2. KURAMSAL VE KAVRAMSAL ÇERÇEVE
2.2. Mesleki ve Teknik Eğitimde Avrupa Süreci
2.2.3. Mesleki Standardizasyon ve Mesleki Yeterlilik
2.2.3.2. Avrupa Yeterlilikler Çerçevesi
Avrupa Yeterlilikler Çerçevesi (AYÇ), ulusal ve sektörel seviyelerde yeterlilikleri bir çerçeveye oturtarak birbirleriyle ilişkilendirebilmek ve iletişimlerini sağlayabilmek için hazırlanmıştır. Bu çerçeve yardımıyla tüm Avrupa ülkeleri seviyesinde yeterlilikler konusunda şeffaflık sağlanacağı düşünülmektedir (TESK, 2008).
2.2.3.2.1. Yetkinlik ve Yeterlilikler
Belirli bir çalışma ortamında uygulanan ve yönetilen bilgi, beceri ve yapabilme bilgisidir. Yetkinlik şunları içerir (Altın, 2008, s.73):
• Teori ve kavramların kullanımının yanı sıra deneyim yoluyla kazanılan resmî olmayan bilgiyi içeren bilişsel yetkinlik
• İşlevsel yetkinlik (beceriler veya yapabilme bilgisi) – bir kimsenin belirli bir iş, öğrenme veya sosyal faaliyet alanında çalışırken yapabilmesi gereken şeyler
• Bir kişinin belirli bir ortamda kendisini nasıl idare edeceğini içeren kişisel yetkinlik
• Belli kişisel ve mesleki değerleri içeren etik yetkinlik
Yeterlilik bireylerin bilgilerinin, becerilerinin ve daha geniş yetkinliklerinin resmi ifadesidir. Yeterlilikler yerel, ulusal veya sektörel ve bazı durumlarda uluslararası düzeyde tanınır. Yetkili kurum bireyin öğrenmesinin belirli bir bilgi, beceri ve daha geniş yetkinlik standardına ulaştığını belirlediğinde yeterlilik kazanılmış olur. Öğrenme çıktılarının standardı, değerlendirme süreci veya bir çalışma kursunun başarıyla tamamlanması aracılığıyla doğrulanır. Belirli bir yeterliliğin öğrenilmesi ve değerlendirilmesi, bir çalışma programı ve/veya işyeri deneyimi ve/veya herhangi bir örgün, yaygın veya resmî olmayan öğrenme yolu aracılığıyla gerçekleşebilir. Yeterlilik, iş piyasasında ve ileri eğitim ve öğretimde değerin resmî olarak tanınmasına karşılık gelir (Sert, 2007, s.38-39).
2.2.3.2.2. Yeterlilikler Çerçevesi
Taslak, resmî olarak Nisan 2008’de yürürlüğe girmiştir. Ülkelerin kendi yeterlilik sistemlerini AYÇ ile ilişkilendirmeleri için 2010 yılı ve kendilerine özgü yeterlilik sertifikalarının AYÇ’deki uygun seviyeye dayandırılmasını sağlamaları için 2012 yılı hedefleri önerilmektedir. Çerçeve, yeterliliklerin aktarımını, şeffaflığını ve tanınmasını kolaylaştıracaktır. Diğer bir deyişle AYÇ, isteğe bağlı olarak farklı ulusal yeterlilikler sistemleri arasında kullanılabilecek bir araçtır. Bu çerçevenin amacı, hayat boyu öğrenme ile ilgili farklı paydaş gruplarında karşılıklı güven ve iş birliğini
güçlendirmektir. Bu bakımdan AYÇ’nin rolü, öğrenim görenlerin ve iş piyasasında çalışanların uluslararası hareketliliğini sağlamak ve teşvik etmek olarak da kabul edilebilir. Diğer bir yönden AYÇ, ulusal ve sektörel seviyelerde yenilikleri desteklemekte ve böylece bu alanlarda değişime önayak olmaktadır (MEB, 2008a).
