BÖLGESEL TE V KLER

Geçmi dönemlerde, geri kalm yörelerde yeni yat r m sahalar n n aç lmas , buralarda ya ayanlar için yeni istihdam imkanlar n n yarat lmas , gelir da l m n n iyile tirilmesi ve di er bölgelere olan göçün önlenmesi amac yla baz vergisel te vikler uygulanm t r. 21.1.1998 tarihli ve 4325 Say l Kanun ile, Ola anüstü Hal Bölgesinde ve ki i ba na dü en GSY$H miktar 1500 ABD Dolar ve daha az olan illerde yat r mlar artt rmak ve istihdam sa lamak amac ile baz düzenlemeler yap lm t r. Bu düzenlemeler unlard r;

• Bu Kanunun kapsam na giren illerde yeni i e ba layan gelir ve kurumlar vegisi mükellefleri, i yerlerinde fiilen ve sürekli olarak asgari 10 i çi çal t rmalar art yla i e ba lad klar tarihten itibaren

be vergilendirme dönemi gelir ve kurumlar vergisinden muaf tutulmu tur.

• Bu Kanunun kapsam ndaki illerde, 1.2.1998 tarihinden ba lamak üzere yeni i e ba layan gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin i yerlerinde çal an i çilerin ücretlerinden kesilen ve tahakkuk ettirilen gelir ve damga vergileri izleyen ikinci y l n ayn dönemine ertelenmi tir.53

• Bu Kanun kapsam ndaki illerde yap lacak te vik belgeli yat r mlar ile ilgili arazi ve arsa tedariki ile ilgili i lemler ve kredi kullan lmas ndan dolay meydana gelecek vergi yükümlülüklerinden 31.12.2002 tarihine kadar muaf olunmas sa lanm t r.

• 1.2.1998 tarihinden itibaren yeni i e ba layan gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin i yerinde çal t rd klar i çilerin kazançlar üzerinden tahaakuk eden sigorta pirimi i veren paylar 31-12-2002 tarihine kadar Hazine taraf ndan kar lanacakt r.

• Asgari 10 ki ilik istihdam öngörülen te vik belgeli yat r mlara Hazineye ait arazi ve arsalar n mülkiyeti bedelsiz olarak devredilecektir.

Ancak, daha sonra 12.4.2000 tarihli ve 4562 Say l Kanunun 14. maddesinin son f kras ile ki i ba na dü en GSY$H miktar 3500 ABD Dolar ve daha az olan illere (4731 say l kanunun 7.maddesine göre 31-12-2002 tarihinde yürürlü e girmek üzere) bu kanundan yararlanma f rsat tan nm t r.

Yukar da bahsedilen bu düzenlemelerden yeterince sonuç al namad kamu ve özel kesim taraf ndan ifade edilmekle birlikte; 5084 say l kanun ile benzer bir te vik uygulamas 06.02.2004 tarihinde yürürlü e girmi tir. Söz konusu Kanun,

53

vergi ve sigorta primi te vikleri ile enerji deste i aç s ndan Türkiye $statistik Kurumu Ba kanl nca 2001 y l için belirlenen fert ba na gayrisafi yurt içi hâs la tutar 1500 ABD Dolar veya daha az olan illeri, bedelsiz arsa ve arazi temini aç s ndan yukar daki illeri ve kalk nmada öncelikli yöreler kapsam ndaki di er illeri kapsamaktad r. Türkiye $statistik Kurumu Ba kanl nca 2001 y l için belirlenen fert ba na gayrisafi yurt içi hâs la tutar 1500 ABD Dolar veya daha az olan toplam 36 il bulunmaktad r. Ad yaman, Afyon, A r , Aksaray, Amasya, Ardahan, Bart n, Batman, Bayburt, Bingöl, Bitlis, Çank r , Diyarbak r, Düzce, Erzincan, Erzurum, Giresun, Gümü hane, Hakkari, I d r, Kars, K r ehir, Malatya, Mardin, Mu , Ordu, Osmaniye, Siirt, Sinop, Sivas, 9anl urfa, 9 rnak, Tokat, U ak, Van, Yozgat bu kapsamda yer alan illlerdir.

