Başkan Donald J Trump Dönemi

Başkan Trump, Obama’nın izlediği bir politika yerine farklı bir bakış açısıyla politika yönetmiştir. Yeni stratejisinde Başkan Trump, geçmişte alınmış karaları bir kenara bırakmış ve şartlara odaklı bir tutum sergilemiştir.

Trump ise Afganistan’da kalan askerlerin geri dönmeyeceğini ve uzun vadede orda kalacağını ifade etmiştir. Bu da askerlerin geri dönmeyeceği anlamına gelmektedir. Trump bu bölgeye ne kadar asker göndereceğinin açıklamasını yapmayıp, Pentagon ise bu sayının 3.800 olacağını ve sırf rehberlik ve eğitim için orda olacaklarını ifade etmişlerdir. Afganistan’daki duruma göre harekete geçeceklerini söyleyen Trump “Amerikan ve kendim adına ifade etmek gerekir ki, Afgan halkı bu zor süreçte kendisiyle yetinebilir, kendi devletlerini ve uluslarını kendileri inşa edilebilir” demiştir. 14

Afganistan Devlet Başkanı Ashraf Ghani, Donald Trump’ın yaptığı açıklamalara ithafen bu barış bölgedeki yeni hedefi olanlara yol açacak, terörist ve yasadışı gruplara meyden verecek, bu sebeple amaçlarımıza ulaşmak için yeni yollar ve fırsatlar açacaktır, demiştir.15

Amerika 16 yıldır süren ve bir türlü bitmek bilmeyen sözde terörle mücadele konusunda hep Afganistan’ı desteklemiştir. Bu durumun ise bitmesi pek mümkün olan bir olay gibi değildir.

Bu arada ABD’nin NATO’daki müttefikleri de Afganistan’a daha fazla asker göndereceklerini belirtmişlerdir. Bu da Trump’ın NATO’daki mevcut sorunları eleştirmesinin onu modernize etmek için haklı olduğunu kanıtlandı.

NATO, Afganistan’daki ABD askeri varlığının, terör örgütleriyle mücadelede Afganistan’ın korunması için şart olduğunu düşünmüştür. Aslında B.

14 _{Bknz. BBC Türkçe, 22 Ağustos 2017, Trump'ın Afganistan stratejisi ne anlama geliyor?}

http://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-41010290

67 Obama ABD’nin Afganistan’daki asker varlığını azaltmaya karar vererek durumu terörist gruplar lehine değiştirmiştir ve IŞİD’in ortaya çıkmasına da yol açmış oldu.

Fakat bu stratejide Trump, Hindistan’ın Afganistan’a ekonomik yardım yapması ve güvenlik açısından daha etkili rol oynaması çağrısında bulundu. Buna karşılık Hindistan, NATO güçleri ile siyasi istikrarı, ekonomik kalkınmayı ve Afganistan’daki terörle mücadeleyi güçlendirme ihtiyacı konusunda çalışacağını açıkladı. Bununla birlikte, Hindistan’ın Afganistan’da askeri varlığı yok.

Ancak soru şu ki, Afganistan ve Güney Asya’daki Trump Stratejisi, bu bölgede aşırılıkçılığın (extremism) ve terörizmin ortadan kaldırılmasına yardımcı olacak mı?

Bu sorunun cevabını işbu stratejinin olumlu veya olumsuz etkileri ile başarı oranına göre verebiliriz:

Olumlu etkileri: ABD, Afganistan’ın geçen 16 yıl içerisindeki en büyük talebini ilk defa yeni ve ciddi bir strateji içerisinde yerine getirmiştir. Bu talep Pakistan’ın ABD tarafından kendisinin savaştığı kişilerle işbirliği yapmak suretiyle onları destekleyen ülke olarak adlandırılması ve bu yönde Pakistan’a iki seçeneğin sunulması şeklinde olmuştur. Buna göre Pakistan ya ABD ile anlaşma yaparak kazanç elde eden ülke ya da Taliban terör örgütüyle işbirliği yapmasına devam ederek kaybeden ülke olacaktır.

