Çocuk Ġçin Ġyi Bir Model Olmak

Öz benliğini geliĢtirebilmek için her çocuğun bir modele, örnek alacağı bir insana ihtiyacı vardır. Normal aile ortamında bu görevi anne-baba, ağabey-abla, büyükanne-büyükbaba gibi çocuğun sık gördüğü ve iliĢkide bulunduğu kiĢiler karĢılar. Bunlar arasında anne ve baba en önemli ve öncelikli modeldir. Esas olan çocuğun sağlıklı bir özdeĢleĢme kurabilmesidir381

.

Çocuk kendini ifade edebilmeyi, kendi kendini yöneten bir birey olabilmeyi ailesinden öğrenir. Özellikle anne baba, çocuğun kiĢiliğinin oluĢumunda temel rolü olan özdeĢim modelleridir. Çocuk bu özdeĢim modellerini kendine örnek alır ve adeta onların yaĢam biçimlerini taklit yoluyla öğrenir.382

379 _{James W. Fowler, “Stages in faith consiciousness.”, New Directions For Child Developments,}

52(Summer), 27-45.;Mustafa Ulu, “James W. Fowler‟a Göre Ġnanç ve Ġnancın Yapısal Modeli“,

Bilimname XXV, 2013/2, 157-168

380_{F. K Osser, and Paul Gmiinder, 1991.Religious Judgment: A Developmental Perspective,}

Birmingham, AL: Religious Education Press.; Karaca, Dini GeliĢim Psikolojisi, s.73.

381_{Hökelekli, Din Psikolojisi, s.255}

105

Çocuğun en temel öğrenme yolu gözlem ve taklittir. Ana-baba ve öğretmenlerin, çocukların takip edip izleyebilecekleri bir model oluĢturmaları gerekir. Muhtemelen bir anne ve babanın çocuğu için güzel örnek olmaktan daha büyük ve önemli yapabileceği hiçbir Ģey yoktur. Çocuk için, bizim ne söylediğimizden çok ne yaptığımız önemlidir.383

Salzmann, “Çocuklar, anne ve babalarından gördükleri yanlıĢları taklit ederek kötü bir kiĢilik kazanıyorlar. O halde eğitime anne-babalardan baĢlamalıyım‟‟384_{diyor. Çocukların davranıĢlarının kaynağı, anne ve babalarının}

hareketleridir. Çocuklar anne ve babalarına benzerler ve onların karakterlerini yansıtırlar. Bu benzeme sadece fiziksel benzerlik değil, sözleri, tutum ve davranıĢları, bakıĢ açıları, el yüz hareketleri, olaylar karĢısında gösterdikleri tepkiler kısaca anne ve baba ve diğer aile bireylerinin hayat biçimleri büyük oranda çocuklarda yansımasını bulmaktadır.

Kötü bir çocuk ya annesinin ya babasının ya da her ikisinin eseridir.385_Sürekli

aile içi çatıĢmaların, tartıĢmaların ve kavgaların olduğu bir evde yetiĢen çocuk, okulunda ve çevresinde kavgacı olacaktır. Sevgiyle hoĢgörüyle büyüyen çocuk, baĢkalarına da sevgi ve hoĢgörüyle davranır. Bu nedenle anne-babalar, nasıl bir çocuk yetiĢtirmek istiyorlarsa öncelikle kendi davranıĢlarıyla iyi bir örnek ve model olmaları gerekmektedir. Salzmann‟ın dediği gibi “kötü çocuk yoktur, kötü eğitilmiĢ çocuk vardır.”386

Müslümanlarca “salah Allah‟tan (olsa da) edebin babadan (çocukların babalarından) olacağı” kabul edilmiĢtir.387

Ġbnu‟l Kayyim: “çocukların çoğundaki

383 _{Köylü (Ed), “GeliĢimsel Basamaklara Göre Din Eğitimi“, s.55.} 384

Salzmann, Yengeç Kitap “Çocukları Kötü YetiĢtirmenin Yolları”, s.26.

385_{Salzmann, Yengeç Kitap “Çocukları Kötü YetiĢtirmenin Yolları,”, s.26.} 386_{Salzmann, Yengeç Kitap “Çocukları Kötü YetiĢtirmenin Yolları”, s.26.} 387

Buhari, el-Edebü‟l Müfred, s.46-47 ( 92.H.), kahire 1379; Sefarini, 1/203.; Canan, Hz.

106

bozukluğun sebebi, babalarıdır, onlar, babalarının ihmali, dinin farz vs. sünnetlerini öğretme iĢini terk etmeleri yüzünden bozulmuĢlardır.”der.388

Hiç Ģüphe yok ki bu yakınlık dini tavırların teĢekkülünde ailenin etkisinin, büyük bir ölçüde baskın olduğunu açıklamaktadır. Ailenin bünyesinde din eğitimi, çocukları derin bir Ģekilde etkiliyorsa bu, ailenin aynı zamanda dini değerlerin ve dini iliĢkilerin modeli olmasından ileri gelmektedir. Yakınların dini hareketleri ve kullandıkları dini tabirler, onları doğrudan doğruya sembolize eden deruni bir yaĢantı içinde yer almıĢtır.389_{. Bunun için:}

