Balıkesir İli Hakkında Genel Bilgi

Balıkesir ili Marmara bölgesinin güneyinde yer almakta olup, Bursa, İzmir ve İstanbul şehirlerinin kesişim noktasında olması sebebiyle şehirlerarası ulaşım açısından hayati öneme sahiptir. Hem Marmara hem de Ege denizine kıyısı olup toprakların bir kısmı Marmara bir kısmı ise Ege Bölgesinde kalmaktadır. Balıkesir’in 2017 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt sistemi sonuçlarına göre toplam nüfusu 1.204.824 kişidir. Bu sonuca göre Türkiye’nin en kalabalık 17. şehridir. Kentte tarım ve tarıma dayalı sanayi kolları ağırlıklı iş sektörlerini oluşturmaktadır. Zeytincilik, yağ üretimi, salça fabrikaları, yem sanayi ve sebze meyve üretimi önde gelen tarımsal faaliyetlerdir. Bunun dışında hayvancılık sektöründe süt üretiminde ve madencilik sektöründe de lider şehirlerimizdendir. İlin sanayi ve hizmet sektörlerinde ise gelişime açık bir potansiyeli vardır. Bu potansiyelin hayata geçirilmesi ilerleyen yıllarda şehrin gelişim hızını etkileyecektir.

06.12.2012 tarih ve 28489 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 6360 sayılı kanuna göre büyükşehir olma hakkı kazanan ve 30.03.2014 tarihli mahalli idareler seçimi ile büyükşehir olan Balıkesir’in belde ve köyleri bu tarihten itibaren mahalleye dönüştürülmüştür. Kentin büyükşehir olması ile iki adet merkez ilçesi kurulmuş olup bu ilçeler Altıeylül ve Karesi ilçeleridir. Kentin nüfus açısından en büyük ilçeleri sırasıyla, Karesi, Altıeylül, Bandırma, Edremit ve Gönen’dir.

Şehir genel olarak verimli Balıkesir Ovası üzerinde yayılmış olmanın etkilerini taşımaktadır. Kent merkezinde ekonomik yaşam tarım üzerine yoğunlaşmıştır. İlçelerde ise, zeytincilik, zeytinyağı, sebze meyve üretimi, çiçek yağı, beyaz et üretimi ve hayvancılık sektörleri yaygındır. Özellikle ilçelerde turizm sektörü gelişmiştir. Son yıllarda ülkemizin ekonomik yapısında tarımın ağırlığının planlı bir şekilde azaltılarak sanayi ve hizmet sektörlerine kaydırılıyor olması ve şehrin ulaşım açısından büyük sanayi şehirlerinin kesişim noktasında bulunuyor

24

olması gibi sebeplerle sanayi sektörü gelişmeye başlamıştır. Ancak halen şehrin tarıma dayalı nüfusu ülke ortalamasının üzerinde olup, şehrin bu anlamda dönüşüm süreci devam etmektedir.

Şehir merkezinde ikisi de Savaştepe yolu üzerinde olmak üzere iki adet Organize Sanayi Sitesi, Bursa yolu üzerinde bir adet Küçük Sanayi Sitesi, Edremit yolu üzerinde Atatepe Sanayi Sitesi olmak üzere farklı sanayi bölgeleri bulunmaktadır. Yine şehir merkezinde muhtelif bölgelerde küçük sanayi yapılanmaları bulunmakta ancak yerel yönetim bu yapılanmaları kent dışına çıkmaları konusunda teşvik etmektedir.

Kentin geçmişten bugüne gelene kadar ki gelişim şekline bakacak olursak; XX. Yüzyılın başlarında şehrin idari yapılanması bugünkü kent müzesi, saat kulesi ve şadırvan bölgesinde toplanmıştır. Sanayi tesislerinin bulunmadığı, ticari faaliyetlerin ise sınırlı olduğu o yıllarda kent yerleşimi de şehrin bu idari yapılanmasının etrafında yoğunlaşmıştır. Şehir merkezi ile belirli bir mesafede tren garının inşası ile birlikte şehir ile gar arasındaki bağlantıyı Milli Kuvvetler Caddesi sağlamaya başlamış ve zaman içinde bu cadde şehrin en önemli ticaret merkezi haline gelmiştir. O yıllarda ulaşım sektörünün karayolundan ziyade demiryolu odaklı olması ile tren garı hem yük hem yolcu taşımacılığında şehrin dışa açılan kapısı konumuna gelmiştir. Şehrin konut ve ticarethane yerleşimleri açısından tren garına doğru gelişmesi, ulaşım hizmetlerinin bir şehrin gelişimini ne kadar çok etkilediğinin en güzel örneklerinden biridir.