Avrupa Yeterlilikler Çerçevesinin temelini sekiz ana yeterlilik seviyesi oluşturmaktadır. Her bir referans seviyesi belli bilgi, beceri ve yetkinliklerin bileşiminden oluşmaktadır. Bu seviyeler, en temel öğrenme seviyesinden (seviye 1) en üst düzey öğrenme seviyesine kadar (seviye 8) geniş bir alanı kapsamaktadır. Bu sıralamadaki her bir seviye belirli bir seviyede bilgi, beceri ve yetkinlik içermektedir. Genel olarak, seviye ne kadar artarsa kişiden beklenen bilgi, beceri ve yetkinlikler de bu oranda artmaktadır. Örneğin altıncı seviyedeki bir kişinin, beşinci seviyedeki bir kişiden daha fazla bilgi, beceri ve yetkinliğe sahip olması beklenmektedir. Beş, altı, yedi ve sekizinci seviyeler Bolonya süreci ile uyumlu olarak hazırlanmıştır (TESK, 2008).
Şekil 2.2 : AYÇ ile Ülkeler Arasındaki Denkliklerin Sağlanması
Kaynak: TESK, 2008 www.tesk.org.tr adresinden 20.11.2008 tarihinde alınmıştır.
8 referans seviye, öğrenme çıktıları bazında tanımlanmaktadır. AYÇ, Avrupa eğitim ve öğretim sisteminin çok çeşitlilik gösterdiğini ve ülkeler ve kurumlar arasında kıyaslama ve iş birliği yapabilmek için öğrenme çıktılarına bir yönelimin gerekliliğini kabul etmektedir. AYÇ’de bir öğrenme çıktısı; öğrenen kişinin neleri bildiği, anladığı
ve öğrenme sürecinin sonunda neleri yapabildiğinin ifadesi olarak tanımlanmaktadır. Bu nedenle AYÇ, örneğin çalışma süresi gibi girdilere odaklanmaktansa öğrenme süreci sonunda oluşacak çıktıları vurgulamaktadır. Öğrenme çıktıları üç kategoride belirlenir: Bilgi, beceri ve yetkinlik. Bu durum yeterliliklerin (farklı kombinasyonlarda) teorik bilgiyi, pratik ve teknik becerileri ve sosyal yetkinliği de içine alan geniş kapsamlı öğrenme çıktılarını yakaladığına işaret etmektedir (European Commission, 2008a).
AYÇ’ de üç çeşit öğrenme çıktısı hedeflenmiştir. Bunlar bilgi, beceri ile kişisel ve mesleki yetkinliklerdir. Bu üç çeşit öğrenme çıktısı en düşük yeterlilik seviyesinden en yüksek yeterlilik seviyesine doğru gelişir. Öğrenme çıktılarında ilerlemeyi tanımlamaya çalışmak önemlidir; böylece AYÇ seviyeleri açık bir şekilde tanımlanabilecektir. Öğrenme çıktılarıyla tanımlanan AYÇ’ nin sekiz seviyesi Tablo 2.1’de gösterilmiştir (MEGEP, 2007; European Parliament Council, 2008 s.5-6).
Şekil 2.3: Referans seviye ve iş piyasasındaki unvanları
Kaynak: MEB, 2007, s.50 Ülkemiz ve Avrupa’daki Mesleki ve Teknik Eğitimde Gelişmeler İle Modüler Eğitim Uygulamaları
Tablo 2.1
Avrupa Yeterlik Çerçevesinde Meslek Seviyeleri Ve Yeterlilikler
SEVİYE AYÇ/MYK - Seviye
Tanımlayıcı (Ortaya konması beklenen yetkinlikler) AYÇ/MYK- Yeterlilik Örnekleri ve Eğitim Dereceleri EĞİTİM-ÖĞRETİM Yeterlik Göstergeleri
(Bilgi, beceri ve yetkinlik açısından)
8. seviye Çalışan; yüksek düzeyde yetki,
yenilik, özerklik, akademik ve profesyonel bütünlük sergiler. Araştırma ve yeni fikir ve süreçlerin gelişiminde sürekli bir sorumluluk (bağlılık) taşır.