I. Çocuklardan yapmalarını istediğiniz davranıĢları önce kendiniz yapın. Çocukta sağlıklı bir dini duygu, düĢünce ve davranıĢ geliĢiminde aile ortamında yapılan ibadetlerin ve dini davranıĢların çok büyük bir önemi vardır. Dini yaĢantının olduğu bir ailede yaĢayan çocukta daha erken uyanmaktadır. Dini yaĢantının olmadığı bir ailede de doğal olarak çocuk bir örnek göremediği için din duygusunun uyanması gecikecektir. Bu nedenle aile içerisinde huzur ve huĢu içerisinde kılınan namazlar, yapılan dualar, sahur ve iftarlar, Kur‟an‟a gösterilen saygı vb. çocuğu derinden etkiler ve yavaĢ yavaĢ bilincine yerleĢir. Bu bağlamda ibadetlerin çocukla birlikte yapılması da önemlidir.390

Namazı çocukların görebileceği bir yerde kılınız. Namaz kılarken sırtınıza çıkmak isterlerse onlara izin verin kesinlikle kızmayın. Temiz olan her yerde namaz kılmak caiz olmakla birlikte, çocukların dini sembolleri tanıması ve benimsemesi açısından mümkün mertebe seccade, tespih vb. kullanılmalıdır.

II. Ebeveyn olarak yapmadığınız bir Ģeyi yaptırma, yaptığınız bir Ģeyi de yaptırmama Ģansınız yoktur. Örneğin ibadetlerini yapmayan bir kimsenin çocuklardan yapmalarını istemesi yeterince etkili olmayacaktır. Ayrıca kendi yaptıkları hareketleri ve davranıĢları çocuklardan yapmamalarını istemeleri, onları ĢaĢırtır. Hareketin doğruluğu ya da yanlıĢlığı konusunda bir yargıya varmalarını

388 _{Ġbnü‟l Kayyim, Tuhfe, s.136.;Canan,“Hz. Peygamber‟in sünnetinde terbiye ve safhaları“, s.74.} 389_{Vergote, Çocuklukta Din, Erdoğan Fırat(çev.), Antoine Vergote'un “Psychologie Religious“adlı}

eserinden 293-308 sahifelerin tercümesidir.,

107

güçleĢtirir ve büyüklerine olan güvenlerini azaltır. Örneğin, sigara içen, içki kullanan, kumar oynayan, yalan söyleyen, baĢkalarının haklarına saygı göstermeyen, kendi çıkarı için her türlü yola baĢvuran bir kimsenin, çocuklarına “biz yapıyoruz ama aslında bunlar kötüdür, sen yapma” demelerinin hiçbir pedagojik değeri yoktur391.

III. Bir taraftan dini davranıĢlarınızla çocuklara örnek olurken, diğer taraftan da onları yavaĢ yavaĢ ibadetlere alıĢtırmalıdır. Çocuk dini yaĢantıyla ne kadar erken tanıĢırsa, dini duygusu da o kadar erken uyanacaktır. Çünkü ibadet eğitimi küçük yaĢlardan itibaren baĢlanması gereken bir eğitimdir. Baskı ve zorlama olmadan çocukların ibadetlere kademe kademe alıĢtırılması onlarda irade geliĢimini sağlayacak ve sorumluluk çağına geldikleri zaman bunları benimsemekte ve uygulamakta güçlük çekmeyecek, bunlarla alakalı olumsuz tutum ve tereddütleri olmayacaktır.392

Çocuklar, sahip oldukları yeteneklerini tanıma, kendine güvenme ve sorumluluklarını fark edebilme konusunda cesaretlendirilmelidir.393

Nitekim Peygamberimiz de yedi yaĢından itibaren çocukların namaza alıĢtırılmasını, on yaĢına girdiklerinde onlara bu yüzden dayak atın ve bu yaĢta yataklarını ayırmalarını emretmiĢ394_{, kendisi de torunları Hasan ve Hüseyin‟i zaman zaman camiye}

götürmüĢ, namaz kılarken sırtına çıkmasına izin vermiĢ, minberdeyken yanı baĢına oturtmuĢtur. Hatta günümüzde insanlar camide çocuk sesine kızarlarken Peygamberimiz, uzun kılmak niyetiyle baĢladığı namazını, çocuğunun ağlaması nedeniyle annesine sıkıntı vermesin diye kısa tutmuĢtur. Terbiye konusunda bu kademeleri uygulamak çocuğun küçük yaĢlarında ve henüz ergen olmadığı dönemlerde geçerlidir395

.

IV. Çocuğa kazandırılacak davranıĢ konusunda aile bireyleri arasında tutarlılık ve birlik olmalıdır. Babanın yapma dediği bir Ģeye annenin izin vermesi

391_{Köylü (Ed), GeliĢimsel Basamaklara Göre Din Eğitimi, s.56.} 392_{Köylü (Ed), GeliĢimsel Basamaklara Göre Din Eğitimi, s.56..} 393_{Selçuk, Çocuğun Eğitiminde Dini Motifler, s.103.}

394

Ebu Davut-El Hakim: Amr b. ġuayb‟dan

108

veya annenin istemediği bir davranıĢı babanın hoĢ görmesi, çocukta bu davranıĢın doğruluğu veya yanlıĢlığı konusunda bir ikilem yaratacaktır. Bu da çocuğun ikiyüzlü olmasına annesine ayrı, babasına ayrı davranmasına yol açacaktır. Bu nedenle çocuğun eğitimi konusunda anne baba arasında fikir birliği olmalıdır. En azından çocuğun yanında fikir ayrılıklarını tartıĢmamalıdırlar396_{. Çocuğun terbiyesinde ikna,}

öğüt ve irĢat yarar verdiği sürece buna devam edilir. Fayda vermediği takdirde, ebeveyn artık çocuğa yüz vermez, eski sıcak ilgiyi göstermez ve sert davranmaya baĢlar, çocuk Ģımarıklık gösterip serkeĢlik yaptığı sürece terbiyeci bu metodu uygular397.