Bu Kanun genel olarak 4325 say l Kanun benzeri bir uygulama getirse de, iki kanun aras nda baz farkl l klar mevcuttur;

• 4325 Say l Kanunda ücretlilerden kesilen ve beyan edilerek tahakkuk ettirilen gelir ve damga vergileri ertelemeye tabi tutulurken, 5084 say l Kanunda gelir vergisi terkin edilmektedir.

• 4325 say l Kanunda te vik belgeli yat r mla ilgili yap lan ve Kanunda say lan i lemler için veraset intikal vergisi, damga vergisi, BSMV, emlak vergisi ve harçlar ile Belediye Gelirleri Kanunu’na göre al nan vergi resim ve harçlardan müstesna iken, 5084 Say l Kanunda böyle bir istisna mevcut de ildir.

• 5084 Say l Kanunda, yönetim ve kontrolü elinde bulunduracak ekilde do rudan veya dolayl ortakl k ili kisi bulunan irketler aras nda istihdam n kayd r lmas , ah s i letmelerinde i letme sahipli inin de i tirilmesi gibi ek bir kapasite ve istihdam art na yol açmayacak i lemlerin bu te viklerden yaralanamamas yönünde hükümler yer almaktad r.54

Yukar da belirtilen türde il baz nda te vi i içeren düzenlemeler hangi illerin kapsama girece i konusunda tart malar ya anmas na neden olmakta ve kapsama girecek iller konusundaki kriterler sürekli de i mektedir. Nitekim 5350 Say l Kanun ile 5084 Say l Kanunda a a da listelenen de i iklikler yap lm t r. Bunlar;

• 2001 y l için belirlenen fert ba na gayri safi yurt içi hâs la tutar , 1500 ABD Dolar veya daha az olan illera ek olarak Devlet Planlama Te kilat Müste arl nca 2003 y l için belirlenen sosyo-ekonomik geli mi lik s ralamas na göre endeks de eri eksi olan iller Te vik kapsam na dahil edilerek bu kapsamdaki il say s 36 ilden 49 ile ç kar lm t r.

• 5084 Say l Kanun’da yeni i e ba layan i yerleri veya yeni i e al nan i çiler için uygulanan gelir vergisi muafiyeti ve sigorta pirimlerinin hazine taraf ndan kar lanmas uygulamas na (2008 y l na kadar) yeni i e ba layan i letmeler için en az 30 ki i çal t r lmas , mevcut i letmeler için i çi say s n yüzde 20 art r lmas art getirilmi tir.

• En az 10 ki ilik istihdam sa layan yat r mlara bedelsiz arsa tahsisi uygulamas en 30 ki i istihdam edilmesi art na ba lanm t r.

• 5084 Say l Kanuna göre; imalât sanayii, madencilik, hayvanc l k (su ürünleri yeti tiricili i ve tavukçuluk dahil), serac l k, so uk hava deposu, turizm konaklama tesisi, e itim veya sa l k alan nda faaliyete geçen, fiilen ve sürekli olarak asgari on i çi çal t ran i letmelerin ve say lan sektörlerde faaliyet gösterip asgari on i çi çal t r p i çi say s n yüzde 20 art ran i letmelerin elektrik enerjisi giderlerinin yüzde 20'si hazine taraf ndan kar lanmaktayd . Bu Kanun ile, imalat sanayii, madencilik, turizm konaklama tesisi, e itim ve sa l k alanlar nda en az 30 ki i çal t rma art getirilmi tir.

• Bu Kanunun kapsam na giren illerde 31.12.2007 tarihine kadar tamamlanan yeni yat r mlar için gelir vergisi, sosyal güvenlik pirimi ve

enerji deste i uygulamas yat r m n tamamland tarihi izleyen be y l süre ile uygulanacakt r.