Bununla birlikte önemli bir gelişme de koalisyon güçlerinin Afganistan’dan çıkışının belli bir zamana değil şartlara bağlanması olmuştur. Buna göre Obama yönetimi tarafından koalisyon güçlerinin çıkış tarihi olarak belirlenmiş olan 2014 yılının sonu, rafa kaldırılmıştır. Çünkü obama yönetiminin bu açıklaması Taliban özellikle de Pakistan’a şu imajı oluşturmuştur. “Siz bekleyin biz Afganistan’ı terk etmek üzereyiz”. Bu da Afganistan devletinin terörizme karşı mücadelesini zayıf bir konumdan başlamasına sebep olmuştur.16

Bu stratejinin olumlu yönlerinden bir diğeri de teröristlerin yok edilmesi ile Taliban örgütünün bir daha Afganistan yönetimini ele geçirememesini sağlamak için yapılması gereken şeylerin belirlenmesi ve bu amaca giden yolların tespit edilmesidir. Bu da Afganistan devletinin güçlü bir potansiyelle Taliban’a karşı mücadele etmesi ve

68 barışa ılımlı olanlarının müzakere masasına oturtabilme gücüne sahip olmasına sebep olmuştur.

Olumsuz etkileri: Bu Stratejide ABD, Afganistan’ın devletleşmesi ve millileşmesi konusuna karışmayacaktır. Eğer gerçekten durum bu şekilde olursa Afganistan’daki siyasi kırılmaları da dikkate aldığımızda bu strateji de koalisyon güçlerinin Afganistan’dan çıkmasının farklı bir versiyonu olmaktan başka bir şey değildir. Fakat bu hususun gerçekleşmesi de mümkün değildir. ABD Afganistan’ın devletleşmesi konusundaki desteğini devam ettirmek mecburiyetindedir.

Başkan George W. Bush da iktidarı zamanında Afganistan’da devletleşmenin sağlanması gibi bir amaçlarının olmadığını belirtmişlerdi fakat milyarlarca doları bu amaç için harcamıştır. Tramp’ın kendisi de konuşmasında açıkça Afganistan’a yönelik yardımlarını sistematik olarak diplomatik, kalkınma ve askeri alanlara yapılacağını belirtmiştir. Bu demektir ki ABD ve koalisyon ülkeleri askeri alanların yanı sıra diğer alanlara da destek olmaya devam edeceklerdir.17

Başarma imkanı: ABD’nin yeni stratejisi güvenceli olmayıp birçok nedene bağlıdır. Örneğin bölgesel anlamda baktığımızda Rusya ve İran’ın Taliban’la görüştüklerini ve işbu ülkelerin ABD ile ilişkilerinin de gergin olduğu bilinmektedir. Buna göre eğer Pakistan bu iki ülke ile birlikte ABD’ye karşı hareket ederse, Çin’in de çok olumlu rol almadığını düşünürsek bölgenin durumu eskisinden daha çok kötüye gideceği açıktır.

Unutulmaması gerekir ki bölgedeki ülkelerin askeri, diplomatik, ekonomik ve istihbaratı konulardaki güçleri 15 yıl öncesine göre kat be kat artmıştır. Bundan dolayı batı ülkeleriyle Afganistan’ın bölgedeki ülkelerle olan politik ilişkileri hayati bir öneme taşımaktadır. Bu stratejinin Afganistan’ın içinde başarıya ulaşması için Afganistan devletinin yolsuzluk, rüşvet ve bozgunculuğa karşı yürüttüğü mücadelenin ayrım gözetmeden sürdürmesi gerekmektedir. Aynı şekilde Afganistan içindeki siyasi kırılmalar ve güvensizliklerin aşılabilmesi için toplumun güvenini kazanmak suretiyle iş ve görev paylaşımının gerçekleşmesi ve siyasi kuruluşların devlet işlerine ortak edilmeleri elzem hale gelmektedir.18

17 _{https://tnews.ir/news/76f792567942.html}

69 Sonuç

Rusya, ABD, Çin ve birçok ülkenin gözü bu bölge yani Afganistan’dadır. Zengin doğalgaz kaynaklarının olması, stratejik ve jeopolitik konumu itibari ile birçok devlet yüzyıllar boyunca hep dikkatini bu bölgeye çekmiştir. Bu sebeple bölgede kalıcı olmak isteyen güçler, bu yerin siyasetinde söz sahibi olmak istemişlerdir. ABD stratejisinde ise Rusya’yı geride bırakarak bu bölgeye girmiş, birçok açıdan ise başarılı olmuştur. Özellikle ise 11 Eylül terör olayı bu aşama için büyük bir dönüm noktası olmuştur.

