“Ġlk çocukluk dönemi, dıĢ uyarıcılardan etkilenme yönüyle en kritik dönemdir. Bu dönemde ailelere verilecek iyi bir son derece önemlidir ve geleceğe dönük sağlam temeller için gereklidir. Bu dönemde verilecek doğru eğitimlerin ve yaĢanılacak olan tecrübelerin çocuğun hayatının birçok alanında olumlu etkisi olacaktır. Bu dönemde çocukların zihinsel ve sosyal yönden geliĢmeleri için yoğun uygun uyarıcıların olduğu bir ortam olması gerekmektedir. Bu dönem çocuklarının daha çok aileleriyle beraber olması ise anne babaların etkilenme oranını daha da artırmaktadır.”305
Ġslam ahlakçıları terbiyeye erken baĢlamanın çocuğun ahlaki geliĢiminde büyük önem arz ettiğini ifade etmektedirler. Maverdi‟ye göre ebeveyn, terbiye hususunda çocuklarına erken dönemde edep ilkelerini vermeliler ki çocuk bu ilkelere alıĢsın ve bu telkinlerle büyüsün. Böylece büyüdüğü zaman da bunları kolaylıkla kabul etsin. Zira bu yolla çocukluğunda bu edep ilkelerine ünsiyet meydana gelir. Çocuğun küçük yaĢlarda aldığı telkinler, kendisinde karaktere dönüĢür. Fakat erken dönemde çocuğun eğitimi ihmal edilirse, büyüdükten sonra çok daha zor olur.306
ĠĢte bu gerçeklerden hareketle Ġslam ahlakçıları, bebeklikten itibaren çocuğa, yavaĢ yavaĢ güzel davranıĢlar ve güzel ahlakın telkin edilmesi ve çocuğun kötü davranıĢlardan menedilmesinin gerekliliği üzerinde durmuĢlar. Çocuk ayıplanacak davranıĢlara teĢebbüs ettikçe; “Hayır! Sakın! Bir daha bunu yapma! Ayıptır!” gibi ifadelerle, uyarılmaları gerektiğini ifade etmiĢlerdir.307
Ġlk çocukluk döneminde çocukların, saf ve masum olduğu düĢüncesiyle bazı ebeveynler onlarda uygunsuz davranıĢlar görünce önemsemez ve güler geçerler.
305Zeynep Berna Erdiller, “Erken Çocukluk Eğitiminde Temel Kuram ve YaklaĢımlar“, Erken
Çocukluk Eğitimi, (ss. 56-90), Pegem Akademi, Ankara 2010. ss. 56-90
306 Maverdi, s.370; ġavlı, Ġslam‟da Çocuk Terbiyesi, s.85. 307
Ali Çelebi Kınalızade, Ahlak-ı Ala‟i, Hazırlayan: Mustafa Koç, Klasik Yayınları, Ġstanbul 2007, s.358,; ġavlı, Ġslam‟da Çocuk Terbiyesi, s.86.
84
Hatta eğlence olsun diye bazen onları teĢvik eder, daha da ileri giderek küfür dahi öğretirler. Bazı ebeveynlerde bu yanlıĢ davranıĢları yapan çocuklarını kendi haline bırakırlar. Çocukların her yaptığına kayıtsız kalınması, kötü alıĢkanlıkların onlarda yerleĢmesine sebep olacak, bunun neticesinde ise sonraki yıllarda iyiyi yapmakta ve kötüyü bırakmakta güçlük çekeceklerdir.308
Ebeveynler çocuğun eğitimde ilk yıllarının öneminin farkında olarak eğitmeli ve gerekli tedbirleri zamanında almalıdır. Çocukluk yıllarında kazandırılmayan değerlerin yaĢamın diğer yıllarında öğrenilmesi ve yaĢanması çok zordur. Bu yüzden bozulmuĢ bir nesille yaĢamamak için sağlıklı çocuklar yetiĢtirmeliyiz.
1.7.2. Güzel Ahlak Kazandırmak
Aile bireyleri Ġslâm‟ın ahlâkıyla eğitilmelidir. Ġslam ahlâkı, yaratılanlara karĢı merhametli olmayı, sosyal münasebetlerde dürüstlük ve güvenirliği, karĢılık beklemeden sevgi ve fedakârlığı, samimiyet ve iyi niyeti, kötü arzuların bastırılmasını ve daha birçok erdemleri ihtiva etmiĢtir. Dolayısıyla iman, ibadet, insan haklarına saygı, yeme-içme, giyim-kuĢam edepleri ve güzel ahlâk kaideleri, görgü kuralları daha küçük yaĢta iken aile içinde çocuklara verilmeli ve öğretilmelidir. “Çocuğun en mükemmel Ģekilde yetiĢmesi, ihtiyaç duyduğu bütün insani ve ahlaki faziletleri, sosyal kural ve davranıĢları dini inanç ve değerleri öğrenmesi ve yaĢaması; sanat ve hüner sahibi olması için anne ve babanın tüm imkânlarını kullanarak gayret sarf etmeleri gerekir.”309
Çocukların, anne, baba ve çevresinden gördükleri, onun kiĢilik ve karakterinin oluĢmasında zemin hazırlamaktadır. Bu nedenle çocuğun çevresinde sürekli olarak iyi davranıĢ örnekleri meydana getirmeye dikkat edilmelidir. Çünkü ahlaki değerler ailede kazanılır ve diğer olumlu duyguların oluĢmasına da öncülük
308
Bkz. Bilgin, Ġslam ve Çocuk, s.133.
