Büyüme ve uluslararası sermaye

Uluslararası sermaye hareketleri ekonomideki arz ve talep yapısını etkileyerek büyümeyi doğrudan etkilemektedir. Nitekim sermaye hareketlerinin ivme kazandığı 2001 sonrası büyüme hızları da yüksek düzeyde gerçekleşmiştir. 2002-2006 yıllarında uygulanan enflasyonu düşürme, kamu borç stokunu azaltma ve yüksek, istikrarlı büyüme hızını hedefleyen istikrar programı sonrası 2002 yılında 7,9 ve 2003 yılında 5,9 olarak gerçekleşen büyüme hızı 2004 yılında %9,9

Net Portföy Hareketleri

-5000 0 5000 10000 15000 20000 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Net Portföy Hareketleri

olarak gerçekleşmiştir. 2005 yılı sonu büyüme oranı ise %7.4 olup 2006 yılı gerçekleşen büyüme oranı % 6,1’ dir276.

Grafik 9. Türkiye’de Reel GSMH (%, 1992-2006)

-15 -10 -5 0 5 10 15 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 200 0 2001 200 2 2003 2004 2005 2006 Büyüme

Kaynak: TCMB Verilerinden Derlenmiştir (2007), http://evds.tcmb.gov.tr

Talep ve arz kesiminin büyümeyi arttırmasının arkasında dolaylı olarak ülkeye giren yabancı sermaye hareketleri bulunmaktadır. 1992-2006 yılları arasında yabancı sermaye girişleri ve büyüme arasındaki ilişkide bu yöndedir. Sermaye artışının hız kazandığı dönemlerde büyüme oranları yüksek çıkmıştır. 1990 sonrası Türkiye ekonomisi yabancı sermaye girisinin pozitif oldugu yıllarda büyümüstür. Yabancı sermaye girisinin 1994’deki kriz nedeniyle tersine dönmesi sonucu ekonomi %6.1 oranında daralmıştır277. 1999 yılındaki daralmanın ve 2000-01 krizlerinin nedeni olarak da, yabancı sermayenin tersine dönmesi sayılabilir. 2001 krizinin etkisi kısmen atlatılmaya başlayınca yabancı sermaye’de tekrar girmeye başlamıştır.

276 _{DPT (2007), Makroekonomik Veriler}

277 _{Uygur, Ercan (2001),” Krizden Krize Türkiye 2000 Kasım ve 2001 Şubat Krizleri”http://www.}

Tablo 48. Türkiye’de Uluslararası Sermaye (Milyar$) ve Büyüme Oranları (%) Doğrudan Yabancı Yatırımlar (Net) Portföy Yatırımları (Net) Diğer Yatırımlar (Net) Büyüme (%) 2003- 2006 24 25 48 7,23

Kaynak: TCMB Verilerinden Derlenmiştir (2007), http://evds.tcmb.gov.tr

2003-2006 yılı arasında Türkiye’ye gelen net doğrudan yabancı yatırım oranı 24 milyar $ iken aynı yıllar arası gerçekleşen net portföy yatırımları 25 milyar $’dır. Bu yıllar arasında gerçekleşen ortalama büyüme oranı ise % 7,23’tür. Özellikle 2003 yılı sonrası büyüme ve yabancı sermaye hareketleri yüksek bir artış trendine girmiş olup sağlanan istikrarla birlikte büyüme oranlarında artış söz konusudur.

Grafik 10. Türkiye’de Uluslararası Sermaye Hareketleri Dengesi (Milyar $) ve Büyüme (%) -20 -10 0 10 20 30 40 50 2001 2002 2003 2004 2005 2006 -15 -10 -5 0 5 10

Sermaye Hareketleri Dengesi Büyüme

Büyüme ve uluslararası sermaye hareketleri arasındaki diğer bakılması gereken husus aynı zamanda cari açıkların sürdürülmesi için bir risk faktörü olan sıcak para ve büyüme ilişkisidir. Seyidoğlu ve Altınay sıcak para278 akımlarının ekonomik etkilerinin daha iyi anlaşılabilmesi için ekonomik büyüme hızlarıyla arasındaki ilişkileri araştırmış ve çeyrek yıllık verilerle yaptıklar hesaplamalarda ani ve yüksek miktarlı para çıkışları ile bir sonraki dönemin büyüme hızı arasında doğru yönlü bir ilişki olduğunu belirlemişlerdir279.

Grafik 11. Türkiye’de Sıcak Para Büyüme İlişkisi (Milyon $, %, 1992-2006) -15 -10 -5 0 5 10 15 199219931994199519961997199819992000200120022003200420052006 -40000 -30000 -20000 -10000 0 10000 20000

Büyüme Sıcak Para

Kaynak: TCMB Verilerinden Derlenmiştir (2007), http://evds.tcmb.gov.tr

2006’da sıcak para girişi 13,9 milyar $ iken bu yıl itibariyle gerçekleşen büyüme % 6’dır280. Gerek yabancı yatırım gerekse sıcak para olarak gelen dış kaynak, ülke içinde yatırımlarının karşılığını gördükçe yani yeterli karı elde

278 _{Sıcak para, portföy yatırımları (yabancıların hisse senedi ve borçlanma senedi alım/satımları),}

kısa vadeli sermaye akımları (yurt dışından kullanılan kısa vadeli krediler, bankaların yurtdışından kullandıkları kısa vadeli krediler, yabancıların yurt içindeki yerleşik bankalardaki tuttukları mevduatlar) ve net hata noksan kalemlerinden oluşmaktadır (www.tcmb.gov.tr/ yeni/duyuru/