11 Eylül 2001 terör saldırıları sonucunda gerçekleştirilen müdahalede, bu müdahaleye katılan ve destekleyen tüm devletler hem bu devletin yeniden yapılandırılması çalışmalarında hem de bu bölgeden geçecek petrol boru hatlarında pay ve söz sahibi olmak için büyük bir çaba içerisine girmiştir. Bu paylaşımda en büyük paya ve bölge siyasetinde söz sahibi olma hakkına ise ABD sahip olmuştur. Gerçekten de ABD yönetimi Afganistan’da kurulan hükümetin başkanı ve pek çok hükümet üyesinin, kendi menfaatleri doğrultusunda çalışan ve ABD vatandaşı olan kişilerden seçilmesini sağlayarak, terörle savaştan daha fazlasını yapma niyetinde olduğunu ortaya koymuştur.

Afganistan ile ABD arasındaki siyasi ilişkilerin ilk adımları on dokuzuncu yüz yılın ilk yarısında atılmıştır. 1930-1940 yılları arasında ABD Afganistan’da birtakım yapılanma programları başlatmıştır. Fakat tarihi süreç içerisinde Afganistan ile ABD arasındaki ilişkilerde iniş ve çıkışların olduğu görülmüştür. 11 Eylül 2001 sonrası dönemde ise, ilişkilerin odak noktasını ABD’nin Afganistan’da askeri varlığı oluştururken; her iki ülke arasındaki diplomatik ve stratejik ilişkilerin güçlendirilmesinin ortamı da bu olayla hazırlanmıştır. Taliban sonrası geçici hükümet, geçiş hükümeti ve seçimle iş başına gelen yönetim de ABD hükümetinin geniş çaplı desteğini almıştır. Taliban rejiminin yıkılışından sonra ABD iki ülke arasındaki stratejik ilişkinin şekillenmesi için özellikle çaba sarf etmiştir. ABD büyükelçiliği tekrardan açılmış; çok kısa sürede Amerika’nın en önemli ve en pahalı diplomatik misyonu haline gelmiştir. Diğer resmi görevlilerin yanı sıra, ABD Başkanı özel temsilciliği makamı kurulmuştur. ABD’nin bu hareketi her iki ülke arasındaki ilişkileri doğrultusundaki taahhütün ve stratejik odaklanmanın önemli bir örneğidir. 2005

70 yılından sonra ABD’nin stratejik misyon bürosu tarafından özel heyetler de gönderilmiştir. Bu görüşmelerin sonucunda her iki ülke arasında ekonomik, güvenlik ve stratejik sözleşmelerin imzalanma koşulları sağlanmıştır.

ABD Afganistan’ın imar faaliyetlerini, demokratik kurumlarının geliştirilmesini, iç savaşlar sırasında tamamen yok olmuş siyasi, ekonomik ve toplumsal yapılarının yeniden canlandırmasını sağlayarak Afganistan’a bu alanlarda da destek sağlamıştır. Ayrıca Afganistan hükümetinin tüm masraflarını karşılamak, teröre karşı mücadele etmek, 350 bin kişilik bir ordu teşkil etmek ve aynı şekilde kalkınma projelerini uygulamak, ABD’nin Afganistan’a sağladığı diğer yardımlardır. Bu yardımların ışığında, alt yapıları tamamen tahrip olmuş Afganistan’ın on dört yıl bir süre zarfında bilim ve teknoloji açısından nispeten gelişmiş bir toplum seviyesine ulaşması ve kısmen güvenli bir ülke haline gelmesi sağlanmıştır.

Bu bağlamda, 11 Eylül 2001 terör saldırıları öncesi ve sonrası dönemler ABD ile Afganistan ilişkilerinde dönemsel inişler ve çıkışlar olmasına rağmen; son dönemde ABD’nin Afganistan’ın yeniden yapılanma sürecine olumlu katkıda bulunduğu ve aralarındaki stratejik ilişkinin güçlenerek devam ettiği sonucu ortaya çıkmaktadır.

