Hitit Büyü Ritüellerinde Ateş

İnsanoğlunun günlük yaşamının bir parçası olan ateşin tarih boyunca önemini ve onun simgesel anlam ve uygulamalarını en iyi şekilde Yunan mitsel hikâyelerinden öğrenmekteyiz. Örneğin Hesiedos’un Theogonia eserinde, Zeus kurnaz Prometheus’u ve bu kurnazlıktan kazançlı çıkan ölümlüleri cezalandırmak için onlara bir daha ateş göndermemeye karar verir. Prometheus ise ölümlülere bir kez daha yardım edip “güneşin tekerleğinden” ateşin tohumlarını çalar ve bunları şeytantersi ağacının gövdesinin içinde saklayarak yeryüzüne getirir, başka bir versiyonda ise Prometheus ateşi Hephaistos’un demirci ocağından çalar449_{. Bu söylencede ateşin bir medeniyet} unsuru olduğu ve zekâyla eş tutulduğu görülmektedir. Ateş ayrıca eski zamanlardan beri, doğanın yaptığı madde dönüşümlerini daha hızlı ve ondan biraz daha farklı gerçekleştirdiğinden, ateşin dünyaya ait olmayan ve dünyayı değiştirebilecek büyüsel bir güce sahip olduğuna inanılmıştır. Şaman inançlarında ateşin her şeyi temizleyip arındırdığına ve kötü ruhları kovduğuna inanılmıştır. Bu bağlamda cehennem ateşininde insanları manevi olarak arındırdığı kabul edilmiştir. Diğer taraftan iki tahta parçasının birbirine sürtülmesiyle, yani onların “cinsel birleşmeleriyle” oluşan ateşin simgesel olarak dişiyi sembolize eden hareketsiz tahta parçasında “doğal olarak” bulunduğu düşünülmektedir. Bu simgesel ilişki içinde Ortaçağ kültüründe ateşe hükmetmeyi başaran kadınlar “doğal olarak” cadı sayılmıştır450

.

449 _{Pierre Grimal, Mitoloji Sözlüğü Yunan ve Roma, İstanbul 2012, s. 667.}

450 _{Zeki Tez, Gizli Bilimlerin Serüveni, Büyüden Simyaya, Astrolojiden Fala “Kara Sanatlar”, Hayy} Yayınları, İstanbul 2011, s. 17.

Türk kültüründe ateş ve eşik kutsal ve tabu olarak kabul edilmiştir. Bu iki öğeye yapılan saygısızlığın kötü sonuçlar doğurduğuna inanılmıştır. Bu tabunun bozulması ise örneğin “ateşe ve eşiğe işemek” çarpılma denilen bir takım bayılma ve felçlere yol açtığı şamanizmin güçlü itikatlarındandır451

.

Bu noktada çalışmamızın esasını teşkil eden Hitit Büyülerinde de ateş sıkça kullanılmaktadır. Ateş büyü ritüelinde büyücünün işlemlerini uygulamasında temel bir rol oynamaktadır. Kimi ritüellerde ateş’in fiziki özelliğinden faydalanılırken, kimi uygulamalarda ateşin manevi arındırıcı gücünden kimi zamanda ateşin niteliği analojik olarak kullanılmıştır. Aşağıda verilen örnek metinlerde bu kullanım özellikleri açıkça görülmektedir.

Koruyucu cinlerin yardımını sağlayan arınma ayininde: “Daha sonra bir keçiyi

Alauwaimis adına kurban eder (ve der ki): “Ye hadi!”. Somunların önünde keçiyi doğrar ve sağ kürek etini alır. Sonra ateşte pişirir ve somunlardan ayrı bir yere koyar. Karaciğeri de aynı usulle sunar452_.”

Ashella ritüelinde ise: “Kurbandan ayrılıp, vardıkları zaman suyun içine tuz

dökerler ve ellerini onunla yıkar. Sonra iki yerde ateş yakarlar ve arasından geçerler453_{.” Bu metinde ateşin khathartik özelliğine başvurulduğu görülmektedir.}

Maştigga ritüelinde ise: Yaşlı kadın şöyle der: “Her ne lanet okuduysan, bırak

Güneş Tanrısı onu sola döndürsün!” ve rahibe onları ocağa atar… O kadın kara bir tahta alır ve etrafına koyun yağı sürer; tiššatwa diyorlar buna. Rahibe bunu kurbancıya takdim eder ve şöyle der: “Ağzından ve dilinden her ne çıkarsa, işte, bak tiššatwa! İzin ver bedeninden çıksın!” Rahibe dilleri ocağa atar.454”. Bir büyünün etkisinin yok

edilmesini sağlamak için ateşin kullanıldığı görülmektedir. Ateşe yüklenen bu özellikten ortaçağ büyü geleneğinde de faydalanılmıştır.

