Üsküf: Yeniçeri börkünün kenarları sırma iĢli bir çeĢididir.
Taç: ġeyh ve DerviĢlerin giydiği keçeden yapılmıĢ üzerindeki destar ve dilimleri
tarikatları belirleyen baĢlıktır.
Arakiye: Beyaz yün veya sarı deve tüyünden, tiftikten, hususi kalıplarda imal
edilerek çok defa evde giyilen keçe külahtır. (Gürçay,1966: 27).
2.4.1.2.Giysi Olarak Kullanılan Keçeler
Çizme: Hun Kurganlarından kazılarda ele geçirilmiĢtir(TopbaĢ, Seyirci, 1984:
8). Daha ziyade askeriye için imal edilen, koncu ve tabanı keçe olup, diz üzerine kadar uzanan, çok karlı ve buzlu arazide kullanılan çizme.
Kepenek: KıĢın çobanlar ve kervan katırcıları tarafından kullanılan kebe
üstlüğün adıdır. Biri sırt, ikisi ön olmak üzere üç parçadan oluĢur, ikisi omuz, ikisi yan, dört düz dikiĢi olan, kolsuz, omuzlara alınarak giyilen kepenek, boyun ve baĢ dıĢarıda kalacak Ģekilde vücudu bir kabuk gibi sarar. Boyu diz kapağını geçen, önü düğmesiz, ancak iyice kavuĢarak göğsü tamamen kapatan kepenek, çobanın ömrü boyunca dayanır (Üyepazarcı, 1999: 19). Kepenekler büyüklüklerine göre; numara numara olup, en büyüğü 10 numara, ortancası 8 numaradır. 8 numara bir keçe için gerekli yün 4- 5,5 kilo arasındadır (Gürçay,1966: 26).
Çorap: Hun Kurganlarından kazılarda ele geçirilmiĢtir. Elbise: Hun Kurganlarından kazılarda ele geçirilmiĢtir.
Aba: Siyah ve beyaz keçeden yapılan önü açık hırkadır (TopbaĢ, Seyirci,1984:
261).
2.4.1.3.Sanayide Kullanılan Keçeler
Bu keçeler genellikle sert ve preselidir.
-Mazot filtre keçesi -Yağ keçeleri
-Nikelaj parlatma keçeleri
-Yalıtım keçeleri (Araba karoserlerinde, bina yalıtımlarında) -FiĢek ve top mermisinde taba keçeleri
-ÇeĢitli makinelerde silindir keçeleri (Dokuma sanayi, matbaa) -Kamyon keçeleri (Meyve ve sebze naklinde kullanılır). -Halı tabanlarında kullanılan zımbalı keçeler.
-Rulmanlı yatak contalarında ve diğer makinelerde conta olarak kullanılan
keçeler.
Tepme Keçe yapımında aranan temel özellik, elyafın keçeleĢme niteliğinin yüksek olmasıdır. Tekstil hammaddeleri içerisinde yün elyafı, en yüksek keçeleĢme özelliğine sahip olmasından dolayı tepme keçe ürünlerin yapımında tercih edilen hammaddedir (Ergenekon,1999: 49).
Koyun yününden baĢka tavĢan ve deve tüyü, tiftik ve keçi kılı da keçe yapımında kullanılır. TavĢan ve kunduz tüyü fötr denilen ince kalite keçe yapımına en uygun olanıdır. Kalın keçe için en uygun lif ise koyun yünüdür (Demir Sönmez, 1995: 53).
2.5.1.1.Yün Lifi
Yün koyundan elde edilen liflere denir. Dünyada yaklaĢık 40 farklı koyun ırkından yaklaĢık olarak 200 farklı özellikte yün lifi elde edilmektedir. Önemli yün üretici ülkeler arasında Avustralya, eski Sovyetler Birliği, Yeni Zelanda, Çin, Arjantin, Uruguay, Güney Afrika, ABD, Türkiye, Ġngiltere ve Pakistan sayılmaktadır (Anmaç,2004: 81-82).
Uzunluklarına, kalınlıklarına, parlaklıklarına ve kıvrım durumlarına göre çok farklı çeĢitlerde yün lifi elde edilmektedir. Ancak yün lifi, elde edildiği koyunun cinsine, beslenmesine, iklim koĢullarına, yaĢına, hastalık geçirme durumuna vb. faktörlere göre olumlu veya olumsuz yönde etkilenebilmektedir (Ergenekon,1999: 52).