Yapılan bu çalışma ile elde edilen bulgular ışığında çalışma konusu ile ilgili -özellikle Afganistan-ABD ilişkileri ve teröre karşı yürütülen mücadeleyle ilgili- ayrıca şu öneriler de yapılabilir:

 Afganistan’ın komşu ülkelerin desteği olmadan teröre karşı yürütülen mücadelede başarılı olması mümkün görünmemektedir. Bu anlamda bölgesel güçler arasında işbirliği ruhunun sağlanması çok büyük öneme sahiptir.

 Afganistan ve ABD arasındaki ilişkilerde yapılması gereken en önemli husus iki ülkenin birbirlerine karşı olan güvenlerinin kazanılmasıdır.

 Pakistan’ın terörizme karşı kendi sorumluluğunu yerine getirmek suretiyle terör örgütleri üzerinden Afganistan’la olan savaşının sürdürmemesinin sağlanmasına dek ABD tarafından çok ciddi anlamda diplomatik olarak baskı altına alınması gerekmektedir.

 ABD ile olan ilişkiler konusunda güç gösterisi politikasından kaçınılarak büyük güçlerle olan ilişkilerin daha dengeli olması için çabalanması gerekmektedir.  ABD terörizme karşı olan mücadelesini eskisi gibi çok çetin olarak sürdürmeye

71  Afganistan’ın savunma ve güvenliğin sağlanmasından sorumlu olan bakanlıklarının yöneticilerinin dürüst ve ehil kişilerden seçilmesi esastır. Bu sebeple ABD ve diğer terörizme karşı savaşan ülkelerin sağladığı imkânlardan olması gerektiği gibi kullanabilme kapasitesine de sahip olunacaktır. Sistematik yenilgi ve emniyet güçlerindeki fesat, kesin bir biçimde uluslararası kurumların gözlemcileri ve ABD’nin Afganistan’daki gelişmeler konusunda görevlendirdiği teftiş heyeti (SİGAR) tarafından net olarak belgelendirilmiş olması da bu hususn önemini gözler önüne sermektedir. Savaşı kazanmak için sistematik ve mesleki anlamda yeniliklerin ve reformun gerçekleşmesi gerekmektedir.

72 KAYNAKÇA

Acet, G. S., & Doğan, F. (2017). 11 Eylül Olayları Sonrası Abd-Afganistan İlişkileri: İstiladan İşbirliğine. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi. 17(33), 59-76.

Akiner, Nurdan. (2004). Düşman Değiliz, 11 Eylül’ün Ardından Amerikan Milliyetçiliği. İstanbul: Karakutu Yayınları.

Akkurt, Mehmet. (2005). Afganistan’ın Yapılanmasında Siyasi ve Ekonomik Stratejiler. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.

Aral, Berdal. (1999). Uluslararası Hukukta Meşru Müdafaa Hakkı. Ankara: Siyasal Kitapevi.

Aras, Damla. (2002). “Minareyi Çalan Kılıfı Hazırladı: Bir Başka Açıdan 11 Eylül”. Stratejik Analiz Dergisi.

Ari, Tayyar. (2004). “Türkiye, Irak ve ABD: Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Basra Körfezinde Yeni Parametreler”. 21.Yüzyılda Türk Dış Politikası (edt. İ. Bal). Ankara: AGAM Yayınları.

Armaoğlu, Fahir. (1984). 20 Yüzyıl Siyasi Tarihi. 1914-1980, 2. Baskı. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.

Ataöv, Türkkaya. (2004). 11 Eylül: Terörle Savaş mı Bahane mi. İstanbul: Alkım Yayınevi.

Aydın, Mustafa. (2004). “Avrasya’nın Değişen Jeopolitiği ve Güvenlik”. Yakın Dönem Güç Mücadeleleri Işığında Orta Asya Gerçeği, Der: Ertan Efegil, Pınar Akçalı, Elif Hatun Kılıçbeyli. İstanbul: Gündoğan Yayınları.

Aydın, Mustafa. (2003). Onların Savaşı, Brezezinski, Kissinger, Huntington. 2nci Baskı. İstanbul: Kutup Yıldızı Yayınları.

