Bağımsız denetim gerekli olup birçok açıdan da faydaları vardır. Bu bölümde bağımsız denetimin gerekliliği açıklanarak işletme, kamu kurumları ve denetim sektörüne faydaları anlatılacaktır.
5.1. BAĞIMSIZ DENETİMİN GEREKLİLİĞİ
Son yüzyıl içinde finansal işlemler mikro işletme yapısından çıkıp toplumu ilgilendirir hale gelmeye başlamıştır. İşletmelerin küçük paylara bölünerek ( Hisse senetleri) halka arz edilmesi, işletme faaliyetleri çeşitlenmesi ve gelişen bilgi işlem teknolojisi ile işletme verilerine müdahale edilebilir açıkların oluşması sonucu finansal bilgilerin güvenilirliğinin önemini artırmıştır. Finansal bilgi ve tabloları hazırlayan işletme yönetimi ile bunlardan yararlanacak olan işletme dış çevresi olan ortaklar, işletmeye borç verenler, yöneticiler, çalışanlar, devlet, yatırımcılar, sendikalar ve tüketiciler arasında çıkar çatışması nedeni ile bilgilerin güvenilir olmama riski artmıştır. Çoğunlukla muhasebe bilgi ve belgelerinin çokluğu ve karmaşıklığı, işletme ile ilgili diğer dış çevrenin işletmeden uzak olması ve işletmenin tüm verilerine ulaşamamaları bu riskin nedenleri arasında sayılabilir ( Bozkurt, 2010:21).
Güvenilir bilgi işletme dış çevresi tarafından karar alma süreçlerinde kullanılacağından önem arz eder. Bu süreçte finansal raporların yanlış ve hatalı bilgiler içermesi işletmeye ve genel ekonominin işlerliğine olan güveni olumsuz yönde etkileyecektir. Bu nedenle işletme ve finansal bilgi kullanıcıları arasındaki bilgi ve
18
belgelerin güvenilirliğinin sağlanması gerekmektedir. Bu güven ise finansal tabloların yönetime bağlı olmayan bağımsız denetimi ile mümkün olabilir (Kaval, 2003:22-23). Cosserat' a göre bağımsız denetimin gerekliliği çıkar çatışmaları, önemlilik, karmaşıklık ve uzaklık olarak dört başlıkta anlatılabilir (Cosserat, 2009:44).
Çıkar çatışmaları; Finansal tabloları hazırlayan yöneticiler tabloları kendi lehlerine hazırlama olasılığı vardır. Bunun için bilgilerin hem yöneticiler hem de herhangi bir grup lehine olmaması için bağımsız denetçilerce denetlenmesi gerekir.
Önemlilik; İşletme dışındaki ilgililer, bazen kararlarını verirken yararlanabilecekleri tek bilgi kaynağı yayınlanan finansal tablolar olmaktadır. Bu durum finansal tabloların marjinal önemini artırmaktadır.
Karmaşıklık; Muhasebe ve finansal tabloların hazırlanma süreci giderek daha karmaşıklaşması, teknolojik gelişmelerin belge ve bilgilere müdahale riski, yasal karmaşıklık hile veya hata riskini arttırmaktadır.
Uzaklık; Finansal verilerin hazırlanmasına dayanak olan veriler çoğunlukla hukuki bazen de teknik veya maliyet unsurları nedeni ile kullanıcılar tarafından incelenmesi pek mümkün olmamaktadır. Bu açıdan bağımsız denetim birimlerinin hazırladığı raporlara güvenerek karar alınmaktadır.
Bağımsız denetim finansal tabloların uluslararası raporlama standartlarına uygun olarak hazırlanmasını ve varsa finansal tablolardaki hileleri ortaya koyacaktır. Yönetimin değerlendirmesi ve hesap verebilirliğini sağlayarak, denetim ile finansal bilgiler dışında diğer finansal olmayan önemli bilgileri ortaya koyacaktır. Bağımsız denetçinin denetim görüş bildirmesini ile kullanıcılara güvence sağlanacağından bağımsız denetim gerekli olduğu ifade edilebilir (Mock vd., 2012:19).