Doktora derecesi
-İş yerinin gelişme ve büyümesi için fikir geliştirmek
-Araştırma yaptırmak
-Veri sonuçlarını yorumlamak ve değerlendirmek
-İş yeri ile ilgili strateji geliştirmek
-İş yerinde insan kaynaklarını yönetmek
-İş yeri ve çalışanlar ile ilgili kararları almak
-AR-GE ve tasarım yaptırmak/koordine etmek -İş yerini ve çalışanları denetlemek
-Üretim, hizmet, kalite ve verimliğini artırıcı önlemler alınmasını sağlamak -İş yeri prosedürleri ve planlamaları kontrol etmek -Teknolojiyi takip etmek ve iş yerine yansıtmasını sağlamak -Çalışanların ve iş yerinin performans değerlendirme sonuçlarını takip etmek -İş yerinin mali hesaplamalarını kontrol etmek
-Yabancı dil ile iletişim kurmak -Müşteri memnuniyetini sağlayacak tedbirleri kontrol etmek
-Satış sonrası hizmetleri takip etmek ve yönlendirmek
-Piyasa durumlarını takip etmek -Ekonomik gelişmeleri takip etmek
-İş yerinin ulusal ve uluslararası ilişkilerini takip etmek ve yönlendirmek
7. seviye Çalışan; öngörülemeyen,
karmaşık ve yeni stratejik yaklaşımlar gerektiren iş faaliyetlerini yönetir ve değiştirir.
Çalışma gruplarının profesyonel bilgi ve uygulamalarına katkıda bulunmada ve/veya stratejik performanslarını değerlendirmede sorumluluk alır. Yüksek lisans derecesi Uzman profesyonel yeterlilikler, Üst düzey yönetici yeterlilikleri
-İş yerinin gelişme ve büyümesi için fikir geliştirmek
-Araştırma yapmak ve/veya koordine etmek
-Verileri analiz etmek ve yorumlamak
-İş yeri ile ilgili strateji geliştirmek
-İş yerinde insan kaynaklarını yönetmek
kararları almak -AR-GE ve tasarım yapmak/koordine etmek -İş yerini ve çalışanları denetlemek
-Üretim ve hizmet kalite ve verimliliğini artırıcı önlemler almak
-İş yeri prosedürlerini planlamak -Teknolojiyi takip etmek ve iş yerine yansıtmak
-Çalışanların ve iş yerinin performansını değerlendirmek -İş yerinin mali hesaplamalarını yapmak
-Yabancı dil ile iletişim kurmak -Müşteri memnuniyetini sağlayacak tedbirleri almak -İş yerinin dış ilişkilerini kontrol etmek
-Satış sonrası hizmetleri planlamak
6. seviye Çalışan; karmaşık teknik veya
profesyonel faaliyet veya projeleri yönetir. Öngörülemeyen iş
faaliyetlerinde karar verme sorumluluğu alır.
Bireylerin ve grupların profesyonel gelişimlerini yönetmede sorumluluk alır.