Zaman içinde karayollarına yapılan yatırımların artması neticesinde Balıkesir’in çevre iller ile olan karayolu bağlantıları da güçlenmiş, şehrin Bursa- İzmir güzergâhında bulunan, Bandırma Caddesi ve Vasıf Çınar Caddeleri, tıpkı Milli Kuvvetler Caddesi’nin demiryolunun etkisi ile canlanması gibi canlanmış ancak gelişmeyi tetikleyen unsur bu defa demiryolu bağlantısı değil karayolu bağlantısı olmuştur.

1944 yılında ilk imar planı ile ortaya konulan gelişmeler, 1950’li yıllara kadar kent makroformunun göstergesi olmuştur. 1950 yangını sonrası kentin fiziksel yapılanmasında önemli değişiklikler olmuş ve yeni yerleşim yerleri iskâna açılmıştır (52 Evler, 66 Evler, Subay Evleri, Şoför Evleri, 26 evler, Esen Evleri). Balıkesir’de

25

1950’li yıllarda etkin olmaya başlayan toplu konut üretimi girişimleri, modern bir toplum oluşturma vizyonunun vazgeçilmez parçalarından biri olarak önem taşımaktadır. Kentteki ilk toplu konut inşaatı yapımı 52 Evler olup 1954 yılında tamamlanmıştır. 52 Evler’in yapımını izleyen yıllarda çevrede inşa edilen Esenevler ve Belediye Mensupları Evleri, Balıkesir’de hem konut gelişim alanlarını, hem de çekirdek ailenin kullanacağı iki katlı ve bahçeli toplu konut tipolojisini belirleyen önemli girişimlerdir. Üretilmeye başlayan toplu konut projeleri ile yürüme mesafesi dışına çıkan konut alanlarına hizmet vermek amacıyla 1955 yılında kentte otobüs ve minibüs işletmeciliği başlamıştır. Balıkesir’in ilk otobüs hizmeti 52 Evler hattı olup hemen sonrasında havaalanı hattı ve Gaziosmanpaşa hattı işletmeye açılmıştır. 1960’lı yıllarda 66 evlere başlayan otobüs seferleriyle birlikte filodaki araç sayısı önce 5’e kentsel gelişimin sürekliliği ile 11’e çıkmıştır [17].

1950’li yılların başında temeli atılan Balıkesir’in ilk sanayi kuruluşlarından olan Pamuklu Dokuma Fabrikası ve Çimento Fabrikası’nın faaliyete geçmesi Balıkesir’in kentleşmesine ve yaşam standartlarının yükselmesine büyük katkı vermiştir. Bu dönemde şehrin yaygın konut sahalarına mesafe bırakılarak Gaziosmanpaşa ve Plevne mahalleleri açılmış ve şehre yerleştirilen göçmenler için iskân sağlanmıştır [17].

1960’lı yıllardan sonra kent merkezine oranla arazi fiyatlarının daha ucuz olduğu bazı alanlarda gecekondulaşma sorunu olmuştur. Şehrin kuzeyinde Tepebaşı ve Maltepe, güneyinde Dinkçiler ve Plevne’ nin bir bölümü, doğuda ise Gümüşçeşme ve Gündoğan mahalleleri gecekondu alanı olarak ortaya çıkmıştır. Fakat sanayi bölgesine yakınlığı nedeniyle Gündoğan Mahallesi hızlı bir şekilde gelişmiştir [17].

Bursa – İzmir karayolu üzerinde bulunan mahallelerden şehrin güneyinde Altıeylül ve Kasaplar, kuzeydoğudaki Atatürk Caddesi ise daha üst gelir gruplarının yerleştiği bölgeler olmuştur. Güneydoğuda Bahçelievler Mahallesi ve kuzeybatıda Adnan Menderes Mahallesi gerek planlı yapılaşması gerekse sakinliği sebebiyle 2000’li yıllarda tercih edilen yerler olmuş ve şehrin gelişmesinin de bu yönlere doğru olmasında etkili olmuştur [17].

26

2000’li yıllardan itibaren Bursa yolu üzerindeki Balıkesir Küçük Sanayi Sitesinin karşısında bulunan alanlar Atatürk Mahallesi’nden geriye doğru planlı olarak büyüyerek, hem Atatürk Mahallesi’nin hem de Paşaalanı Mahallesi’nin hızlı bir şekilde gelişmesine imkân vermiştir. Bu dönemde kentin toplu taşıma merkezinin taşınarak bugünkü yerini alması ile hem otobüs hem minibüsler kent içi ulaşımda tek noktadan hizmet vermeye başlamış, şehrin değişik bölgelerinde düzensiz halde bulunan toplu taşıma sistemleri daha hızlı ve sistemli bir yapıya kavuşmuştur. Balıkesir Kent Merkezi yerleşim alanının yıllar içindeki değişimi Şekil 4.1’de verildiği gibidir.