5.2. BAĞIMSIZ DENETİMİN FAYDALARI
Bağımsız denetimin işletmeye sağlayacağı yararlarla beraber işletme dışındaki işletme ile ilgilenen* tedarikçiler, potansiyel yatırımcılar, kredi verenler, çalışanlar ve
kamu gibi dış çevreye sağlayacağı faydalar vardır. Bağımsız denetim ile finansal tablolara dayalı hazırlanan denetim raporu sayesinde yöneticilerin, işletme mali
* TMS Kavramsal Çerçeveye göre
19
yapısının olumlu veya olumsuz yanlarını tespit etme imkanı yakalayarak yöneticilere daha sağlıklı karar verme imkanı verir (Erdoğan, 2002:62).
Bağımsız denetim, işletme yönetimi ve ortakları arasında şeffaflık ve güven oluşturur. İç denetimin oluşmasına ve iç denetimde tespit edilemeyen hata veya hileleri tespit ederek bunları düzeltme fırsatı verecektir. Denetlenen işletmeler finansman ve diğer ticari faaliyetlerde işlemlerin doğruluğu teyit edilmesi nedeniyle avantaj sağlamaları mümkün olur (Toroslu, 2012: 83). Yöneticilerin personel performansının değerlendirilmesine, etkin personel politikası geliştirilmesini ve personel motivasyonunu sağlamada yol göstereceğinden yönetime yol gösterici bir fonksiyona sahiptir (Pekiner, 1988:9).
Denetlenmiş finansal tablolar kurum denetlemeleri karşısında işletmeye katkı sağlayarak ek maliyet ve zaman kayıplarının önüne geçilir. Hazırlanan denetim raporları neticesinde denetimin doğruluğu kabul edildiğinden devlet kurumlarının denetiminden tekrar geçirilmemekte veya kapsamlı denetim yapılmamaktadır (Güredin, 2000:16).
Denetimden geçmiş finansal raporlar, kredi veren kuruluşlara kredi verme konusunda bilgi sağlayacak, denetim firmalarının hukuki sorumluluğu nedeniyle kredi kurumlarının riski azaltılmış olur. Yatırımcıların ve tasarruf sahiplerinin alacağı yatırım kararlarına ışık tutması yatırımcılar açısından güvenilirlik ve maliyet avantajını elde edilmiş olur (Güredin, 2007:25). Satın alma ve şirket birleşmelerinde bağımsız denetim raporları şirketlerin kararlarını etkileyerek verilecek kararlarda zaman tasarrufu, maliyet avantajı ve güven sağlar (Aksoy, 2002:74).
Bağımsız denetim kamu kurum ve kuruluşlarına direkt veya dolaylı fayda sağlar. Bağımsız denetimde geçmiş şirketlerin kamu kurumları tarafından yapılacak denetimleri daha dar kapsamlı yapılmasına neden olur. Bu durum kamu kurumlarının iş yükünde azalışı beraberinde getirir. Yargıyı ilgilendiren iş ve işlemlerde yargı kararlarına dayanak olacak veriler olması adil yargılamanın önünü açacaktır (Güredin, 2007:26).
Sermaye Piyasasında Bağımsız Denetim Standartları Hakkında Tebliğin 3. Maddesine göre finansal tabloların gerçeğe uygun ve doğru bir biçimde gösterip göstermediği yönünde bağımsız denetçinin görüş bildireceğinden bunun finansal tabloların güvenilirlik derecesini yükselteceğini bunun sonucunda sermaye piyasasının
20
da güvenilir olması sonucunu ortaya çıkartacağını belirterek bağımsız denetimin finansal piyasalar için önemi vurgulamaktadır.
TMS 12’de vergi matrahının tespiti ve vergisel düzenlemeler yer alırken, BDS 315 gereği vergi riskleri değerlendirilmesi gerektiğini vurgulayarak vergi denetimini yaptırdığından kamusal hizmet gerçekleştirilmiş olmaktadır. Aynı zamanda 6085 sayılı Sayıştay Kanunu’nun 4. Maddesine bağımsız denetim raporlarının dikkate alınacağı hükmü getirilmiştir. Bu durum Sayıştay denetimine fayda sağlayacağı sonucunu ortaya çıkartmaktadır (Türker, 2016:2). Bağımsız denetim raporlarının işletme ile ilgili bütün özel ve kamu çevrelerine fayda sağladığı ifade edilebilir.
6. BAĞIMSIZ DENETİM İLE İLGİLİ ÇALIŞMA YÜRÜTEN