Askeri yemin ritüelinde: Ondan sonra o, onların ellerine mum ve koyun yağı

koyar. O, onları ateşin üzerine fırlatır ve der ki: “Bu mumun eridiği gibi ve bu koyun

451

Orhan Türkdoğan, “Erzurum Bölgesinde Tıbbi Tedavinin Sosyo-Kültürel Safhaları”, Türk Etnografya

Dergisi, Sayı: 11, Ankara 1969, s. 40.

452 _{Albrecht Goetze, “Hittite Rituals, Incantations and Description of Festivals”, Ancient Near Eastern} Texts Relating to The Old Testament, Princeton 1955, s. 348.

453 _{Ali M. Dinçol, “Ashella Ritüeli (CTH 394) ve Hititlerde Salgın Hastalıklara Karşı Yapılan Majik} İşlemlere Toplu Bir Bakış”, Belleten, Cilt: XLIX, Sayı: 193, Ankara 1985, s. 23-35.

yağının çözündüğü gibi – Her kim bu yeminleri bozarsa (ii) Hatti [ülkesinin] [kralına saygısızlık gösterirse, onu] [mum g]ibi erit, onu [koyun yağı] gibi erit! [Adam]lar onaylarlar: “Öyle olsun… Onlar [bir meş]ale yakarlar ve onu ayakları altında çiğnerler ki bu yüzden o oraya buraya dağılır ve o der ki: “Bunun parçalandığı gibi (?) –Her kim bu yeminleri bozarsa bu evin evi de öyle soyulsun sığır (ve) koyunu da çalınsın! O, ateşin üzerine su serper ve onlara şöyle der: “Bu yanan ateşin söndüğü gibi –Her kim bu yeminleri bozarsa, bu yeminler onu öyle yakalasın! Bu adamın canlılığı, kuvveti ve gelecekteki mutluluğu karısı ve çocuklarınınkiyle birlikte sönsün! Yeminler onun üzerine kötü bir lanet koysun! Onun ağılında, kümesinde (ve) ambarında döl olmasın! Çiftliğinde ot yetişmesin, bir çatlaktan bile ot çıkmasın455_{. Bu büyüde ise}

ateşin fiziksel niteliklerinden benzetme büyüsü yapmak için faydalanılmıştır.

Koruyucu büyü ayininde ise: Yaşlı Kadın iplikleri ateşe attı ve şöyle dedi:

“Nasıl ben bu iplikleri ateşe atıyorsam ve onlar bir daha geri gelmeyeceklerse izin ver büyücünün sözleri de yanıp kül olsun.” Daha sonra kadın, ateşi suyla söndürür456

. Yine

ateşin nitelikleri kullanılarak benzerlik büyüsü yapılmıştır. Ancak büyücünün sözleri yanıp kül olsun derken yapılan bir kara büyünün etkisinin ortadan kaldırılmaya çalışıldığı da anlaşılmaktadır.

Kamruşepa ritüelinde ise Tanrıça Kmaruşepa ateşi büyüsünün temel unsuru yapmıştır457

:

“Kamruşepa baktı [ve….gördü]. tekrar (bir şeyler) tasarlamaya başladı: Kamruşepa şöyle söyler:”Gidiniz, bozkırın ateşini alınız. Taze buğdayı alınız. Kırmızı, siyah ve yeşil yünü alınız. Kamışın saplarını alınız. Onları (onu)kendinize bağlayınız ve [birini]onun boynuna dolayınız, bir (diğerini) onun ayaklarına (dolayınız). Ve onunbaşının hastalığı bir duman olsun ve o gökyüzüne yükselsin. Karanlık toprak onun hastalığını eliyle kaldırsın. Bulut hastalığı(n) üstesinden gelemeyecek. Yukarıda gökyüzü onu yensin. Aşağıda karanlık toprak onu yensin. Bu ateşin büyüsüdür.”

455 _{Norbert Oettinger, Die Militärischen Eide der Hethiter, Studien zu den Boğazköy-Texten, Band: 22,} Wiesbaden 1976, s. 6-20.

456

Goetze (1955), a.g.e. , s. 346. 457 _{Karauğuz (2001), a.g.e. , s. 78-79.}