Badem Islahı

Ülkemizde tohumla üretim birçok meyve türünde olduğu gibi bademde de günümüze kadar devam etmiĢtir. Tohumla üretim yapıldığında her birey farklı olacağı için ülkemiz çok geniĢ badem populasyonuna sahiptir. Bu nedenle kültür çeĢitlerinde 1965‟li yıllarda baĢlayan seleksiyon çalıĢmaları mevcuttur (Dokuzoğuz ve Gülcan, 1967). Dokuzoğuz ve Gülcan (1973), selekte ettikleri badem tiplerinin ağaç ve meyve özelliklerini 3 yıl süreyle incelemiĢlerdir. Seçilen genotiplerden 49‟unun erken, 72‟sinin orta, 25‟inin geç ve 11‟inin de çok geç dönemde çiçek açtığı belirlenmiĢtir. AraĢtırmanın devamında Datça, Acıpayam ve Tavas bölgelerinden 28 badem tipi seçilmiĢ ve bu tiplerden 6 tanesi ümitvar bulunmuĢtur. Geç dönemde çiçek açan 12 badem tipinde iç badem ağırlığı 0.6-1.4 g; iç randımanları ise %17.8-%26.6 arasında değiĢmiĢtir.

Dünyada meyve yetiĢtiriciliğinde ıslah çalıĢmalarına çok önemli yer verilmektedir. Bademle ilgili yapılan araĢtırma çalıĢmalarının son yüzyılda daha çok yeni çeĢit geliĢtirme, geç çiçeklenme, meyve kalitesini yükseltme, düzenli verimlilik, soğuklara dayanıklılık, kendine uyuĢma, hastalıklara dayanıklılık, ağaç habitusu ve erken olgunlaĢma gibi ıslah karakterleri üzerinde odaklandığı görülmektedir. Diğer kültür bitkilerinde olduğu gibi yabani bitki formlarından bilinçli olarak yapılan seleksiyon çalıĢmaları, meyvecilik çalıĢmalarında da çok uzun yıllardan beri uygulanan bir yöntemdir. Yürütülen bu çalıĢmalar ıslah çalıĢmalarının baĢlangıcını oluĢturmuĢtur (Özbek, 1978).

Gülcan (1985), bademde ağaç ve meyve karakterlerini belirleyerek ıslah çalıĢmalarında kullanılmak üzere skala değerlerini tanımlamıĢtır. Skala değerleri olarak; verimlilik, erkencilik, geliĢme gücü, dallanma ve geliĢme Ģekli ve hasat kolaylığı, çiçek özellikleri, çiçeklenme sezonu, hasat olgunluğuna ulaĢma zamanı, iç badem özellikleri (iriliği, Ģekli, rengi, buruĢukluğu, tüylülüğü), kabuklu meyve özellikleri (büyüklük, Ģekil, sertlik, gözeneklilik) gibi özellikleri tanımlamıĢtır.

En az bir ebeveyni ("Genco" ve "Tuono") kendiyle uyuĢur olan çeĢitler arasında melezleme çalıĢmaları yapılmıĢ ve 742 birey elde edilmiĢtir. Bu bireylerin kendine uyuĢurluk durumları, polen tüpü büyümesinin mikroskobik gözlemleri ile araĢtırılmıĢtır. Elde edilen veriler, Prunus‟larda kendiyle uyuĢmazlığın tek, multiallel gen tarafından kontrol edildiğini ve bunun polen içindeki ifadesinin gametofitik olduğunu ortaya koymuĢtur. Ferragnes çeĢidinin ana ebeveyn olarak kullanıldığı melezleme çalıĢmalarında elde edilen bireylerin %100 kendiyle uyuĢur olması, kendiyle uyuĢur çeĢitlerle paylaĢılan bir allel varlığı nedeniyle ortaya çıkmaktadır. Çok sayıda birey ve uygulanan yöntem ile elde edilen sonuçların güvenilir olduğu saptanmıĢtır (Dicenta ve Garcia, 1993a).

12 badem çeĢidinin melezlenmesinden elde edilen 1969 melez birey, iç bademin acı, tatlı, hafif acı durumunu belirlemek amacıyla 2 yıl incelenmiĢlerdir.