85
eder. Çocuk, ailede öğrendiği davranıĢ kalıplarına göre hareket etmektedir. Ebeveynler, çocuklara ahlaki davranıĢlarında örnek olmalıdır310
.
Peygamberimiz anne-babanın çocuğuna mirası ile ilgili olarak “Hiçbir anne- baba çocuğuna güzel ahlaktan daha hayırlı bir miras bırakamaz”311
buyurmuĢtur. Çocuğun tüm hayatını kuĢatacak böyle bir terbiye hem dünya hem ahiret mutluluğunu hedef alan istikamette ilerlemesine ortam hazırlar. Ebeveyn Peygamber (s. a. v.) efendimizin ahlakını çocuğa örnek olacak Ģekilde yaĢayarak çocuğu terbiye etmesi çocuğu en iyi sonuca ulaĢtırır. Ebeveyn çocuğunu güzel ahlaka davet ederken hükmü ve men etmeye çalıĢtığı her ilahi yasağı yeterince bilmesi gerekir. Çünkü ancak bu durumda çocuğunu Ġslam esaslarına uygunbir Ģekilde yetiĢtirebilir.312
1.7.3. Cehennem AteĢinden Korumak
Çocuklar, anne ve babanın omzuna yüklenmiĢ birer emanettir. Anne babalar kıyamet günüde bu emanetten; emanetin hakkını verip vermediklerinden hesaba çekileceklerdir.313
Ġmam Gazzali Ġhya‟da “çocuğu ateĢten koruma“ nın nasıl olacağı ile ilgili olarak Ģu özlü ifadelere yer vermektedir: “Çocuğun korunması; ona edep öğretmek, ahlakını tertemiz yapmak ve güzel ahlakları talim ettirmek, kötü arkadaĢlardan korumak, fazla nimetlere dalmayı kendisine adet ettirmemek, süs ve lüksü kendisine sevdirmemek demektir.”314
Bir ateĢ çemberinin içinde olduğumuz ahir zaman çağında, hem kendimizi hem de çoluk çocuğumuzu korumanın yolu, Kur‟an ve sünnet ekseninde gerekli donanıma sahip olmak için çalıĢmak ve maneviyat zırhına kuĢanıp Allah‟a (cc)
310 Ertuğrul, Herkesin Öğretmeni Hz. Muhammed, s.171. 311
Tirmizi, “Birr“, 33. TDV Ġslam Ansiklopedisi, VIII, s.356.
312 Özmen, Çocuk Eğitimi Ġzlenecek Metotlar, s.87.
313 Ali Fethi Abdullah, Beni Ne Zaman Dinleyeceksiniz, Ayhan Çakıroğlu (Çev.), Beka Yayınları,
Ġstanbul 2008, s.13,;ġavlı, Ġslam‟da Çocuk Terbiyesi, s.88.
86
dayanarak, her hal ve Ģartta yılmadan mücadele etmekten geçer.315
Ebeveynin hedefi kendisini ve sorumluluğu altındaki çocuklarını cehennem ateĢinden koruyup; emaneti bozulmadan sahibine teslim etmek olmalıdır.
1.7.4. Ardından Salih Evlat Bırakmak
Çocuk sahip olmak marifet değildir. Herkes çocuk sahibi olabilir. Fakat istenilen düzeyde bir anne ve baba olamaz. Her ebeveynin amacı ardında hayırlı bir evlat bırakmak olmalıdır. Ġyi yetiĢen bir evlat hem bu dünyada hem ahirete ebeveyn için en büyük yatırımdır. Bu yüzden ebeveyn dini terbiyeye göre çocuklarını eğitmeye gayret etmelidir.
Ebu Hureyre‟den rivayet edildiğine göre, Peygamberimiz Ģöyle buyurmuĢlardır:
“Ġnsanoğlu öldüğü zaman, bütün amellerinin sevabı da sona erer. ġu üç Ģey bundan müstesnadır: Sadaka-i cariye, istifade edilen ilim, kendisine dua eden hayırlı evlat“316
buyurmuĢtur.
Anne babaya düĢen, çocuklarını iyi bir Müslüman olarak yetiĢtirmektir. Zira Ġslam‟a göre evlatla, ebeveynin vefatlarından sonra da anne ve babasına dua ettiği gibi, baĢkalarının da dua etmesine vesile olur.
Her ebeveyn, elindeki bütün imkânları değerlendirerek salih evlatlar yetiĢtirmellidir. Ebeveyn bu dünyada salih evlat yetiĢtirmezse hem bu dünyada cezasını çeker hem de ahirette bu durumun hesabı kendilerine sorulur.