Bal, İdris. (2006). “Türkiye-ABD İlişkileri ve 2003 Irak Savaşı’nın Önemi”. 21. Yüzyılda Türk Dış Politikası. (Edt) İdris Bal. Ankara: AGAM Yayınları. Üçüncü Baskı.

Balcı, Ali. (2004). “Afganistan: Ulus Devlet ve Kabilecilik Arasında”. Dünya Çatışma Bölgeleri, Ed: Kemal İnat, Burhanettin Duran, Muhittin Ataman. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.

Başeren, Sertaç. (2002). “Uluslararası Terörizm Bağlamında Birleşmiş Milletler Çerçevesinde Hazırlanmakta Olan Kapsamlı Terörizm Sözleşmesi ile Terörizmle Mücadelede NATO’nun ve Avrupa Birliği’nin Rolü Konulu Beyin Fırtınası”. Ankara: Stratejik Araştırmalar ve Etüt Merkezi. Yıl 1, Sayı 4.

73 Beg, Rauf. (2001). Adı Afganistan’dı Talibanların Eline Nasıl Düştü?. İstanbul: Turan Kültür Vakfı Yayınları.

Bila, Fikret. (2001). “Asker Gözüyle”, Milliyet, 15 Eylül 2001, 11 Eylül Bir Saldırının Yankıları, Haz.: Tamer Erdoğan, Bedirhan Toprak, Cem Akaş, Fatma Canpolat, Ali Ece. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

Brezezinski, Zbigniev. (2001). “Bir Siyasal Savaş Planı”. The Wall Street Journal, 25 Eylül 2001, Düşmanını Arayan Savaş, Der.: Metin Sever, Ebru Kılıç. İstanbul: Everest Yayınları.

Brown, Derek. (2001). “Zaman Çizelgesi: Terör ve Ürkütücü Sonuçları”. The Guardian, 20 Eylül 2001, 11 Eylül Bir Saldırının Yankıları, Haz.: Tamer Erdoğan, Bedirhan Toprak, Cem Akaş, Fatma Canpolat, Ali Ece. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

Browne, Vincent. (2002). “ABD Teoride Güçlü, Kanıtta Zayıf”. The Irish Times, 7 Kasım 2001, 11 Eylül’ün Gizli Bağlantıları Kayıp Halka, Der.: Halil Dalmaz. Ankara: Kim Yayınları.

Burke. (2004). El Kaide Terörün Gölgesi, Çev.: Ebru Kılıç. İstanbul: Everest Yayınları.

Chomsky, Noam. (2004). 11 Eylül ve Sonrası: Dünya Nereye Gidiyor?, Çev.: Taylan Doğan, Nuri Ersoy, v.d., 3ncü Baskı. İstanbul: Aram Yayıncılık.

Clark, Wesley K. (2000). Modern Savaşları Kazanmak Terörizm ve Amerikan İmparatorluğu, Çev.: Attila Berkeoğlu. İstanbul: Truva Yayınları.

Çiftçi, SABRİ. (2010). Amerika’nın yeni savaşı: Taliban’ın önlenemez yükselişi ve Afganistan’da devlet inşasının sınırları.

Dage, David. (2004). Savaş Zayiatı, 11 Eylül’ün İnsan Hakları ve Basın Özgürlüğüne Etkisi Yeni Tehditler Yeni Maskeler. İstanbul: Güncel Yayıncılık.

Dağ, Ahmet Emin. (2005). Uluslararası İlişkiler ve Diplomasi Sözlüğü. İstanbul: Anka Yayınları, İkinci Baskı.

Davutoğlu, Ahmet. (2004). Küresel Bunalım, 6ncı Baskı. İstanbul: Küre Yayınları. Demirel, Emin. (2003). Taliban, El – Kaide – Ladin ve Paylaşılamayan Ülke Afganistan, 3ncü Baskı. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.

Doğan, Salih. (2012). Obama’nın İkinci Dönemi’nde ABD-Afganistan-Pakistan İlişkileri.

74 Taşkın, T. (2010). 11 Eylül saldırıları sonrası ABD dış politikasında Ortadoğu ve Türkiye-ABD ilişkileri= US foreign policy after september 11 attacks in the Middle East and Turkey-US relations.

Davutoğlu, Ahmed. (2010). Stratejik derinlik: Türkiye'nin uluslararası konumu. Istanbul: Küre Yayınları.