2005/ Nisan_2005-bakanlar-kurulu.pdf, (02.03.2007) s.31)

279 _{Seyidoğlu, Halil ve Altınay Galip (2008),” Finansal Sermaye Akımları Ve Uluslararası Mali}

Krizler, 1. Bandırma Uluslararası Yabancı Sermaye Sempozyumu

280 _{Karaca, Orhan (2006),” Mayıs Ayında Ne kadar Sıcak Para Çıktı”, http://orhankaraca.}

ettikçe faiz ve kar transferleri olarak tekrar yurt dışına çıkmaktadır. 1990-2001 döneminde Türkiye'nin birikimli olarak yurt dışı piyasalara toplam 14.5 milyar dolar transfer ettiği görülmektedir281. Bu kar transferi 2006 yılında ise 11 milyar $ olarak gerçekleşmiştir282.

Türkiye ekonomisin de sonrası büyümenin kaynaklarını baktığımızda sermaye birikimi, istihdam artışı ve toplam faktör verimliliğinin yanında da iç ve dış talepteki gelişmelerin önemli olduğu görülmektedir. İç talep ise toplam tüketim ve yatırım harcamalarından oluşmaktadır. Kriz sonrasında toplam tüketim harcamalarının 2005 yılına kadar aşamalı bir artış gösterdiği görülmektedir. Tüketim harcamalarındaki bu artışın kaynağını ise özel tüketim harcamaları oluşturmaktadır. A.B.D’nin faiz indirimine gitmesinden sonra küresel sermayenin gelişmekte olan ülkelere olan seyri arttığı için Türkiye’de özel kesim borçlanmasının maliyeti düşmüş böylece harcamaları da artmıştır. Dikkati çeken diğer bir husus uygulanan sıkı maliye politikasıyla kamu kesimine ait tasarruf artışıdır. Bu durum kamu yatırım harcamaları için de geçerlidir. Hatta kamu yatırım harcamaları 2004 yılı itibariyle yüzde -4,7 gerilemiştir283. Buna karşılık büyümenin en önemli itici gücünün özel sektör yatırım harcamaları ile stok değişmelerinden oluştuğu görülmektedir. Özellikle 2004 yılında özel sektör yatırım harcamaları %45.5 artış göstermiştir284.

281 _{Yeldan, Erdinç (2002), “ Küreselleşmenin Neresindeyiz? Türkiye Ekonomisinde Borç Sorunu}

ve IMF Politikaları”, Stradigma Dergisi, Sayı 10,

282 _{Özbek, Orkun (2008),” Ekonomik Kriz Belirtisi Olarak Cari Açık-Büyüme İlişkisi”, Ar-GE}

Bülten Şubat

283 _{DPT (2007), Makroekonomik Veriler}

284 _{Ay, Ahmet (2007), “Tarihsel Süreç İçersinde Büyüme”, Türkiye Ekonomisi Makroekonomik}

Tablo 49. Türkiye’de Büyümenin Kaynakları (2001-2005, %)

2001 2002 2003 2004 2005

Toplam Tüketim -9.1 2.4 5.5 9.0 5.5

-Kamu -8.9 5.4 -2.2 0.01 2.4

-Özel -9.2 2.0 6.6 10.1 8.8

Sabit Sermaye Yatırımları -3.16 -1.1 9.9 32.4 24.1

Stok Değişmesi -355 6.12 9.71 14.7 -30.3

Net Dış Talep -265 -53.9 -42.5 -55.4 -26.1

Kaynak: DİE (2006), www.die.gov.tr

Büyüme ile ilgili diğer bir ekonomik gösterge ise yatırım-tasarruf eşitliğidir. Eğer yatırım>tasarruflar ise ülke büyümesini borçlanarak sürdürecektir. Türkiye göstergelerine baktığımızda 2001–2005 dönemi tasarruf oranları yatırımlardan düşüktür. Bu yüzden ülke yabancı yatırım çekmek için sürdürdüğü politikaları hızlandırmalı böylece büyüme sürdürmeye çalışmalıdır.

Tablo 50. Türkiye’de Tasarruf-Yatırım Eşitliği (%GSYİH) Dönem Tasarruf/GSYİH Yatırım/ GSYİH

1987–2005 18.54 24.16

1987–1991 21.06 25.08

1992–2000 18.45 24.31

2001–2005 16.20 22.97

Kaynak: TUİK (2006), www.tuik.gov.tr

Dünya geneline baktığımız zamanda Türkiye için tasarruf-yatırım eşitsizliğini daha net görmemiz mümkündür. Türkiye’de büyüme rakamları gelişmekte olan ülkelere yakınsama gösterirken yatırım ve tasarruf oranları bu

yakınsamayı gösterememektedir. Bu yüzden Türkiye’nin büyümesi sermaye stoklarının daha verimli kullanılması ve yabancı sermayeye hareketlerine bağımlı hale gelmektedir. Bunun sürdürülebilmesi ise kritik bir önem arz etmektedir.

Tablo 51. Dünya Genelinde Tasarruf –Yatırım Eşitliği

Dönem 2003–2005 Tasarruf/GSYİH Yatırım/ GSYİH

Gelişmekte Olan Ülkeler 19.17 20.33

Doğu Asya Ülkeleri 32.07 25.40

Orta Doğu 34.33 22.70

Latin Amerika 21.17 20.30

Orta ve Doğu Avrupa Ülkeleri 18.73 23.73

Türkiye 17.41 25.20

Kaynak: IMF (2006), www.imf.org.