Bütünleşik kıyı alanları yönetimi kavramı

Kıyı alanlarının yönetiminde önceleri tek yönlü yaklaşımların benimsendiği görülmektedir. “Basit anlamda kıyı alanları yönetimi yaklaşımında kıyı alanlarına

ilişkin sorunlar tek tek ele alınmakta, bu sorunların birbirleriyle bağlantıları ve etkilerini dikkate alan bir süreç izlenmemektedir” (Akkaya, 2004). Kıyı alanlarında söz sahibi olan birden fazla kurumun yer alması ve her birinin farklı yetkilere sahip olması, bazen aynı konuda ve aynı yerde birden çok kurumun yetki sahibi olması, ya da aksine bazı konularda ve yerlerde yasal yönetsel boşlukların ortaya çıkması, bu kurumların birbiriyle rekabet halinde olması, farklı bakış açılarına ve farklı anlayışlara sahip olmaları, çalışanlarının farklı eğitimler almış olmaları, çoğunlukla birbirlerinin faaliyetlerinden haberdar olmamaları ve aralarında eşgüdümün sağlanmaması yeni sorunlara yol açmaktadır. (Cicin-Sain ve diğ, 1998) “Kıyı bölgelerini yönetme işinin, tek sektöre dayalı olarak yapılmasının ve sorun giderme çabalarının parçacıl bir yaklaşım doğrultusunda sürdürülmesinin çok da başarılı sonuçlar vermediği zamanla anlaşılmaya başlamıştır” (Duru, 2003). Kıyı alanlarındaki etkinliklerin ve sektörel çeşitliliğin artması, insan aktivitelerinin aynı oranda yoğunlaşması, birbirini etkileyen karmaşık faaliyetlerin ve sektörlerin yatırım ve kullanım çatışmaları ve ilgili kurumların yetki karmaşası, kıyının daha bütüncül bir yaklaşımla ele alınması gerekliliğini ortaya çıkarmış, tüm bu sürecin yönetimi de

“Bütünleşik Kıyı Alanları Yönetimi” olarak literatüre yerleşmiştir. Çizelge 2.2’de kıyı yönetimi yaklaşımının gelişimi verilmiştir.

Çizelge 2.2: Kıyı Yönetimi Yaklaşımı (Vallega, 2001)

Dönem Yönetim Şekli Ana Hedefi

itibaren Bütünleşik yönetim -Ekosistemin korunması ve sürdürülebilir kullanımın gelişimi “Bütünleşik Kıyı Alanları Yönetimi, kıyı alanlarını ve kaynaklarını etkileyen tüm sektörel faaliyetleri kapsamına alan ekonomik ve sosyal boyutların yanı sıra çevresel ve ekolojik kaygılara da yer veren geniş kapsamlı bir yaklaşımı ifade etmektedir”

izlenmesi gibi bir tam döngüyü içeren BKAY [Bütünleşik Kıyı Alanları Yönetimi], tüm paydaşların, bilgilendirilmiş katılımını ve işbirliğini kullanarak, belirli bir kıyı alanındaki amaçları değerlendirmeyi ve bu amaçlara ulaşmak için gereken eylemleri gerçekleştirmeyi hedefler” (Bahar, 2007).

1980’li yıllardan itibaren bütünleşik kıyı alanları yönetimi özellikle gelişmiş ülkelerde uygulanmaya başlanmıştır. 1992 yılında Brezilya’nın Rio kentinde düzenlenen Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı’nda bütünleşik kıyı yönetimi yaklaşımı, kıyıların sürdürülebilirliği ve kalkınmasında bir araç olarak ortaya konmuştur. “Son yıllarda kıyı yönetimindeki gelişmelerin büyük ölçüde, uluslararası örgütler tarafından yönlendirildiği görülmektedir” (Duru, 2003).

Bütünleşik kıyı alanları yönetimini geleneksel kıyı yönetiminden ayıran bir diğer önemli fark ise kapsadığı alandır. Literatürde “coastal area management” ya da

“shore management” olarak geçen kıyı yönetiminden farklı olarak bütünleşik kıyı alanları yönetimi kavramında “coastal zone management” gibi ifadelerin kullanılmaya başlandığı görülmektedir. Kıyının denizle karayı ayıran bir hat olarak değil de etki alanı ile birlikte bir bölge olarak ele alınması gerektiğinin farkına varılmıştır. Çizelge 2.3’te kıyı yönetiminin geçirdiği evrim gösterilmiştir.

