• Sonuç bulunamadı

2.3. Bağımsız Mebuslar

2.3.1. Bağımsız Mebusların Sosyo-Ekonomik Kökenleri

TBMM üyeleri seçilme şekilleri açısından iki gruba ayrılmaktadır. Son Osmanlı Meclis-i Mebusan’nın kapatılmasından sonra İstanbul’dan, Birinci TBMM’ye katılmak üzere Ankara’ya gelenler ilk grubu oluşturmaktadır. Bunların sayısı toplam 88’dir ve bağımsız mebusların 12’si bu gruba dâhildir. Diğer grup ise TBMM için yapılan seçimlerde mebus olanlardan oluşmaktadır. İkinci grubun sayısı 349’dur. 90 bağımsız mebusun 78’i de bu gruba dâhildir.340

Birinci TBMM’deki mebuslar toplam 66 livayı temsil ediyorlardı. Ahmet Demirel bu livaları 9 coğrafi bölgeye ayırmış ve şu şekilde sıralamıştır:

336 Mahmud Said Bey, 1885 İstanbul doğumludur. Rüştiye ve İdadiyi bitirdikten sonra Devlet Şurası Mazbata Kalemine kâtip olarak girdi. Ayrıca hukuk mektebinden mezun oldu. Savcı Yardımcılığı ve hâkimlik görevlerinde bulundu. Muş Bidayet Mahkemesi Başkanı iken mebus seçildi. Dönem sonunda memuriyet hayatına döndü ve 1929’da da emekli oldu. Emeklilikten sonra serbest avukatlık yapmaya başlayan Mahmut Sait Bey, 1951 yılında vefat etti. Fahri Çoker, Türk Parlamento…, III. Cilt, s. 800-801; İlk Meclis Anketi, s. 316.

337 Hacı Mustafa Sabri Efendi, 1887 Denizli-Çal doğumludur. Fatih Medresesinde eğitim gördü. Ayrıca Kadı Okulu’na da giderek buradan da mezun oldu. Adliye teşkilatında çalıştı. 1915’te Siverek Kadısı oldu. Ancak 1919’da İstanbul hükümetince görevden alındı. TBMM Birinci Dönemi için yapılan seçimlerde Siirt mebusu seçildi. Şer’iye-Evkaf, Adalet, İktisat ve Mali Kanunlar komisyonlarında çalıştı. Mebusluğu sonra yeniden hizmet isteğinde bulundu ve Eşme Hâkimliğine atandı. Bilecik, Kütahya ve Amasya’da Cezaevi Müdürlüğü yaptı ve bu görevdeyken emekli oldu. 1960’ta vefat etti. Fahri Çoker, Türk Parlamento…, III. Cilt, s. 852-853.

338 Salih Bey, 1873 Siirt doğumludur. Fatih Medresesinden öğrenim gördü ve müderrislik icazeti aldı.

1909’da Siirt Şer’iye Mahkemesinde Zabıt Kâtibi olarak devlet hizmetine girdi. Liva Daimi Encümen üyeliğine seçildi. İl Genel Meclisi üyesi iken Siirt mebusu seçildi. Mecliste Şer’iye ve Evkaf, İrşad ve Bütçe komisyonlarında görev aldı. Dönem sonunda memleketine dönerek imamlık ve müderrislik yaptı. Elazığ Müftülüğünden emekli oldu ve 1961’de vefat etti. Fahri Çoker, Türk Parlamento…, III. Cilt, s. 857.

339 Pozan Bey, 1891 Şanlıurfa-Suruç doğumludur. Tarım ve hayvancılık ile uğraştı. Mütareke döneminde Urfa ve havalisinde Fransızlar ile çarpıştı. TBMM seçimlerinde de Urfa mebusu seçildi. Bir dönem mebusluk yaptı. Dönem sonunda memleketine dönerek tarım ile ilgilendi. Fahri Çoker, Türk Parlamento…, III. Cilt, s. 950-951; İlk Meclis Anketi, s. 374.

340 Zeki Çevik, Milli Mücadele’de…, s.336-337; Ahmet Demirel, Birinci Meclis’te…, s.137-138.

71 1) Orta-Kuzey Anadolu: Ankara, Bolu, Çankırı, Çorum, Ertuğrul, Eskişehir, Kütahya, Kırşehir, Yozgat.

2) Ege Bölgesi: Aydın, Biga, Burdur, Denizli, Gelibolu, Isparta, İzmir, Karesi (Balıkesir), Menteşe (Muğla), Saruhan (Manisa).

3) Marmara Bölgesi: Bursa, Edirne, İstanbul, İzmit.

4) Akdeniz Bölgesi: Adana, Antalya, Cebelibereket (Osmaniye), Gaziantep, İçel, Kozan, Maraş, Mersin.

5) Kuzey-Doğu Anadolu: Ardahan, Batum, Bayazıt, Erzincan, Erzurum, Kars, Oltu.

6) Güney-Doğu Anadolu: Bitlis, Diyarbakır, Ergani, Genç (Bingöl), Hakkâri, Mardin, Muş, Siverek, Urfa, Siirt, Van.

7) Karadeniz Bölgesi: Canik (Samsun), Gümüşhane, Karahisarı-ı Şarki, Kastamonu, Lazistan, Sinop, Trabzon.

8) Orta-Doğu Anadolu: Amasya, Dersim, Elaziz, Malatya, Sivas, Tokat.

9) Orta-Güney Anadolu: Karahisar-ı Sahip (Afyon Karahisar), Kayseri, Konya, Niğde.