Ebrahim, Mohammad, Esmail, M. (2004). Komünist İşgalden Liberal İstilaya Trajik Afganistan. İstanbul: Tarih Düşünce Kitapları.

Ekşi, Canan Ateş. (2002). “Birleşmiş Milletler Antlaşması Çerçevesinde Uluslararası Barış ve Güvenliğin Korunmasında Bölge Anlaşmaları ve Örgütlerinin Rolü”. Uluslararası Güvenlik Sorunları ve Türkiye, Ed.: Refet Yinanç ve Hakan Taşdemir. Ankara: Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş.

Ereker, Fulya A. (2004). “İlk Çağlardan Günümüze Haklı Savaş Kavramı”. Ankara: Uluslararası İlişkiler Dergisi. Cilt 1, S.3.

Erol, Mehmet Seyfettin. (2001). “Afganistan Sorunundaki Kilit Güç: Afganistan İslam Devleti Askeri Konseyi ya da Nam-ı Diğer Kuzey İttifakı”. Stratejik Analiz Dergisi, Sayı:18.

Erol, M. S., & Bingöl, O. (2012). Afganistan’da Geçiş Safhası ve 2014 Sonrası Öngörüler. Akademik Bakış, 5(10).

Ertan, Fikret. (2003). Amerika’nın Dönüşümü. İstanbul: Kızılelma Yayıncılık. Esposito John L. (2003). Kutsal Olmayan Savaş, Çev.: Nuray Yılmaz ve Ertan Yılmaz. İstanbul: Oğlak Bilimsel Kitaplar.

Evcioğlu, Kemal. (2005). Amerika Birleşik Devletlerinin Büyük Ortadoğu Projesi. İzmir: Umay Yayınları.

Fuller, Graham E. (2004). Siyasal İslam’ın Geleceği, Çev.: Mustafa Acar. İstanbul: Timaş Yayınları.

Godoy, Julio. (2002). “ABD Taliban’ı 11 Eylül’den Önce Tehdit Etti”, İnter Press Service, 15 Kasım 2001, 11 Eylül’ün Gizli Bağlantıları Kayıp Halka, Der.: Halil Dalmaz. Ankara: Kim Yayınları.

Gökay, Bülent. (2002). “Petrol Faktörü: Amerika’nın Afganistan Savaşının Ekonomik Boyutu”, Sahibini Arayan Barış, Der.: Masis Kürkçügil. İstanbul: Everest Yayınları. Gözen, Ramazan. (2004). Uluslararası İlişkiler Sonrası Çoğulculuk, Küreselleşme ve 11 Eylül. İstanbul: Alfa Yayınları.

75 Güney, Nurşin Ateşoğlu. (2006). Batı’nın Yeni Güvenlik Stratejileri AB, NATO, ABD. İstanbul: Bağlam Yayınları.

Günel, Kamil. (2008). Coğrafyanın Siyasal Gücü. Ankara: 4. Baskı. Çantay Kitabevi. Hopsicker, Daniel. (2002). “Teröristler ABD Askeri Okullarında mı Eğitildi?”. Online Journal, 30 Ekim 2001, 11 Eylül’ün Gizli Bağlantıları Kayıp Halka, Der.: Halil Dalmaz. Ankara: Kim Yayınları.

Junta, A. (2013). Lost and Forgotten: How American Foreign Policy Lost its Way in Afghanistan. http://scholar.colorado.edu/honr_theses, Erişim Tarihi: 8.04.2013. Karadağ, U. (2016). Birleşmiş Milletler Antlaşması’na Göre Meşru Müdafaa Hakkı. Koru, Fehmi. (2002). 11 Eylül O Kader Sabahı. İstanbul: 3’üncü Baskı, Timaş Yayınları.

Karagül, İbrahim. (2001). “Sorun Amerikanın İslam’la Savaşımı”. Afganistan Taliban ve Ladin, y.y. İstanbul: Birey Yayıncılık.

Kayar, Mustafa. (2003). Türk-Amerikan İlişkilerinde Irak Sorunu. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.

Kaynak, Mahir, Gürses, Emin. (2007). Yeni Ortadoğu Haritası. İstanbul: Profil Yayıncılık.

