Kredi büyümesini açıklamayı amaçlayan çalışmaların bazıları kredi arz ve talebini belirleyen faktörleri ayırarak kredi arz ve talebi olmak üzere iki ayrı model kurarken diğerleri hem kredi talebi hem kredi arzında etkili olması beklenen faktörlere tek bir modelde yer vermektedir (Ivanovic, 2016: 106). Kredi arz ve talebi için ayrı modeller kurulduğunda kredi büyümesinde arz ve talepten düşük olanı belirleyicidir, diğer bir deyişle kredi büyümesi arz ve talebin doğrusal olmayan bir fonksiyonudur (Brzoza-Brzezina vd., 2010: 9). Dolayısıyla literatür kredi büyümesini kredi arz ve talebi arasında dengesizlik olabileceği açısından talep ve arz için kurgulanan iki ayrı model ile inceleyebildiği gibi tek bir model ile bütüncül olarak da inceleyebilmektedir.
Bu başlıkta çalışmanın konusu açısından öncelikle kredi büyümesini bütüncül olarak açıklamaya yönelik yakın zamanlı çalışmalara yer verilmektedir.
Tablo 2.1 Kredi Büyümesini Bütüncül Olarak İnceleyen Modeller Yazarlar Bağımlı
Yurt içi mevduatın dört çeyrek öncesine göre büyüme oranı (+)
(Mevduat büyümesinin ilgili dönemdeki değeri, kendisinin dört dönem gecikmeli değerinin dört dönem gecikmeli özel kesim toplam kredilerine oranı ile ağırlıklandırılmıştır. Bu ağırlıklandırma yurt içi mevduatların ülke için finansman kaynağı olma önemini dikkate almak için yapılmıştır.) Yerleşik olmayanlara olan yükümlülüklerin dört çeyrek öncesine göre büyüme oranı (+)
(Yerleşik olmayanlara olan yükümlülüklerin
kendisinin dört dönem gecikmeli değerinin dört dönem gecikmeli özel kesim toplam kredilerine oranı ile ağırlıklandırılmıştır. Bu ağırlıklandırma yurt dışı yükümlülüklerin ülke için finansman kaynağı olma önemini dikkate almak için yapılmıştır.)
Bir dönem gecikmeli reel GSYH’nin dört çeyrek öncesine göre büyüme oranı (+)
(Ekonominin bütüncül sağlığını göstermesi
dolayısıyla kredi talebini yansıtmasının beklendiği belirtilmiştir. Ters nedenselliği önlemek amacıyla bir dönem gecikmeli değeri kullanılmıştır.) Dört çeyrek öncesine göre TÜFE değişimi (Nominal kredi büyümesi enflasyondan etkilenebileceğinden kontrol değişkeni olarak alındığı belirtilmiştir. Ayrıca reel kredi büyümesinin enflasyondan olumsuz etkilenip etkilenmeyeceği konusunda bilgi vereceği ve katsayı birden küçük çıkarsa enflasyonun reel kredi arzını azalttığının anlaşılacağı ifade edilmiştir.)
Bir dönem gecikmeli mevduat faiz oranının dört çeyrek öncesine göre değişimi (-)
(Birçok gelişen ekonomide iyi tanımlanmış para politikası faiz oranı olmadığından parasal duruşu temsilen eklendiği ve yine para politikasının etkilerinin gecikmeli olması ve ters nedensellik sorunu kaygısıyla gecikmeli değerinin alındığı ifade edilmiştir.)
ABD federal faiz oranının dört çeyrek öncesine göre değişimi (-)
(Küresel likidite durumunu temsilen alındığı ve söz konusu orandaki azalışın yurt içi kredi arzını artırmasını beklendiği belirtilmiştir.)