Bağımsız mebuslar içinde en ağırlıklı bölge, 15 mebus ile Güney-Doğu Anadolu Bölgesi’dir. Orta-Kuzey Anadolu 12 mebus, Ege bölgesi 10 mebus, Marmara bölgesi 8 mebus, Akdeniz 9 mebus, Kuzey-Doğu Anadolu 12 mebus, Karadeniz 8 mebus, Orta-Doğu Anadolu 10 mebus, Orta-Güney Anadolu ise 6 bağımsız mebus ile temsil edilmektedir.341

2.3.1.2. Yaş, Eğitim Seviyeleri ve Meslek Durumları

Yaş: Birinci TBMM, oldukça genç mebuslardan oluşmaktadır. 1921 İlkbaharına kadar TBMM’den ilişiği kesilen 82 mebus değerlendirme dışı bırakıldığında geriye kalan 355 mebusun yaş ortalaması 42,8’dir. Birinci Grup üyesi mebusların yaş ortalaması 43,3 iken bu sayı İkinci Grup’ta 40,2’dir. Bağımsızların yaş ortalaması ise 43,7’dir. Bu durumda TBMM’de yer alan gruplar içinde bağımsızlar, yaş ortalaması en yüksek gruptur. 90 bağımsız mebusun 35’i 40 yaş ve altı bireylerden oluşmaktadır. 40-49 yaş aralığında 32, 50-59 yaş aralığında 17, 60 yaş ve üstünde 5 bağımsız mebus bulunmaktadır.342

341 Ahmet Demirel, Birinci Meclis’te…, s.138-140.

342 Geriye kalan 1 mebusun hangi yaş aralığında yer aldığı bilinmemektedir. Ahmet Demirel, Birinci Meclis’te…, s.142

72 Eğitim Seviyeleri: Yukarıda Birinci TBMM üyelerinin eğitim sevilerinin yüksek olduğundan bahsedilmişti. Bu bölümde mebusların eğitim durumlarını sayısal veriler ile birlikte inceleyelim. Kaynaklara göre TBMM üyelerinin % 25,4’ü en az bir yükseköğretim kurumunu bitirmiştir. Ülkenin o günlerdeki şartları göz önüne alındığında bunun yüksek bir oran olduğu söylenebilir. Mebusların % 4,8’i Harp Akademisi mezunudur. Rüştiye mezunları % 20,8 iken, medresede eğitimini tamamlamış mebusların oranı % 18,8’dir.

TBMM üyelerinin % 8,7’si idadi, % 2,3’ü sultani, % 1,6’sı meslek okulu, % 6,9’u Harbiye mezunudur. Mebusların % 7,3’ü ise özel eğitim görmüşlerdir. Herhangi bir okul bitirmemiş veya hangi okulda okuduğu tespit edilememiş mebusların oranı ise % 14,6’dır.

Konumuz açısından önemli olan bağımsız mebusların eğitim durumlarıdır. Bağımsız mebusların mezun olduğu okullar içinde en yüksek oran % 34,4 (31 mebus) ile medresedir.

Bu oran Birinci Grup için % 17,3 iken, İkinci Grup üyesi mebusların arasında medrese mezunu olanların oranı ise % 14,3’tür. Bağımsız mebusların 2’si iptidai okul, 19’u rüştiye, 6’sı idadi, 2’si sultani, 2’si meslek okulu, 22’si yüksekokul mezunudur. Bağımsız mebuslar arasında Harp Akademisi mezunu olanların sayısı 4 iken, Harbiye mezunlarının sayısı ise 3’tür. Özel okul mezunu olan bağımsız mebuslar 4 kişidir. Son olarak herhangi bir okul mezunu olmayan veya okuduğu okul tespit edilemeyen bağımsız mebuslar ise 8 kişidir.343 Görüldüğü gibi bu veriler içerisinde en dikkat çekici olanı bağımsız mebusların arasında medrese mezunlarının oranıdır (% 34,4). Yalnızca bu oran dikkate alındığında diğer gruplara kıyasla bağımsız mebusların daha muhafazakâr bir kökene sahip oldukları ifade edilebilir.

Mesleki Durumları: Son olarak da Birinci TBMM üyelerinin mesleki durumlarına değinip bu bölümü tamamlayalım. Bağımsız mebuslar için devlet memurlarının sayısı 40’tır (% 44,4). Memur kategorisine asker (11), yüksek memur (5), mülki yönetici (10), öğretim üyesi (1), öğretmen (2), hâkim-savcı (6) ve diğer memurlar (5) dâhildir.

Profesyonellerin sayısı 14’tür (% 15,6). Bu kategoriye avukat (8), gazeteci (2), bankacı (1), doktor (1) ve mühendisler (2) dâhildir. Eşraf olarak nitelendirilebilecek bağımsız mebusların sayısı 15’tir (% 16,7). Eşraf kategorisi içerisinde çiftçiler (9), tüccar (5) ve aşiret reisleri (1) girmektedir. Yukarıda eğitim durumlarına ilişkin rakamlar verilirken bağımsız mebusların önemli bir kısmının medrese mezunu olduğu belirtilmişti. Buna bağlı olarak mesleği din adamlığı olan bağımsız mebusların oranı da yüksektir. Bu oran Birinci

343 Ahmet Demirel, Birinci Meclis’te…, s.143-147.

73 Grup için % 9,9 olup İkinci Grup için % 3,2 iken bağımsız mebuslar arasında din adamlarının oranı % 21,1’dir. Yani 90 bağımsız mebustan 19’u din adamıdır.344

Aşağıda, temel ayrışma konularında bağımsız mebusların düşünce ve görüşleri incelenmiştir.

344 Ahmet Demirel, Birinci Meclis’te…, s.147-150.

74

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

TEMEL AYRIŞMA KONULARI VE BAĞIMSIZ MEBUSLAR