Şekil 4.1: Balıkesir kent makroformunun gelişimi [17]

2012 yılında kent merkezi nüfusu 275.160 kişi olan Balıkesir için 2040 yılı merkez nüfusunun 586.990 kişi olması beklenmektedir [18]. Büyük karayolu

27

projelerinin merkezinde yer alan kentin gelişimine devam edeceği, yeni kentsel gelişim alanlarının kullanıma sunulacağı, organize sanayi bölgelerinin gelişeceği, havalimanının kullanımının artacağı ve bölgenin lojistik ve sanayi depolama merkezi haline geleceği öngörülmektedir.

Şehrin tarım sektörü, hizmet sektörü ve kamu yatırımları ile sağlanan gelişimi önümüzdeki yıllarda büyük sanayi kuruluşlarının şehre olan ilgisi ile daha da artacaktır. Şehir merkezi yoğunluk anlamında büyümekte ancak fiziksel alan olarak yeterince genişleyememektedir. Mekansal olarak sıkışıklık dağıtılamamıştır. Mesai başlangıç ve bitiş saatlerinde kent merkezine giriş ve çıkışlar belli noktalarda tıkanmaya başlamıştır. Şehirde bireysel otomobil kullanım oranı oldukça yüksek olup, yerel yönetim tarafından kent merkezinin büyük bir bölümü ücretli otoparka

dönüştürülmesine rağmen, kent merkezine otomobil ile yolculuklar

caydırılamamıştır. Kent içi trafik tıkanıklıkları son yıllarda katlı kavşaklar ile giderilmeye çalışılmaktadır. Bu durum bir kaç yıl sonra katlı kavşaklar inşa edilmeden önce var olan trafik sıkışıklıklarını geri getirecek, bu sefer daha büyük yollar daha fazla araç ile tıkanacaktır.

Kent merkezinin bugünkü ulaşım yapısı incelendiğinde, en yoğun hatları, Milli Kuvvetler Caddesi, Anafartalar Caddesi, Bandırma Caddesi, Vasıf Çınar Caddesi, Gazi Bulvarı’dır. Milli Kuvvetler Caddesi ve Anafartalar Caddesi, kentin tam merkezinde yer almakta, hem Karesi, hem de Altıeylül ilçeleri için hayati önem taşımaktadır. Yerel yönetim bu caddelerdeki yoğunluğu giderebilmek için bu caddelere keyfi ulaşımları caydırma yollarına gitmektedir. Şerit sayısını teke düşürmek, cadde üzerinde otopark ücretlendirmesi yapmak ve taşıtların cadde üzerinde beklemelerini engellemek gibi yöntemlere başvurmuşlardır. Gazi Bulvarı toplu taşıma merkezi ile kentin kuzey aksını birbirine bağlayan en önemli güzergahtır. Edremit Körfezi yönünde yolculuk yapmak isteyenlerde bu caddeyi kullanmaktadırlar. Bu cadde üzerinde kurulu olan kısa aralıklı sinyalizasyon sistemi ile trafik düzenli bir yapıya kavuşturulmaya çalışılmıştır. Bandırma Caddesi ve Vasıf Çınar Cadde’lerindeki trafik sıkışıklıkları ise bugüne kadar sinyalizasyon sistemi ile çözülse de özellikle sabah ve akşam mesai saatlerinde trafiğin giderek artması ile son yıllarda bu güzergahlar üzerinde katlı kavşaklar inşa edilmeye başlanmıştır. Çalışmamıza konu güzergahı da kapsayan Vasıf Çınar Caddesi Manisa - İzmir

28

istikametinde yapılan transit yolculuklarında bir kısmını taşıyor olması sonucu belli saatlerde trafik durma noktasına gelmektedir. Bu sıkışıklığı aşmak adına güzergah üzerinde katlı kavşak inşaatlarının önümüzdeki yıllarda da devam etmesi muhtemeldir.

Balıkesir kent merkezinde henüz raylı sistem ile kent içi toplu taşıma hizmeti bulunmamaktadır. Ancak Ankara – İzmir istikametinde çalışan şehirlerarası demiryolu hattı Altıeylül – Karesi ilçeleri boyunca kentin ortasından geçmekte ve muhtemel bir raylı sistem toplu taşıma projesi için altyapı oluşturmaktadır. Kentin Bursa yolu üzerindeki girişinde bulunan terminal ile kent merkezinde yer alan toplu taşıma merkezi ve buradan Çağış Yerleşkesi içerisindeki öğrenci yurtları arasındaki bağlantı da kent içi ulaşımın en büyük hatlarından biridir. Kent içinden geçen demiryolu hattının kent içi raylı sistem toplu taşıma hattı için kullanılması teknik açıdan son derece doğru bir uygulama olacaktır. Bu proje bu hat üzerinde çalışan lastik tekerlekli toplu taşıma araçlarını azaltarak kent merkezindeki trafik yükünü hafifletecek ve kentin trafik kaynaklı hava kirliliğini düşürecektir.