Lisans derecesi Profesyonel ve yönetici mesleki yeterlilikleri
-İş geliştirme sürecine katkı sağlamak
-İş yeri ve çalışanlar ile ilgili kararları almak
-AR-GE ve tasarım yapmak -İş yerini ve çalışanları denetlemek
-Üretim ve hizmet kalite ve verimliğini artırıcı önlemler almak
-İş yeri prosedürlerini planlamak -Teknolojiyi takip etmek ve iş yerine yansıtmak
-Çalışanların ve iş yerinin performansını değerlendirmek -İş yerinin mali hesaplamalarını yapmak
-Yabancı dil ile iletişim kurmak -Müşteri memnuniyetini sağlayacak tedbirleri almak -İş yeri kayıtlarını tutmak ve takip etmek
5. seviye Çalışan; öngörülemeyen
değişimin bulunduğu iş faaliyetlerini yönetir ve denetler. Kendisinin ve diğerlerinin performansını değerlendirir ve geliştirir. Ön-lisans İleri mesleki yeterlilikler
-İleri düzeyde yöntem ve teknikleri uygulamak
-Mesleki yabancı dil kullanmak -Karmaşık mesleki işlemleri yapmak
-İleri teknolojik araç gereçleri hazırlamak ve kullanmak -Araç gereçlerin periyodik kontrolünü yapmak/takip etmek -Araç gereçlerin bakım ve onarımını yapmak/takip etmek -Mesleki ölçüm ve hesaplamaları kontrol etmek
-Mesleki ve teknik resimleri çizmek
-Mesleki çizim ve şemaları okumak
-Mesleki ve teknik yayınları takip etmek
-İşçi sağlığı ve iş güvenliği tedbirlerini almak/takip etmek -Talimatların yerine getirilmesini sağlamak
-Zaman ve araç gereçleri verimli kullanılması için önlemler almak -Yanında çalışanları ve işleri kontrol etmek
-İşleyişi ve işleri denetlemek -Çalışanları izlemek ve değerlendirmek
-Kalite yönetim sürecini takip etmek
-Ürün/hizmetlerin kalitesini değerlendirmek
-İş yeri ve üretim/hizmet ile ilgili mali hesaplarını yapmak
-İşyeri ile ilgili yasal işlemleri yapmak/takip etmek
-Planlama ve organizasyon yapmak/takip etmek -Yönetim işlerini yürütmek -Ekip halinde uyumlu çalışmak -Ekip çalışmalarına liderlik etmek
-İş yeri ve işle ilgili problem çözmek
-Müşteriler ve çalışanlarla iyi ilişkiler geliştirmek
-Yeni ürün ve hizmetler geliştirmek
-Yanında çalışanlara eğitim vermek/planlamak
-Yayın ve doküman hazırlamak -İş yeri ile ilgili verileri toplamak ve yorumlamak
4. seviye Çalışan; çoğunlukla
öngörülebilir, ancak değişime tabi olan bir işi yaparken öz- idare kullanır.
İş faaliyetlerinin değerlendirilmesi ve geliştirilmesi için bir miktar sorumluluk alarak diğerlerinin rutin işlerini denetler.
Tam yetkinliği olan nitelikli iş gücü yeterlilikleri (Yaygın Eğitim Sertifikası, Mesleki/Teknik Lise Diploması)
-Mesleki yöntem ve teknikleri uygulamak
-Temel düzeyde mesleki yabancı dil kullanmak
-Karmaşık mesleki işlemleri yapmak
-Araç gereçleri hazırlamak ve kullanmak
-Araç gereçlerin bakımını yapmak
-İş planı ve organizasyon yapmak -Ürettiği mal veya hizmetin kontrolünü yapmak
-Mesleki ölçüm ve hesaplamaları yapmak
-Mesleki ve teknik resimleri çizmek
-Mesleki şema ve katalogları okumak
-Mesleki ve teknik yayınları okumak
-İşçi sağlığı ve iş güvenliği tedbirlerini almak
-Talimatları yerine getirmek -Zaman ve araç gereçleri verimli kullanmak
-Yanında çalışanları ve işleri kontrol etmek
-Rutin işleri denetlemek
-Temel maliyet hesapları yapmak -Planlama ve organizasyona katılmak
-İşle ilgili problem çözmek -Müşteriler ve çalışanlarla iyi ilişkiler kurmak ve sürdürmek -Ekip halinde uyumlu çalışmak -Doküman (rapor, kayıt, dilekçe, vb.) hazırlamak
-Dosyalama ve arşivleme yapmak
3. seviye Çalışan; görevlerin
tamamlanmasıyla ilgili sorumluluk alır ve
problemlerin çözümünde kendi davranışlarını ortama uyarlar.
Yarı-yetkin nitelikli iş gücü yeterlilikleri (Yaygın Eğitim Sertifikası)
-Mesleki kavramları açıklamak -Mesleki yöntemler ve ilkeleri uygulamak
-Mesleki kurallara uymak -Temel düzeyde mesleki yabancı dil kullanmak
-Mesleki işlemleri yapmak -Araç gereçleri hazırlamak ve kullanmak
-Mesleki temel ölçüm ve hesaplamaları yapmak
-Mesleki temel çizimleri yapmak -Kendi işi ile ilgili sorumluluk almak
-İşçi sağlığı ve iş güvenliği tedbirlerini almak
-Talimatları yerine getirmek -Ekip halinde çalışmak -Yönetimle uyumlu çalışmak -Zamanı ve araç gereçleri verimli kullanmak
2. seviye İş, gözetim altında sınırlı
özerklik ile yapılır.