Bu özellik sadece tek gen tarafından kontrol edilmektedir ve acılık resesiftir. Hafif acı bademlere sahip olan ağaçlar, toplam dominans sisteminin bir değiĢikliği nedeniyle, acı tadın nadiren ifade edildiği heterozigot biçimlerdir. Ebeveyn olarak kullanılan genotipler de bu özellik bakımından heterozigot veya homozigot olarak sınıflandırılmıĢtır (Dincenta ve Garcia, 1993b).

Ülkemizde eskiden beri sürekli olarak tohumdan yetiĢtirilen bademlerden standart ürün almak mümkün değildir. 30-40 yıl önce yurt dıĢından getirilen

"Texas", "Drake", "Nonpareil" gibi standart çeĢitler dıĢında ülkemize pek yabancı bir çeĢit getirilip denenmemiĢtir. Bu çeĢitlerle kurulan bahçelerle sınırlı kalmıĢtır.

Çöğür bademlerden de bir örnek bademler elde edilememektedir. Bu nedenle, Anadolu bademin anavatanı olmasına rağmen ülkemiz bu meyve türünün dıĢ satımında önemli bir yere sahip olamamıĢtır (KaĢka ve ark., 1994).

1988-1993 yılları arasında Adana ve Pozantı‟da yürütülen bir çalıĢmada 16 yabancı ve 3 yerli badem tip ve çeĢidi kullanılmıĢtır. En iyi çap büyümesi Adana‟da "Ferragnes" çeĢidinde, Pozantı‟da "Nonpareil" çeĢidinde elde edilmiĢtir.

Genel olarak Adana‟daki ağaçlar Pozantı‟ya göre daha iyi bir büyüme geliĢme göstermiĢlerdir. Adana koĢullarında "Nikitski-10" ve "Picantili" en geç çiçeklenen

çeĢitler olarak saptanırken, Pozantı‟da "Nikitski-10" ve "Picantili" en geç çiçeklenen çeĢitler olmuĢtur. "Garrigues", "D.Largueta" ve "Fournat" badem çeĢitleri her iki bölgede de en erken çiçeklenen çeĢitler olarak bulunmuĢtur.

Adana‟dan elde edilen verim değerlerine göre, gerek ağaç baĢına verim (1620.27 g), gerek gövde kesit alanına düĢen verim (40.78 g/cm² ) bakımından "Ferragnes"

en yüksek değeri vermiĢtir. Yapılan pomolojik analizlerde en iri kabuklu meyveler 5.9 g ile "Marcona"dan, en iri iç bademler ise 1.58 g ile "Cristomorto" badem çeĢidinden elde edilmiĢtir. Deneme süresince Adana‟da ele alınan çeĢitlerin hiç birinde don zararına rastlanılmamıĢtır (KaĢka ve ark., 1994).

Akdamar adası (Van Gölü) bademlerinde yapılan seleksiyon çalıĢmasında 27 genotip seçilmiĢtir. Seçilen genotiplerde kabuklu meyve ağırlığı 3.43-5.86 g, iç ağırlığı 0.64-1.15 g ve randıman % 14.61-24.28 olarak belirlenmiĢtir. Bu genotiplerin kabuklu meyve eni 1.75-2.29 cm, kabuklu meyve boyu 3.09 -4.21 cm ve kabuklu meyve yüksekliği ise 1.38-1.80 cm arasında değiĢmiĢtir (Bostan ve ark.,1995).

Erzincan‟da yapılan seleksiyon çalıĢmasında 20 badem genotipi seçilmiĢtir.

Seçilen badem tiplerinde çiçeklenmenin ilk yıl 11 Nisan - 4 Mayıs, ikinci yıl 5 Nisan - 3 Mayıs tarihleri arasında baĢladığı ve sırası ile 9-10 ve 8-12 gün devam ettiği belirlenmiĢtir. Bu genotiplerin kabuklu meyve ağırlıkları 2.89-6.14 g, iç badem ağırlıkları 0.65-1.15 g, iç randımanları ise % 14.66-26.81 arasında bulunmuĢtur (AslantaĢ ve Güleryüz, 1995).