Çizelge 2.3: Kıyı yönetiminin geçirdiği evrim (Kay ve Alder, 2005)

Dönem Temel Özellikleri

1950-1970

-Sektörel yaklaşım -İnsan doğaya karşı -Düşük toplumsal katılım

-Ekolojinin sınırlı ölçüde göz önünde bulundurulması -Tepkisel odaklar

1970-1990

-Çevresel kaygıların önem kazanması

-Sektörler arasında daha fazla bütünleşme ve eşgüdüm -Toplumsal katılımın artması

Çizelge 2.3 (devam): Kıyı yönetiminin geçirdiği evrim (Kay ve Alder, 2005)

2000-2010

-Sürdürülebilir kalkınma ilkelerinin somut uygulamalarına odaklanılması

-Ekosisteme dayalı yönetimin ulusal mevzuata eklenmesi -Gelişmekte olan yönetişim

-Yeni kıyı yönetimi yaklaşımları arayışı

-Yönetim yaklaşımları ve etkileri üzerinde küreselleşme ve internetin artan etkisi

-Kıyı yönetiminin temel ilkelerinin yeniden analiz edilmesi

Gelecekte

-Geniş kapsamlı ekosistem temelli yönetim -Uygulamaya yönelik kıyı yönetim birimleri

-Tüm ölçekler, zaman dilimleri, yer ve durumlarda kabul edilebilir teoriler ve araçlar takımı

-Doğrulanmış yönetişim modelleri

Farklı akademik kaynaklarda bütünleşik kıyı alanları yönetiminin gerektirdikleri farklı şekillerde ele alınmış olsa da temelde aynı noktaların etrafında yoğunlaştığı görülmektedir. Bu gereklilikleri ana başlıklarıyla üçe ayırabiliriz. Bunlardan birincisi kurumsal ve örgütsel yapıdır. Burada kıyı konusunda yetkili tüm ulusal ve yerel kurumların belirlenmesi, bu kurumların yetki sınırlarının tam olarak çizilmesi, sivil toplum kuruluşları gibi konuyla ilgili diğer örgütlerin ve halkın arasında işbirliğinin ne şekilde yürütüleceğinin belirlenmesi gerekmektedir. İkincisi yasal çerçevedir.

Belirlenen ilkelerin dayandırılacağı, kurumsal yapılanmayı destekleyecek kapsamlı bir yasal mevzuat ve ilgili uygulama yönetmeliklerine gereksinim vardır. Üçüncüsü ise finansal kaynaktır. Hazırlanan yönetim programının hayata geçirilebilmesi ve alt ölçekli planların hazırlanabilmesi için gerekli finansmanın oluşturulmasına ihtiyaç vardır. Van der Weide ve diğ. (1999) belirttiğine göre bütünleşik kıyı alanları yönetimi süreci çizelge 2.4’te belirtilen aşamaları içermektedir.

Çizelge 2.4: Bütüncül kıyı alanları yönetimi süreci (Duru’nun 2003’te atıfta bulunduğu gibi, s.62)

Bütünleşik Kıyı Alanları Yönetimi

Örgütsel Yapı Yasal Çerçeve Geleneksel ve Toplumsal Kurallar

Araştırma Veri Toplama Siyasa

Geliştirme Karar Alma Planın Yürütülmesi

Bütünleşik kıyı alanları yönetiminin beş alanda bütüncül bir yaklaşımı benimsemesi gerektiği konusunda görüşler vardır. Buna göre kıyı yönetiminde:

Kıyıda gerçekleştirilen ya da bu alanları etkileyebilecek nitelikteki ekonomik sektörler arasında,

Kıyı alanlarında yetki ve sorumluluk sahibi olan idari birimler arasında,

 Kıyının deniz ve kara yönü arasında,

 Yönetim süreci ile bilim arasında,

 Farklı disiplinler arasında ve uluslararası alanda bütüncüllük sağlanmalıdır.

(Cicin-Sain ve diğ, 1998)

Bütünleşik kıyı alanları yönetiminin sağladıklarını şu şekilde özetlemek mümkündür:

 Sürdürülebilir gelişme sağlar.

 Kıyı kaynaklarının korunmasını sağlar.

 Kıyı alanını, etkisindeki karasal ve denizel alanla birlikte daha geniş kapsamlı olarak ele alır.

 Ekonomik gelişme ve kalkınmaya katkıda bulunur.

 Kıyıdan yararlanma türleri arasında dengeyi kurar.

 Kamu yararını gözetir, kıyıdan herkesin eşit şekilde faydalanabilmesine olanak tanır.

 Doğru örgütlenme ile kıyı alanlarında denetim ve gözetimi kolaylaştırır.

 Esnek yapısı sayesinde ülkesel, bölgesel, yönetimsel ve toplumsal farklılıklara göre uyarlanabilir.