Temel mesleki yeterlilikler (Yaygın Eğitim Sertifikası)
-Mesleki temel kavramları açıklamak
-Mesleki basit yöntemler ve ilkeleri açıklamak
-Mesleki genel ve temel kurallara uymak
-Mesleğin temel ve basit işlemlerini yapmak
-Temel araç-gereçleri Kullanmak
-Mesleki temel işlemleri Yapmak
-İşyeri kurallarına uymak -İşçi sağlığı ve iş güvenliğine uymak
-Talimatlara uymak
1. seviye İş, doğrudan gözetim altında
belirli kurallarla tanımlanmış şekilde yapılır.
Meslek öncesi yeterlilikler (İlköğretim Diploması).
-İlköğretim düzeyinde verilen temel bilgiler kullanmak -Temel düzeyde yabancı dil kullanmak
-Okur-yazar olmak - İyi bir vatandaş olmak -Toplumun kültür ve ahlak yapısına uygun davranmak
Kaynak : MEGEP, 2007; European Parliament Council, 2008 s.5-6
2.2.3.2.3. Meslek Standartları (ISCED–97), (ISCO–88 )
Uluslararası Eğitim Standardı Sınıflandırması (ISCED), 1970’lerin başında UNESCO tarafından ayrı ayrı ülkelerde ve uluslararası alanda eğitim istatistiklerini toplamak, derlemek ve sunmak için bir araç olarak tasarlanmıştır. Bu sınıflandırma, 1975’te Cenevre’de yapılan uluslararası eğitim konferansında uygun bulunmuş, daha sonra 1978’de UNESCO genel konferansının yirminci oturumda revize edilerek tavsiyeyle birlikte onaylanmıştır (MEB, 2008b).
Hazırlanan programlarda UNESCO tarafından geliştirilen ve birçok AB ülkesinde kabul gören ISCED–97, okul öncesinden ( Seviye 0 ) akademik üniversite eğitimine ( Seviye 6 ) uzanan 6 aşamalı bir eğitimi tanımlamaktadır. ISCED–97 seviyeleri (MEB, 2007, s.46);
• Eğitim programlarının içeriği ile tanımlanmaktadır.
• Çocuklar, gençler ve yetişkinler için hazırlanmış çok çeşitli öğrenme faaliyetlerini kapsamaktadır.
• Öğrenmenin nerede veya nasıl olacağı hakkında bir bilgi yoktur; beceriler mesafeli öğrenim, deneyim veya gayrı resmî şekilde geliştirilebilir.
• Gerçekleştiği kabul edilen ilk öğrenmeyi dikkate almaktadır. • Olası ilerlemelere özen göstermektedir.
Uluslararası Meslek Standardı Sınıflandırması (ISCO) 1968’de Uluslararası Çalışma Teşkilatı tarafından geliştirilmiş, 1988’de gözden geçirilip değiştirilmiştir. Hiyerarşik bir çerçevede, en alttan başlayarak meslekleri sınıflandırmaktadır. ISCO–88, meslekleri hiyerarşik bir çerçevede sınıflandırmaktadır. Sınıflandırma sistemi, bir kişi tarafından yürütülmesi için tasarlanan görev ve hizmetler kümesi olarak tanımlanan iştir. İşler, içerdikleri görev ve hizmetler arasındaki benzerlik derecesine göre mesleklere ayrılır (MEB, 2007, s.47).
ISCO–88, görevlerin etkin bir biçimde yerine getirilebilmesi için gereken bilgi ile bu görevlerin bağlantısı kurulmuştur. ISCED–97 ise işleri üstlenecek kişilerin beceri düzeyini geliştirmeye yönelik eğitimlerle ilgilidir.
2.2.3.3. Avrupa Kredi Transfer Sistemi (European Credit System for