Karadeniz ve ark. (1998), Adır adasında doğal olarak yetiĢen bademlerde (Prunus dulcis L.) seçtikleri 28 badem tipinde, kabuklu meyve ağırlının 2.68-5.90 g, iç badem ağırlığının 0.45-1.20 g, randımanın % 14.20-22.78 değerleri arasında yer aldığını belirlemiĢlerdir. Badem tiplerinde meyve eni 16.28-24.71 mm, meyve boyu 26.55- 43.40 mm, meyve yüksekliği 12.59-16.58 mm ve kabuk kalınlığı 2.12-3.54 mm olarak belirlenmiĢtir. Seçilen tiplerin 3‟ünde iç badem acı, 25‟inde tatlı, 2‟sinde ikiz iç oranı %10, birinde % 30 olarak saptanmıĢtır.

Zaragoza‟da yapılan ıslah çalıĢmasında selekte edilen 37 badem (Prunus amygdalus Batsch L.) genotipinde beĢ yağ asidi çalıĢılmıĢtır. Bademlerde, yüksek miktarda tekli doymamıĢ yağ asidinden oleik asit, düĢük miktarda doymuĢ yağ asitlerinden palmitik ve stearik asit ve çoklu doymamıĢ asitlerden de linoleik asit bulunmuĢtur. Bademlerde yağ asit bileĢimindeki farklılıklar özellikle oleik ve linoleik asitler, palmitik, palmitoleik ve stearik asitlere göre daha önemlidir. Her iki yılda oleik asit oranı yüksek olup % 66.8 -% 76.2 arasında bulunmuĢtur. Linoleik asit oranı % 15.1- % 24.3 arasında olup, oleik asit miktarı ile negatif korelasyon göstermiĢtir. Badem seleksiyonlarının çoğu, her iki yılda tüm asitlerde benzer oranlar göstererek yağ asidi kompozisyonunun stabilitesini ortaya koymuĢtur. Yine seleksiyonların çoğunda oleik asitin linoleik aside oranı % 2.5 – 5.2 arasında değiĢmiĢ ve iyi bir yağ stabilitesi ve tohum kalitesinin göstergesi olmuĢtur.

AraĢtırıcılar, ebeveynler arasında yağ asitlerinin profili bakımından yüksek bir benzerlik olduğunu bildirmiĢlerdir (Kodad ve ark., 2004).

2004 ve 2005 yıllarında ġanlıurfa‟nın Hilvan ilçesine bağlı Bahçecik köyünde yapılan araĢtırmada geç çiçek açan ve meyve özellikleri iyi olan 150 badem tipi iĢaretlenmiĢtir. Bu tipler üzerinde yapılan iki yıllık gözlem ve değerlendirmelere göre, belirli seleksiyon kriterleri esas alınarak tipler tartılı derecelendirmeye tabi tutulmuĢlardır. ÇalıĢma sonucunda 9 tip (HVB-10, HVB-36, 63HVB-63, HVB-72, HVB-132, HVB-198, HVB-232, 63-HVB-250 ve 63-HVB-324) üstün özelliklere sahip tipler olarak belirlenmiĢtir.

Seçilen bademlerin kabuklu meyve ağırlıkları 1.21-2.75 g, iç badem ağırlıkları 0.51-1.52 g ve iç randımanları ise % 25.39-62.41 arasında bulunmuĢtur (ġimĢek ve Küden, 2007).

2006 ve 2007 yıllarında Diyarbakır ilinin ÇüngüĢ ilçesi ve bağlı köylerinde yapılan bu çalıĢmada 80 badem tipi iĢaretlenmiĢtir. Bu tiplerin meyve özellikleri ve çiçeklenme tarihleri incelenmiĢtir. Bu çalıĢmada yapılan gözlem ve değerlendirmelere göre belirli seleksiyon kriterleri esas alınarak tipler tartılı derecelendirmeye tabi tutulmuĢlardır. ÇalıĢma sonucunda puanı en yüksek olan 5

badem tipi (ÇÜ-8, ÇÜ-21, ÇÜ-36, ÇÜ-47 ve ÇÜ-65) seçilmiĢtir. Bu tiplerin kabuklu meyve ağırlığı 0.67-2.07 g, iç badem ağırlığı 0.44-1.18 g ve iç randımanı

% 44.44-59.29 olarak bulunmuĢtur. Seçilen tiplerde çift içlilik ve ikiz içlilik bulunmamıĢtır (ġimĢek ve ark., 2010).