Yukarıdaki değişkenler ile oluşturulan temel modelin yanı sıra ülkelere özgü farklılıkları dikkate almak amacıyla ilgili ülkeler için belirlenen
alternatif modellerde;
Bankaların sağlıklılığını temsilen bir dönem gecikmeli tasfiye olacak alacaklar oranı
Finansal derinliğin etkisini dikkate almak amacıyla bir dönem gecikmeli kredilerin GSYH’ye oranı
Döviz kurunun etkisini dikkate almak amacıyla ilgili dönem döviz kuru
değişkenlerine yer verilmiştir. Ayrıca, ABD parasal koşullarının alternatif ölçümü olarak ilgili dönem ABD M2 büyüme oranı da kullanılmıştır. Yine, değişkenlerin yakalayamadığı potansiyel çevrimsel etkileri dikkate almak amacıyla zaman kukla değişkenleri ile de ayrı bir analiz yapılmıştır.
Olokoyo (2011)
İlgili dönemde kredi büyümesi
Sabit terim
Bir dönem gecikmeli kredi büyümesi (+)
Bir dönem gecikmeli mevduat hacmi büyümesi (+) Bir dönem gecikmeli kredi faizi değişimi (-)
Bir dönem gecikmeli zorunlu karşılıklar oranındaki değişim (-)
Bir dönem gecikmeli likidite oranı değişimi (+) Bir dönem gecikmeli Naira / Dolar kuru yıllık ortalamasındaki değişim (+)
Bir dönem gecikmeli yatırım portföyü büyümesi (+) Bir dönem gecikmeli nominal GSYH büyümesi (+) Imran ve
İstikrarlı döviz kurunun kredi arzını artırması beklenmektedir.
Para piyasası faiz oranı (-)
GSYH’ye oranla M2 parasal büyüklüğü (+) Tomak
bankaların
varlıklarına oranı İlgili dönemde bankaların yükümlülüklerinin toplam varlıklarına oranı
İlgili dönemde takipteki kredilerin toplam kredilere oranı
İlgili dönemde bankanın özel ya da kamu bankası olmasına ilişkin kukla değişken
Bir dönem gecikmeli yurt içi kredi hacminin bir dönem gecikmeli GSYH’ye oranı (+)
Bir dönem gecikmeli enflasyon oranı
(Birden küçük ve anlamlı ise reel kredi arzını azaltacağı ifade edilmiştir.)
Bir dönem gecikmeli ABD doları cinsinden kişi başı GSYH’nin doğal logaritması (+)
ABD doları karşısında nominal döviz kuru (-) (Resmi döviz kurundaki değer kaybının ulusal para biriminin değer kazanmasını gösterdiği ve kredi arzını artıracağı ifade edilmiştir.)
Bir dönem gecikmeli mevduat faizi oranı (-)
İlgili dönemde geniş yurt içi para arzının GSYH’ye oranı** (+)
İlgili dönemde ABD geniş para arzının ABD GSYH’sine oranı** (+)
İlgili dönemde takipteki kredilerin toplam kredilere oranı** (-)
İlgili dönemde net yurt içi yükümlülüklerin GSYH’ye oranı** (+)
İlgili dönemde net yurt dışı yükümlülüklerin GSYH’ye oranı** (+)
İlgili dönemde yurt içi ödünç verme faizi ile ABD ödünç verme faizi arasındaki fark** (+)
İlgili dönem reel faiz oranı** (-)
İlgili dönemde GSYH’ye oranla özel sermaye akımı** (+)
Bir dönem gecikmeli GSYH’ye oranla cari denge**
(-)
Bir dönem gecikmeli GSYH’ye oranla dış ticaret dengesi** (-)
Bir dönem gecikmeli nominal ticarete açıklık ölçütü** (+)
Bir dönem gecikmeli reel ticarete açıklık ölçütü**
(+)
2009 yılı için kukla değişken
(2008-2009 küresel krizin etkisini kontrol edebilmek için eklendiği belirtilmiştir.)
Üç aylık Londra bankalar arası faiz oranı (LIBOR) ile üç aylık endekslenmiş gecelik swap faiz oranı (OIS) farkı (-)
(Küresel belirsizlik ve genel finansal durumu temsilen eklendiği ifade edilmiştir.)