Keskin, Funda. (2003). “1990 Sonrası Birleşmiş Milletler Barış Güçleri ve Türkiye’nin Katkısı”. Avrasya Dosyası Yeniden Yapılanan Ortadoğu Özel. Ankara: Cilt 9, Sayı 4, ASAM Yayınevi.

Kleveman, Lutz. (2004). Yeni Büyük Oyun Orta Asya’da Kan ve Petrol, Çev.: Hür Güldü. İstanbul: Everest Yayınları.

Kocaoğlu, Mehmet. (1995). Uluslararası İlişkiler Açısından Ortadoğu. Ankara: Genelkurmay Basımevi.

Kocaoğlu, Timur. (2002). “Afganistan Ulusal Sorununun Uluslar Arası Boyutları”. Afganistan Üzerine Araştırmalar. Ali Ahmetbeyoğlu, Tarih ve Tabiat Vakfı. İstanbul: (TATAV) Yayınları.

Koç, Şanlı Bahadır. (2002). “İyi, Kötü ve Çirkin: Amerika’nın Ortadoğu Politikaları”. Stratejik Analiz Dergisi, Cilt:2, Sayı:21.

Kongar, Emre. (2002). Küresel Terör ve Türkiye, Remzi Kitapevi. İstanbul: Dördüncü Basım.

76 Köni, Hasan, Oğan, Sinan. (2002). “11 Eylül Yıldönümünde Rusya: ABD ile Balayından Şer Ekseni ile Flörte”. Stratejik Analiz Dergisi, Sayı:30.

Köroğlu, İrfan Mesut. (2002). “Uluslararası Sistemde Meşru Müdafaa Hakkı ve Sınırları”. Ankara: Kara Harp Okulu Bilim Dergisi, Sayı 2, Cilt 12.

Kuloğlu, Armağan. (2004). Sarıkaya, Fatma Elif, “Büyük Ortadoğu Projesi ve Türkiye”. Stratejik Analiz Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 48.

Kundi, Mansoor Akbar. (2002). MİR, Faiza, “Afganistan: Sona Ermeyen Savaş”. Afganistan Üzerine Araştırmalar, Ali Ahmetbeyoğlu. İstanbul: Tarih ve Tabiat Vakfı (TATAV) Yayınları.

Manaz, Abdullah. (2005). Türkiye’ye Yönelik Terör Odakları. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.

North, Gary. (2002). “Şaşırtan Yolcu Listeleri”, Reality Check, 12 Ekim 2001, 11 Eylül’ün Gizli Bağlantıları Kayıp Halka, Der.: Halil Dalmaz. Ankara: Kim Yayınları. Karaca, K. R. (2011). Afganistan’daki Problemlere Tarihsel Bakış ve Gelecek Öngörüleri. Gazi Akademik Bakış, 4(8).

Okur, İbrahim. (1999). Soğuk Savaşı Gözetlerken Terör Dünyaya Nasıl Yayıldı? Türkiye Nasıl Kuşatıldı? Okursoy Yayınları, İstanbul, 2002 ÖZEL, İsmet “Sistem İslam’la Hesaplaşacak mı?” Tarihin Sonu Mu?, Der.: Mustafa Aydın, Ertan Özensel, 2nci Baskı. Ankara: Vadi Yayınları.

Örgün, Faruk. (2001). Küresel Terör. İstanbul: Okumuş Adam Yayıncılık ve Eğitim Hizmetleri.

Ökten, Kaan H. (2002). “Yeni Bir Varlık Anlayışı, Yeni Bir Barış” Sahibini Arayan Barış, Der.: Masis Kürkçügil. İstanbul: Everest Yayınları.

Özcan, Mustafa. (2002). “Büyük Oyun II: Taliban Sonrası Afganistan”. Afganistan Üzerine Araştırmalar, Ali Ahmetbeyoğlu. İstanbul: Tarih ve Tabiat Vakfı (TATAV) Yayınları.

Özdağ, Ü. Kalafat, Y. ve Erol, M. S. (2003). 21. Yüzyılda Türk Dünyası Jeopolitiği – Muzaffer Özdağ’a Armağan. Ankara: ASAM Yayınları.

Paksüt Osman. (2002). “Silahlı Çatışma Hukuku ve Terörizm”. Stratejik Araştırma ve