Kaliforniya‟da 4 farklı lokasyondan alınan "Nonpareil", "Carmel" ve

"Butte" badem çeĢitlerinde çiçek tomurcuğu geliĢimi taramalı elektron mikroskobu ile incelenmiĢtir. ÇalıĢmanın amacı, çiçekteki geliĢim evrelerinin zamanını ve çeĢitlilik derecesini çeĢit, lokasyon ve yıl faktörleri ile ortaya çıkarmaktır. Kabuk çatlamasının baĢlangıcına göre, çeĢitler arasında farklılık olduğu belirlenmiĢtir.

"Nonpareil" çeĢidinde kabuk çatlamasından ortalama 3 hafta sonra çiçek baĢlangıcı görülürken "Butte" ve "Carmel" çeĢitlerinde kabuk çatlamasından önce görüldüğü belirlenmiĢtir. ÇeĢitler ve lokasyon bakımından, tomurcuk geliĢim evrelerinin zamanlamasında geniĢ bir farklılık tespit edilmiĢtir. Yıllar içerisinde geliĢim evreleri, ılık geçen 1997 yılında daha erken, göreceli olarak soğuk olan 1998-1999 yıllarında daha geç olmuĢtur. Sonuçlar, konuyla ilgili klasik literatürde bildirilenden daha erken bir çiçek baĢlangıcı olduğunu göstermiĢtir (Lamp ve ark., 2001).

Diyarbakır ilinin Çınar ilçesinde yapılan bir çalıĢmada; yabani badem populasyonu içerisinden en iyi kalite özelliklerine sahip olan tiplerin seçilmesi amaçlanmıĢtır. Bu araĢtırmada, yaklaĢık 350 badem ağacı incelenmiĢ ve ön incelemeler sonucunda, meyve örnekleri 55 tipten alınmıĢtır. Ġki yıl süreyle yapılan değerlendirmeler sonucunda 6 badem tipi umutlu olarak belirlenmiĢtir. Seçilen tipler içinde, kabuklu meyve ağırlığı, iç ağırlığı ve iç oranı sırasıyla 1.57-5.26 g, 0.71-1.42 g ve % 23.52-48.30 arasında değiĢtiği saptanmıĢtır. Ayrıca, bu tiplerde çiçeklenme zamanı 1 ile 11 Mart arasında gerçekleĢmiĢtir (ġimĢek, 2011).

Atasever ve Gerçekçioğlu (2011), Tokat ekolojisinde kuru koĢullarda yetiĢen 10 badem çeĢidi ve genotipinde 2007-2008 yıllarında yürüttükleri çalıĢmada; bitki fenolojik özellikleri yanında, bitkisel özellikleri, kabuklu ve iç meyve ağırlıkları, kabuk kalınlıkları, iç randımanı, ağaç baĢına verim, boĢ içli

meyve oranı ve çift tohum oranları gibi özellikleri belirlemeye çalıĢmıĢlardır.

Çiçeklenme tarihleri 21.03-16.04 tarihleri arasında olmuĢtur. Kabuklu meyve ağırlıkları 1.26 g (17-4)- 5.37 g (Ferraduel) arasında, iç ağırlıkları ise 0.62 g (60ÇÖT04)- 1.41 g (Ferraduel) arasında değiĢmiĢtir. Ġç randımanı en yüksek çeĢit 17-4 (% 59.89) olurken, en düĢük çeĢit 60YD002 (% 21.67) olmuĢtur. BoĢ iç oranına ''Ferraduel'', ''Texas'' ve ''101-13'' çeĢitlerinde rastlanmazken, 60YD001 ve 60ÇÖT04 genotiplerinde yüksek oranda tespit edilmiĢtir. En yüksek iç badem verimi 60YD002 (2.94 kg/ağaç), en düĢük iç badem verimi ise 17-4 çeĢidinde 0.40 kg/ağaç olarak belirlemiĢlerdir.