Chicago Board Options Exchange Standard and Poor’s 500 VIX endeksi (-)
Chicago Board Options Exchange Standard and Poor’s 500 SKEW endeksi (-)
İlgili dönemde işsizlik oranındaki değişim (-) İlgili dönemde enflasyon oranındaki değişim (+) Enflasyondaki artışın nominal kredi büyümesini artırması beklenmektedir.
İlgili dönemde kredi faiz oranındaki değişim (-) İlgili dönemde takipteki alacaklardaki değişim (-) İlgili dönemde sermaye yeterlik oranındaki değişim (+)
İlgili dönemde banka (toplam varlık)
Bakır
Bir dönem gecikmeli ticari kredilere uygulanan nominal faiz oranlarının logaritması
Bir dönem gecikmeli sanayi üretim endeksi logaritması
Bir dönem gecikmeli reel kesim güven endeksi logaritması
İki dönem gecikmeli GSYH büyümesi (+) Bir dönem gecikmeli TÜFE oranı (-)
Enflasyonun reel kredi büyümesini azaltması beklenmiştir.
İlgili dönem Euribor faiz oranı (-)
Yabancı bankaların borçlanmasının maliyetini ölçmek amacıyla eklenmiştir.
Bir dönem gecikmeli mevduat büyümesi (+) Bir dönem gecikmeli kredi - mevduat faiz farkı (+) Bir dönem gecikmeli takipteki krediler oranı (-) Bir dönem gecikmeli borç ödeme gücü oranı (+) Bir dönem gecikmeli verimsizlik oranı (+) Bankanın maliyet etkinliğini temsil etmek üzere maliyet – gelir oranı kullanılmış ve gelirlerine oranla daha yüksek maliyetli bankaların daha fazla kredi vermesi beklenmektedir.
Bir dönem gecikmeli sermaye getirisi (+) Timsina
İlgili dönemde mevduat hacmi büyümesi (+) İlgili dönemde reel GSYH büyümesi (+) İlgili dönemde döviz kuru büyümesi (+)
Döviz kurundaki değer kaybının ihracat talebi ile üretimi artırması beklenmektedir.
İlgili dönemde banka likiditesindeki (likit varlıklar – mevduat oranı) değişim (-)
Bankalar daha likit olmak amacıyla daha fazla rezerv tuttuklarında kredi arzını kısmaktadırlar.
İlgili dönemde zorunlu karşılık oranındaki değişim (-)
İlgili dönemde bir yıllık tasarruf faiz oranındaki değişim (-)
İlgili dönemde enflasyondaki değişim (-)
Belli seviyeye kadar enflasyon, kredi büyümesini olumsuz olarak etkilemeyebilir.
İlgili dönemde tüketici kredi faiz oranı (-) İlgili dönemde sanayi üretim endeksi (+) İlgili dönemde bankaların kredi kullandırma kapasitesi (+)
İlgili dönemde tasfiye olacak alacaklar (-) İlgili dönemde enflasyon (-)
İlgili dönemde TCMB faiz gelirleri ve reeskont gelirleri (-)
Yurt içi mevduatın dört çeyrek öncesine göre büyüme oranı (+)
(Mevduat büyümesinin ilgili dönemdeki değeri, kendisinin dört dönem gecikmeli değerinin dört dönem gecikmeli özel kesim toplam kredilerine oranı ile ağırlıklandırılmıştır. Guo ve Stepanyan (2011)’i takiben bu ağırlıklandırma yurt içi mevduatların ülke için finansman kaynağı olma önemini kontrol etmek için yapılmıştır.)