Söz konusu Kanunun istihdama olan etkilerini ölçmek aç s ndan Sosyal Sigortalar Kurumu Ba kanl ’ndan al nan Aral k 2004 verileri ile Aral k 2005 verileri kar la t r ld nda; 5084 say l Kanun kapsam na giren 36 ilde özel sektörde kay tl toplam çal an say s 2004 Aral k ay itibar yla 398.473 ki i iken, 2005 y l Aral k ay nda toplam çal an say s n n 505.234 ki iye ula t görülmektedir. Bu dönemde 36 ilde kay tl olarak istihdam edilen ki i say s ndaki art 106.761 olarak gerçekle irken oransal art yüzde 27 düzeyine ula m t r. 2001 krizinin etkisiyle kay tl istihdamda 36 ilde yüzde 14,4, toplam istihdamda ise yüzde 7,9 daralma ya anm t r. 2002 y l nda 36 ildeki ve Türkiye genelindeki kay tl istihdam h zl bir toparlanma göstererek, 2000 y l ndaki seviyesini yakalam t r. 2004 y l n n ba nda yürürlü e giren 5084 say l Kanun, kapsam na giren illerde kay tl istihdam n artmas na neden olmu tur. 2005 y l nda Türkiye genelindeki kay tl istihdam art yüzde 12,7 oran nda gerçekle irken; 36 ildeki art oran yüzde 27 civar nda olmu tur. Ancak, söz konusu illerde istihdam seviyesi, di er illere göre, hala önemli ölçüde dü üktür.

Tablo 37: Özel Sektörde stihdam Edilen KiEi Say#s# (2000-2005)

36 l Fark Oran

% Di$er ller Fark Oran%

Türkiye

Toplam Fark Oran

% 2000 321.632 - - 4.169.809 - - 4.491.441 - - 2001 275.310 -46.322 -14,4 3.859.613 -310.196 -7,4 4.134.923 -356.518 -7,9 2002 329.805 54.495 19,8 4.191.076 331.463 8,6 4.520.881 385.958 9,3 2003 322.464 -7.341 -2,2 4.606.617 415.541 9,9 4.929.081 408.200 9,0 2004 398.473 76.009 23,6 5.138.589 531.972 11,5 5.537.062 607.981 12,3 2005 505.234 106.761 26,8 5.732.871 594.282 11,6 6.238.105 701.043 12,7

Kaynak: Çal ma Bakanl

28.3.2007 tarihli ve 5615 Say l Kanun ile 5084 Say l Kanunun kapsam geni letilmi tir. 5615 Say l Kanun ile vergi te viklerinden yararlanma ko ulu 30 i çiden 10 i çiye indirilmi tir. Bu düzenleme ile; te vik kapsam ndaki illerde 2008 y l n n sonuna kadar uygulanmak üzere, 1 Nisan 2005 tarihinden itibaren faaliyete

geçen ve asgari 10 i çi çal t r lan i letmeler ile 1 Nisan 2005 tarihinden önce faaliyete geçmi i letmelerden; fiilen ve sürekli olarak hayvanc l k, serac l k, sertifikal tohumculuk ve so uk hava deposu ile imalat sanayi, madencilik, turizm, konaklama tesisi, e itim veya sa l k alanlar nda faaliyette bulunanlar n elektrik enerji giderlerinin yüzde 20’si hazine taraf ndan kar lanacakt r. Bu orana, 1 Nisan 2005 tarihinden sonra faaliyete geçen i letmelerde asgari say dan sonraki her bir i çi için 0.5 puan eklenecektir.

Yat r m yeri tahsisinde mülkiyet devri yerine, bedelsiz olarak 49 y l süre ile irtifak veya kullan m hakk tesisi uygulamas getirilmi tir. Yat r m n tamamlanmamas veya öngörülen istihdam say s na yüzde 10’u a an oranda uyulmamas halinde ise bedelsiz olarak tesis edilmi irtifak hakk veya verilen kullanma izni bedelliye dönü türülecektir. Bedelsiz irtifak hakk veya kullanma iznine konu ta nmazlar n üzerinde gerçekle tirilecek yat r m n toplam tutar , bu ta nmazlar n maliki idarelerce takdir edilecek rayiç bedelinin 3 kat ndan daha az olamayacakt r.