19 badem genotipinde polimorfizm derecesini tanımlamak ve genotipler arasındaki benzerlikleri belirlemek için çalıĢılmıĢtır. Fenoloji, morfoloji ve meyve kalitesiyle ilgili özelliklerin varyasyonu gözlemlenmiĢtir. Sonuçlar, badem genotiplerinin morfolojik olarak yüksek farklılık gösterdiğini ortaya koymuĢtur.

Temsil edilen özellikler arasındaki kabuk (kabuk eni, kabuk boyu, kabuk kalınlığı, kabuk ağırlığı) ve yaprak kriterleri (yaprak boyu, yaprak eni, yaprak alanı) ile ilgili önemli korelasyonlarının çoğu tanımlanmıĢtır. Ġç ile kimyasal bileĢim arasındaki iliĢkisizlik büyük içli yeni badem çeĢitlerini bulmaya ve kalitenin geliĢtirilmesine olanak vermektedir. Temel BileĢen Analizleri, badem genotipleri arasındaki fenotipik farklılığı önemli göstermiĢtir. B/04, 1/03 ve 28/03 genotipleri ıslah ve ticari yetiĢtiricilik için en ümitvar genotipler olarak belirlenmiĢtir. B/04 ve 1/03 genotiplerinin iç badem ağırlığı yaklaĢık 1 g olarak bulunurken 28/03 genotipi büyük iç dıĢında yüksek yağ içeriğine ve uzun bir çiçeklenme dönemine sahip olduğu görülmüĢtür (Colic ve ark., 2012).

KahramanmaraĢ, Merkez ilçe ve köylerinde yapılan bir araĢtırmada;

tohumdan yetiĢmiĢ, yabani badem populasyonu içerisinden üstün özelliklere sahip olan tiplerin seçilmesi amaçlanmıĢtır. ÇalıĢma sırasında yaklaĢık 10.000 ağaç incelenmiĢ, ön incelemeler sonucunda 400 tip değerlendirmeye alınmıĢtır. Ġki yıl süreyle yapılan değerlendirmeler sonucunda 15 tip ümitvar olarak seçilmiĢtir.

Seçilen tiplerde kabuklu meyve ağırlığı 3.39-7.58 g; iç ağırlık 0.66 – 1.34 g, iç

oranı (randıman) % 14.03 - 25.55 kabuk kalınlığı 0.691 – 5.622 mm arasında değiĢmiĢ; ikiz badem oranı sadece bir tipte % 5 olarak belirlenmiĢtir. Seçilen tiplerde sağlam iç oranı % 100, ikiz iç oranı % 5 olmuĢtur. Seçilen tiplerde çiçeklenme ġubat ayının son haftası ile Mart ayının son haftası arasında gerçekleĢmiĢtir (Beyhan ve ġimĢek, 2014).

Erken çiçek açan badem çeĢitlerinde ilkbahar geç donları üretimi etkileyen önemli bir özelliktir. Bu karmaĢık özelliğin değerlendirilmesi, uzun gençlik kısırlığı ve yıldan yıla değiĢen çevre koĢullarının gen ifadesine etkisi nedeni ile uzun bir süreç gerektirmektedir. Sonuç olarak, çiçeklenme süresinin istatistiksel olarak anlamlı sonuçlara sahip olması için birkaç yıl üzerinde çalıĢılması gerekir.

Bu özellik, soğuklama gereksinimi ve sıcaklık isteği arasındaki etkileĢime bağlıdır.

Çiçeklenme zamanı, yüksek kalıtsallığa sahip olan bir poligenik özelliktir, ancak ''Tardy Nonpareil'' çeĢidinde bir majör gen olan geç çiçeklenme (Lb) tanımlanmıĢtır. Çiçeklenme zamanından sorumlu olarak çeĢitli transkripsiyon faktörleri tanımlanmıĢ olmasına rağmen gen ekspresyonunun düzenlenmesi ile ilgili çalıĢmalar daha azdır. Fenotipik, genetik, genomik, transkriptomik ve metabolomik çalıĢmalar da dahil olmak üzere son geliĢmeler, dinlenmenin baĢlangıcından çiçeklenmeye kadar yeni fırsatlar ortaya çıkarmaktadır (Sanchez-Perez ve ark., 2014).