Yerleşik olmayanlara olan yükümlülüklerin dört çeyrek öncesine göre büyüme oranı (+)
(Yerleşik olmayanlara olan yükümlülüklerin büyüme oranının ilgili dönemdeki değeri, kendisinin dört dönem gecikmeli değerinin dört dönem gecikmeli özel kesim toplam kredilerine oranı ile ağırlıklandırılmıştır. Guo ve Stepanyan (2011)’i takiben bu ağırlıklandırma yurt dışı yükümlülüklerin ülke için finansman kaynağı olmasının önemini kontrol etmek için yapılmıştır.)
Bir dönem gecikmeli TÜFE’nin dört çeyrek öncesine göre değişimi (+)
(Katsayının artı çıkmasının, daha fazla talebin daha hızlı kredi büyümesi ile ilişkili olabileceği ve enflasyonun nominal kredi büyümesini
artırabileceği; katsayının birden küçük çıkması, gecikmeli enflasyonun nominal kredi büyümesini artırırken reel kredi büyümesini azaltacağı anlamına geldiği ifade edilmiştir.)
Bir dönem gecikmeli GSYH’nin dört çeyrek öncesine göre büyüme oranı (+)
(Talep koşullarını dikkate almak için eklenmiştir.) Bir dönem gecikmeli mevduat faizi (-)
(Parasal koşulların bankacılık sistemine geçişini dikkate almak için eklenmiştir.)
Bir dönem gecikmeli bankalar arası faiz oranı (EONIA) (-)
(Avrupa’daki likidite koşullarının Euro
kullanmayan ülkelerin kredi arzına etkisini dikkate almak amacıyla eklenmiştir.)
Bir dönem gecikmeli ticarete açıklık değişkeni (+) (Mal ve hizmet ithalat ve ihracatının kredi talebini ve dolayısıyla büyümesini etkileyebileceği
gerekçesiyle ticarete açıklığı kontrol etmek amacıyla eklenmiştir. Ana ticaret ortaklarında ortaya çıkan finansal şokların ticarete daha açık ülkelere geçişkenliğinin daha yüksek olacağından ticarete daha açık ülkelerin daha kırılgan olduğu ifade edilmiştir.)
Bir dönem gecikmeli özel kesim kredilerin GSYH’ye oranı (-)
(Bankacılık sisteminin derinliğini ölçmeye yönelik olarak finansal gelişmişliğin standart ölçüsü olduğu belirtilen bu değişken eklenmiştir. Bankacılık sektörünün başlangıç derinlik düzeyi ülkelerin sosyoekonomik özellikleri ile tutarlı uzun dönem düzeyine yaklaştıkça söz konusu değişkenin kredi büyümesine etkisinin negatif olması
beklenmektedir. Gelişen ülkelerde finansal derinleşme sürecinin tecrübe edilmesi nedeniyle kredi büyümesine etkisinin gelişmiş ülkelere kıyasla daha yüksek olması beklenmiştir.)
Ülke düzeyinde sabit etkiler değişkeni
(Ülkeye özgü zamanla değişmeyen değişkenlerin kredi büyüme oranını etkileyebileceği gerekçesiyle eklenmiştir. Böylece, ülkeye özgü sabit etkilerin örneğin yavaş hareket eden kurumsal
karateristiklerin farklı vadelerde derinleşen kredi piyasaları üzerindeki etkisini absorbe edeceği belirtilmiştir. Ancak bu varsayımın geçerliliğinin kredi arzı için önemli olan kurumsal değişkenlerin analiz dönemi boyunca çok değişmemesine bağlı olduğu vurgulanmıştır.)
Ayrıca ters nedensellik endişelerini azaltmak amacıyla modelde makroekonomik, ticaret, finansal gelişim ve para politikası değişkenlerinin gecikmeli değerlerinin alındığı ifade edilmiştir.
* +, - işaretler, çalışmalarda belirtildiği şekliyle bağımsız değişkendeki artışın bağımlı değişken üzerindeki beklenen etkisinin yönünü göstermektedir. İşarete yer verilmeyen değişkenler için ilişkinin beklenen yönü belirtilmemiştir.
** Ülke bazında kontrol değişkeni olarak eklenmiştir.