Hayvansal liflerde lif inceldikçe boyu kısalır, lif kalınlaĢtıkça boyu uzar. Uzun yün lifleri, ucuz yünlü kumaĢlar, keçe, örtü, battaniye, halı ve kaba döĢemelik kumaĢların üretiminde kullanılmaktadır (Anmaç,2004: 83).
Yün ticaretinde en önemli yere sahip olan kırkım yünüdür. Kırkım yünü, canlı hayvanın üzerinden çeĢitli yollarla (el makası, el veya motorlu kırkım makinesi) yün liflerinin bir bütün olarak (tulup, gömlek, tulum) kırkılması ile elde edilmektedir. Sıcak bölgelerde kırkım ilkbahar ve sonbaharda olmak üzere yılda iki kez, Mayıs veya Haziran aylarında ve Eylül ayında, diğer bölgelerde ise yılda bir kez Mayıs ayı sonu veya Haziran baĢında yapılmaktadır. Kırkıldıktan sonra elde edilen temizlenmemiĢ
liflere yapağı, yıkanıp temizlendikten sonraki haline yün adı verilmektedir. Ancak Batı Anadolu‟da ilkbahar kırkımı ile elde edilen liflere yapağı, sonbahar kırkımı ile elde edilenlere ise yün adı verilmektedir. (Anmaç,2004: 85).
Keçe yapımı için en ideal yün üç dört aylık kuzuların yünüdür. Siyah renkli yünler nakıĢ içinde, beyaz yünler alt ve üst yüzeylerde, kirli renkliler orta tabakaya gizlenerek değerlendirilmektedir (Türk El, 1990:305).
“Yapağı”, baharda koyunun üzerinde toplanmıĢ olan, kıĢlık yüne verilen isimdir. Yapağı sözü, koyun yününden çok, “keçeleĢme ve dağınıklık” anlamlarına gelmektedir. 11. yüzyıl Türkleri, elbise için ayrılmıĢ ayrı ve iyi yüne “kedhüglüg yüng”, yani, “giyimlik yün”; keçe için hazırlanmıĢ olan kaba yüne de “kidhizlig yüng” kelimesini kullandıkları belirtilmektedir (Ögel, 1978b: 160-161).
Yün kırkmak sözü ve iĢi, eski çağlardan beri değiĢmeyen bir Türk sözüdür. Yün kırkmak iĢi, bir çeĢit yün hazırlamadır. Yün atma iĢi ise, çubukla veya hallaç yayı ile yapılmaktadır. Yün atma çubuğuna Anadolu‟da Selçuk çağının baĢlarında, sağ adı verildiği, Anadolu‟da da yünlerin, çubuklarla atıldığı ve kabartıldığı, düğüm haline gelmiĢ yünlerin ise elle didildiği (Ögel, 1985: 150-152) aktarılmaktadır.
2.5.1.2.Yün Lifinin Fiziksel Özellikleri
Yün lifinin fiziksel özellikleri; renk, incelik, uzunluk, kıvrım, parlaklık ve keçeleĢme özelliğidir.
Renk: Yün liflerinin rengi beyaz, krem beyaz ve açık bejden kahverengi ve
siyaha kadar değiĢiklik göstermektedir. Ancak beyaz olan yün liflerini kar beyazı renkte tutmak oldukça zordur, zamanın ve güneĢ ıĢığının etkisi ile lifler sarımsı bir hal almaktadır.
Ġncelik: Yün lifinin kalitesinin belirlenmesinde en önemli faktörlerden biri
inceliktir ve çoğunlukla “S” derecesi ile ifade edilir. Hayvanın ırkına bağlı olarak değiĢiklik gösteren incelik bir ırk ve çeĢit özelliğidir. Ayrıca incelik ve uzunluk arasında da bir bağlantı vardır. Ġnce yün lifleri kısa, kalın yün lifleri ise uzundur. Yün liflerinin incelikleri 8-70 mikron arasında, merinoslarda 15-17 mikron, kempkıllarda ise 70 mikronun üzerinde olmaktadır.
Fotoğraf 25.Yün lifinin boyuna görünüĢü