Ġran‟ın badem gen kaynakları, badem ıslahı için en önemli ve çeĢitli genetik kaynaklardan biri olarak kabul edilir. Ġran'da yapılan bir çalıĢmada 155 badem genotipi, genel varyasyon derecesini belirlemek ve üstün bireyleri tespit etmek için değerlendirilmiĢtir. Varyasyonun belirlenmesinde fenoloji, morfoloji, verim ve meyve kalitesi özellikleri incelenmiĢtir. Kabuk ve iç badem özellikleri varyasyonun belirlenmesinde önemli katkılar sağlamıĢ ayrıca çiçeklenme ve olgunlaĢma tarihlerinde de önemli farklılıklar bulunmuĢtur. Önemli korelasyonların büyük çoğunluğu kabuk ve iç badem büyüklüğü arasında görülmüĢtür. Kümelenme ve temel bileĢen analizleri, incelenen gen kaynağında önemli farklılıklar olduğunu ortaya koymuĢtur. MSh11, MSh100, MSh97, MSh24 ve MSh126 genotipleri,

çiçeklenme zamanı, düzenli yüksek meyve tutumu, büyük kabuk ve iç badem, çift badem oranının düĢük olması özellikleri bakımından en iyi bireyler olarak belirlenmiĢlerdir. Ayrıca, MSh9 ve MSh110 genotiplerinin çok geç çiçeklendiği ve badem çiçeklenme zamanının geliĢtirilmesi için ıslah çalıĢmalarında kullanılabileceği belirtilmiĢtir (Sepahvand ve ark., 2015).

Bazı araĢtırıcılar, ılıman ve sıcak iklim kuĢağında yetiĢen ılıman iklim meyvelerinin tomurcuk dinlenmesi ve büyümesinin karakterizasyonuna odaklanmıĢtır. AraĢtırıcılar, Güney Fransa‟nın ılıman, Kuzey Fas ile Güney Brezilya‟nın ılık iklimlerinde yetiĢen, yüksek ve düĢük soğuklama gereksinimi olan elma çeĢitleri kullanılmıĢtır. Ayrıca Kuzey Fas‟ta düĢük soğuklama gereksinimi olan badem çeĢitleri de elma ile karĢılaĢtırılmak amacıyla kullanılmıĢtır. Güney Fransa ve Brezilya elma ağaçlarının dinlenme desenleri ve büyüme dinamikleri açık bir Ģekilde belirlenmiĢtir. Ancak Fas ve Fransa arasında farklılıklar daha az belirgin olmuĢtur. Dinlenmenin kronolojisi ve yoğunluğu, iklimsel ve içsel dinlenme arasındaki geçiĢ ile iklimsel dinlenmenin süresi, dinlenme olayındaki temel farklılıklar olarak özetlenmiĢtir. Yüksek soğuklama gereksinimine sahip çeĢitler ılık iklimde ve yüksek sıcaklığa sahip koĢullarda, soğuklama gereksinimlerini tam karĢılayamadan yetiĢtirilmeye çalıĢılmıĢtır. Bu koĢulların, tomurcuklar arasında bir rekabet oluĢturacağı ve dolayısı ile daha uzun bir çiçeklenme periyodu ve zayıf çiçeklenmeyi teĢvik edeceği düĢünülmüĢtür.

DüĢük soğuklama gereksinimi olan elma ve bademlerin, içsel dinlenmeden iklimsel dinlenmeye geçiĢi tolere edecek biyolojik yapıya sahip oldukları belirlenmiĢtir.

Ayrıca düĢük soğuklama gereksinimi olan çeĢitlerin iklimsel dinlenme süresince yüksek sıcaklıklara ve uzun çiçeklenme periyoduna dayanıklı oldukları belirlenmiĢtir (Yaacoubi ve ark., 2016)

Belgrat‟ta 7 badem çeĢidinde (Exinograd, Icar, Mari de Stepa, Nessebar, Miagkoskorlupniy, Prianiy ve Retsou) çiçek fenolojisi ve pomolojik özellikler çalıĢılmıĢtır. Badem çeĢitlerinin ortalama çiçeklenme zamanı Mart ortası ile Nisan baĢında olmuĢtur. Çiçeklenme ilk olarak (14 Mart) "Exinograd" ve "Nessebar"

