizme bir cevap olarak devletlerin kendini savunma yetkisi olduğu konusu sorunlu bir konu olmaya devam etmiştir184_.

Güvenlik özünde coğrafi, idari, ekonomik veya politik birimlerden ziyade bireysel insan ve insanlığın durumu ile ilgilidir. Temel olarak, güvenlik arayışı da insan güvenliği ve insan haklarının korunması ve yerine getirilmesi ile ilgilidir. Bir devlet tarafından ulusal güvenlik arayışının vatandaşlarının ya da devletin sınırlarının ötesinde yaşayan insanların güvencesini tehlikeye atmaması gerekmektedir. Bu nedenle, insanlığın yarısının yoksulluk koşuluyla yaşadığı bir dünyada (insan güvensizliği veya temel insan haklarından yararlanma eksikliği), bu sorunun çözümünü destekleyen ulusal ve küresel yapıları politikaları anlamak, insan güvenliğinin arttırılması için önem kazanmıştır. İnsan güvenliğinin evrendeki yeri ile ilgili yaşanan tartışmada başarılı bir küresel yönetişim ve demokrasinin, insan güvenliğinin ve sürdürülebilir kalkınmanın ön koşuluolduğunu, “ulusal egemenlik ve devlet güvenliğinden bireysel haklara vurgu yapmanın” gerekliliği sonucuna varılmıştır185_{. Egemen devletin, küresel yönetişimde kullanılmak amacıyla korunması} ihtiyacı ortaya çıkmıştır.

Bireylerin uluslararası sistemde bir aktör olmalarıyla birlikte gelişen insani güvenlik anlayışının bir yansıması olarak BM Genel Sekreteri Annan’ın da dile getirdiği üzere, BM için merkezi bir sorun olarak gördüğü insan güvenliğini sağlamak kardinal misyonu olmuştur. Vatandaşlarının yaşam hakkının ve özgürlüklerinin korunması görevini ihmal veya kasıtla yerine getirmeyen devletler nedeniyle devlet odaklı güvenlik anlayışı yerini insan merkezli güvenlik anlayışına bırakmıştır. İnsani güvenlik yaklaşımı, askeri odaklı güvenlikle birlikte, ekonomik, siyasi, çevresel veya insan kaynaklı tehditleri de dikkate alan, odak noktası insanın istikrarlı ve ihtiyaçlarının karşılandığı bir dünyada yaşamını sürdürmesini hedefleyen yeni bir güvenlik anlayışı olmuştur186_.

184_{Paul D. Williams, a.g.e. ,s. 339.} 185_{Williams, a.g.e., s. 340.}

186_{Muharrem Aksu ve Faruk Turhan, "Yeni Tehditler, Güvenliğin Genişleme Boyutları Ve İnsani Güvenlik"} Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, Cilt: 4. 2, 69-80, s. 72.

79

Lloyd Axworthy insan güvenliği ile ilgili olarak, özünde güvenliğin olduğu küresel bir toplum kurma çabası içinde bireyin uluslararası önceliklerin merkezinde olduğunu, insanları uluslararası insan hakları standartlarını ve hukukun üstünlüğünü ihlal edenlere karşı korumak gerekliliğini ifade etmiştir. Axworty’e göre insani güvenliğin sağlanması için küresel, bölgesel ve ikili kurumların inşa edilmesi ve bireyleri korumaya yönelik standartları uygulamak ve geliştirmek gerekmektedir187_{.Kara Mayınları Sözleşmesi ve Roma Statüsü, insan güvenliğinin} ilerletilmesi için diplomasinin varlığını gösterse de Axworthy, bazı kritik insan güvenliği faaliyetlerinde normların ihlal edildiği ya da normların çelişkili olduğu ve kurumların zorlayıcı uluslararası müdahalelerdeki operasyon yetersizliklerini kabul etmiştir188_.

İnsani güvenliği sağlama misyonunun BMGK’ya ait olduğu kabul edilmesine karşılık Güvenlik Konseyi’ninaskeri müdahale operasyonlarına yetki vermedeki siyasi iradesi ile genel olarak dengesiz performansı, temsil niteliğine sahip olmayan üyeliği, daimi üyelerin veto hakkı Güvenlik Konseyi’nin şimdiye kadar oynadığı rolden memnun olmamak için birçok sebep mevcuttur. Ancak bununla birlikte, insani amaçla koruma için askeri müdahale sorunlarıyla ilgilenecek Güvenlik Konseyi’nden daha iyi ya da uygun bir organ olmadığı konusunda Birleşmiş Milletler şüphe duymamaktadır. Egemenlik bakımından ciddi bir hukuka aykırılığa sebep olmadan risk altındaki nüfusu korumak amacıyla, askeri kaynaklar dâhil etkili kaynakları seferber etmek için kararlar vermesi gereken kurum da Güvenlik Konseyi’dir. Birleşmiş Milletler Uluslararası Müdahale ve Devlet Egemenliği Komisyonu’nun dünya çapındaki tüm istişarelerinde karşılarına çıkan baskın görüş bu yönde olmuştur. Askeri müdahalenin ne zaman, nerede nasıl ve kim tarafından yapılacağı konusunda varılan uluslararası görüş birliği, BMGK’nın merkezi rolünün temelini oluşturmuştur. Komisyon ise müdahale konusunda yapılması gerekenin, otorite kaynağı olarak BMGK’ya alternatif bulmak değil, BMGK’nın daha iyi işlemesini sağlamak olduğunu savunmuştur189_.