çeĢitlerinde, en son (1 Nisan) "Mari de Stepa" çeĢidinde baĢlamıĢtır. Çiçeklenme süresi 11-22 gün arasında ve ilk çiçeklenen çeĢitlerde daha uzun olmuĢtur. En büyük kabuklu meyveler (5 g) ve aynı zamanda en düĢük randıman (%30‟un altında) "Icar" ve "Exinograd" çeĢitlerinde bulunmuĢtur. "Retsou",

"Miagkoskorlupniy", "Nessebar" ve "Prianiy" çeĢitlerinde 2.5 g‟ın altında meyve elde edilirken randıman % 47-52 değerleri arasında tespit edilmiĢtir. ÇalıĢılan çeĢitlerde yağ içeriği % 49.06-60.35, toplam mineral içeriği % 3.03-3.31olarak belirlenmiĢtir (Milatovic ve ark., 2017).

"Beldi" lokal badem çeĢidinin biyolojik karakterizasyonunu yapmak amacıyla çiçeklenme dönemi ve çiçek rengi değerlendirilmiĢtir. Badem yağının kimyasal karakterizasyonunda, asitlik, peroksit indeksi ve UV absorbans değerlerine (K232-K270) bakılmıĢtır. Renk ölçer ile analiz edilen 100 çiçeğin renk sonuçları iki farklı renk kategorisini göstermiĢtir. Birincisi, çok açık pembe beyazımsı (L = 81.58, a* = 7.43, b* = 8.06), ikincisi koyu pembe (L= 71.64, a*

= 18.34, b* = 4.97) olup, iki kategori arasındaki renk farkı ∆E = 15.07 olarak saptanmıĢtır. Ferragnes ve Ferraduel çeĢitleri ile kıyaslandığında, Beldi çeĢidinin hemen hemen benzer bir yağ verimine sahip olduğu belirlenmiĢtir (Melhaoui ve ark., 2017).

Çoğu ılıman iklim ve sert kabuklu meyve, düzenli çiçek açmak ve ekonomik olarak tatmin eden ürün oluĢturmak için dinlenme döneminde soğuklama ve sıcaklık gereksinimlerini karĢılamak ister. Son zamanlarda ve beklenen sıcaklık artıĢları, özellikle sıcak iklimlerde yetiĢtiricilik yapan birçok üreticinin endiĢe duymasına neden olmaktadır. Farklı çeĢitler arasında sıcaklık tepkilerini araĢtırmak için 1981-2014 yılları arasında, Tunus‟ta 12 yerel ve 25 yabancı badem çeĢidinin fenoloji kayıtları ile 1973-2016 yılları arasındaki günlük maksimum-minimum sıcaklık değerleri kullanılmıĢtır. Ġklimsel gereksinimleri ölçmek için 3 soğuklama modeli (Soğuk birimi, Utah ve Dinamik model) ve Büyüme Derece Saatleri modeli kullanılmıĢtır. Dinamik Model, soğuklama gereksinimlerinde en kesin değerleri vermiĢ ancak bazı eksikliklerin olduğu

görülmüĢtür. Soğuk Birimi Modeline göre, soğuklama gereksinimleri çok düĢük bulunmuĢtur ancak Utah modeline göre daha yüksek olmuĢtur. Yerel badem çeĢitleri için, soğuklama gereksinimleri 3.4-15.5 soğuk birimi (SB) arasında ve sıcaklık ihtiyacı 3962-8873 büyüme derece saatleri (BDS) arasında değiĢmiĢtir.

Yabancı çeĢitlerde soğuklama gereksinimi 6.7-22.6 (SB) arasında ve sıcaklık ihtiyacı 2894-10.504 (BDS) arasında bulunmuĢtur. Soğuklama gereksinimi dönemindeki yüksek sıcaklıklar yerli ve yabancı badem çeĢitlerinde çiçeklenmeyi geciktirici bir etki yapmıĢtır (Benmoussa ve ark., 2017).

ÇalıĢmada, Ege bölgesinde yetiĢtirilen Akbadem çeĢitinin, kabuk ve iç bademleri çeĢitli fiziksel ve kimyasal özellikler bakımından değerlendirilmiĢtir.

Kabuğun ortalama uzunluğu 39.04±2.94 mm, geniĢliği 23.56±1.88 mm, kalınlığı 15.60±1.15 mm, aritmetik ortalama çapı 26.07±1.19 mm, geometrik ortalama çapı 24.29±1.75 mm, parçacık boyutu 5053.05±1100.12 mm³, yüzey alanı 1565.14±

225.63 mm² olarak belirlenmiĢtir. Ġç bademin ortalama uzunluğu 28.25±1.92 mm, geniĢliği 14.28±1.17 mm, kalınlığı 6.87±0.53 mm, aritmetik ortalama çapı 16.46±1.05 mm, geometrik ortalama çapı 14.03±0.87 mm, parçacık boyutu 887.05±167.28 mm³, yüzey alanı 533.90±65.86 mm² olarak tespit edilmiĢtir.

Akbadem‟de kabuğun boyutsal özellikleri önemli bir etkiye sahip olurken, iç badem bu özellik bakımından daha az bir etkiye sahip olmuĢtur. Ortalama kabuk kalınlığı 3.35±0.34 mm olarak belirlenmiĢtir. Akbademin gravimetrik özellikleri;

bin tane ağırlığı 4950±0.01 g, tohum yoğunluğu 1140±0.001 kg/m³ ve kütle yoğunluğu 375±5.00 kg / m³ tespit edilmiĢtir. Ġç badem için karĢılık gelen değerler sırasıyla 1430±0.08 g, 1080±0.003 kg / m³ ve 485±5.00 kg/m³ olarak belirlenmiĢtir. Akbadem'in iç randımanı % 30±0.50 olarak bulunmuĢtur. Ġç badem L değeri 59.56±1.98, a* değeri 5.68±0.79 ve b* değeri 16.74±0.54 olarak ölçülmüĢtür. Akbadem‟in kimyasal bileĢimi, nem % 3.57±0.15, toplam yağ % 52.32±1.21, toplam kül % 3.15±0.01, protein % 20.57±0.07, oleik asit % 76.11±1.18, linoleik asit % 17.71±1.14, palmitik asit % 6.14±0.05 ve palmitoleik asit % 0.04±0.01 olarak tespit edilmiĢtir (Nizamlıoğlu ve Nas, 2017).

Gelecekteki iklim koĢullarında ürün yetiĢtiriciliği için coğrafi değiĢimlerin belirlenmesi, arazi kullanımı ve su yönetimi planlaması, gelecekteki taleplere iliĢkin bilgiler sağlar. Batı Amerika boyunca, badem yetiĢtiriciliği ve fenolojik geliĢimin sıcaklık bakımından uygunluğunu haritalamak için bir modelleme kullanılmıĢtır. Kaliforniya Merkez Vadisinin, 21. yüzyılın ortasından itibaren badem yetiĢtiriciliğine sıcaklık olarak uygun olacağı ve Ģu anda düĢük sıcaklığa sahip olan Batı Oregon'un Willamette Vadisi'ne doğru bu alanın geniĢleyebileceği belirlenmiĢtir. 21. yüzyılın ortalarına gelindiğinde, Central Valley'deki badem fenolojisinin soğuk birikiminden dolayı 2 hafta geç ve çiçeklenme ile hasat

Gelecekteki iklim koĢullarında ürün yetiĢtiriciliği için coğrafi değiĢimlerin belirlenmesi, arazi kullanımı ve su yönetimi planlaması, gelecekteki taleplere iliĢkin bilgiler sağlar. Batı Amerika boyunca, badem yetiĢtiriciliği ve fenolojik geliĢimin sıcaklık bakımından uygunluğunu haritalamak için bir modelleme kullanılmıĢtır. Kaliforniya Merkez Vadisinin, 21. yüzyılın ortasından itibaren badem yetiĢtiriciliğine sıcaklık olarak uygun olacağı ve Ģu anda düĢük sıcaklığa sahip olan Batı Oregon'un Willamette Vadisi'ne doğru bu alanın geniĢleyebileceği belirlenmiĢtir. 21. yüzyılın ortalarına gelindiğinde, Central Valley'deki badem fenolojisinin soğuk birikiminden dolayı 2 hafta geç ve çiçeklenme ile hasat