Avrupa Kamusal Alanı

AB’deki demokrasi eksikliğinin bir nedeni olarak görülen Avrupa kamusal alanının oluşmasını anlayabilmek için öncelikle genel olarak kamusal alanın ne anlama geldiği, ve ne gibi şartlarda oluştuğuna bakmak gerekmektedir.

Kamusal alan kavramı farklı biçim ve boyutları kapsayacak şekilde tanımlanabilir. Rappa’ya göre kamusal alan; insanların iletişiminin ve etkileşiminin fiziksel bir alanı, insan eylemlerinin oluşturduğu fiziksel olmayan metaforik bir alan: iki taraf arasındaki bilgi alışverişinin farklı eklemleme biçimlerinin ve entelektüel veya entelektüel olmayan tartışmaların meydana geldiği bir alan, devletlerin ve devlet dışı aktörlerin planlanmış veya planlanmamış politikalarının ortaya çıktığı bir alandır (Rappa, 2002:7).

Calhoun, kamusal alanın katılımcı vatandaşlık anlayışının dayanışma içinde yaratılabilen birkaç yoldan biri olduğundan söz eder. Aileler, pazarlar, topluluklar, bürokrasiler, sosyal hareketler, etnik ulusçuluk gibi tüm bu unsurlar sosyal katılım alanlarıdır. Bir topluluğun üyeleri, hep birlikte kurumsal bir form içinde birbirleriyle birleşebilirler. Çeşitli sosyal dayanışma biçimleri arasında, kamusal alan, her ne kadar belirli özelliklere sahip bir yapıda olsa da kamusal söylem vasıtasıyla, yeniden üretilip yaratılabilir. Doğal olarak kişiler, aile ve topluluklar işyerlerinde iletişim kurabilirler, dolayısıyla kamusal alan benzersiz bir biçimde, konuşma vasıtasıyla var olur. Kamusal alan yine aynı biçimde, diğer belirli sosyal düzenlemeler hakkında konuşarak oluşabilir. Bu sebeple, kamusal alana ilişkin bir dizi kuram ve analiz, sosyal dayanışma veya algılanan toplumsal bütünlüğün oluşmasında, iletişim imkanlarıyla ancak ölçülü biçimde etkili olmaktadır (Calhoun, 2004).

Eleştirel toplumsal kuramcıların çağdaş ve en etkili temsilcilerinden biri olan Habermas’ın bu konudaki düşüncelerine geçmeden önce, onun “kamusal” ve “kamu” kavramlarının içeriğine bakmak gerekir.

Habermas, bir şeyin kamusal olarak adlandırılabilmesi için, onun “herkese açık” bir nitelik taşıması gerekliğinden söz ederken kamu teriminin sadece daha çok insanların ortak kullanımına açık yerleri, hizmetleri, malları, imkanları ve bunların tanzimini ifade etmekle kalmayacağını belirtmektedir (Habermas, 2000:15).

Kamusallığın değişik durumlarda aldığı farklı anlamları belirten Habermas, birisinin bir başkası tarafından “kamu önünde kabulünden” söz edilmesi gibi bir durumu örnek vererek “kamu” teriminin kullanımında diğer farklı bir anlamın daha ortaya çıkacağını; “kamusallığın” içine kamusal tasvibinin girdiği böylesi durumlardan temsili nitelikte güç doğacağını belirtmektedir. Ayrıca Habermas’a göre, kamu teriminin “tepki gösteren veya olan bitenden haberdar kamuoyunu ifade eden, halkla, aleniyetle, ilan etme/yayınlamayla bağlantılı olan en yaygın kullanımları” ondaki anlamsal kaymayı ve genişlemeyi ifade eder. Böyle bir konuda özne, “kamuoyunun taşıyıcısı halktır. Kamuoyunun eleştirel işlevi (örneğin mahkemelerdeki

duruşmaların kamuya açık oluşu gibi) aleniyetle ilgilidir” (Habermas, 2000:58-59).

Kamunun farklı anlam alış biçimlerine işaret eden Habermas, kamunun kendisini, bazen “özel alandan ayrı bir alan olarak”, bazen de “çok basit düzeyde kamu gücünün karşıtı bir alan olarak kamuoyu alanı görünümünde” sunduğunu belirtmektedir. Kamusallıkla ilişkili diğer kurumlar kimi kez devlet organları kimi kez halkın iletişimine hizmet eden basın gibi medya unsurlarıdır (Habermas, 2000:59).

Habermas’a göre toplum, bir yandan kamusal otorite olarak devleti temsil eden resmi kurumlarla, öte yandan kamu otoritesinin kanatları altında serpilen, özel ekonomik ilişki alanı olarak ortaya çıkan “sivil toplum” ile birlikte ortaya çıkmıştır. Habermas, kamu alanının yeri olarak ve kamu erki olarak devlet ile mal dolaşımı ve toplumsal emeğin alanını kapsayan sivil toplum ve çekirdek ailenin içsel alanının bütünleşmesinden oluşan özel alan arasında bir yeri belirtir. Habermas’ın tanımladığı şekliyle kamu alanı, devletin otoritesiyle sivil toplum arasındaki ayrım, devlet yönetimiyle ilgili düzenleme konusunda ve birbirleriyle ilişkilerinde ortaya çıkan sorunlar üzerine bir araya gelen özel bireylerin bulunduğu zemindir. Bu kavram aynı zamanda çağdaş demokrasilerin vazgeçilmez dayanak noktalarından olan kamu oyunun doğru anlaşılmasında da etkilidir. Ayrıca, kamusal alan ancak gelişmiş bir sivil toplumda ve liberal hukuk devletinde var olabilir. Bunun nedeni; kamusal alanın yaşam dünyasında filizlenen bir iletişim yapısı olması ve kamusal iletişimin rasyonel bir biçimde yalnızca sivil toplum örgütleri vasıtasıyla hayat bulmasıdır. Diğer bir neden ise, kamusal alanın aktörleri, kurumları ve iletişimsel yapısı gereği yaşam dünyasında kök salmış olsa da eylem alanı, hedefleri ve stratejileri yaşam dünyasıyla sınırlı değildir. Kamusal alanda bulunan görüş, kanı ve argümanlar doğrudan kamu otoritelerini hedef almaktadır (Habermas, 2000:173-175). Özetle Habermas’a göre kamu alanı; sivil toplumdaki iletişim, diyalog ve müzakereye eşdeğerdir.

Connolly’e göre böyle bir kamu alanı; farklı yaşam biçimlerinin açık ifade bulduğu bir yerdir. Yani kamusal alan, yurttaşların demokratik görüş ve

irade oluşturmasının en önemli platformu olup, aynı zamanda demokratik siyasal kültürünün de vazgeçilmez kaynağıdır. Diyalog, açıklık, uzlaşma ve kendi gerekçelerini temellendirme kamusal alanda iletişimin ön koşuludur (Connolly,1995:226).

Kamusal alan, hangi boyutta ve ne şekilde tanımlanırsa tanımlansın, uyumsuzlukların ve çıkar çatışmalarının karakterize edildiği ve demokrasi açısından büyük bir öneme sahip olduğu tartışılmaz bir gerçektir. Önemli olan, sürekli gelişen ve değişen bir kavram olan demokrasiye nasıl bir kamusal alanın eşlik edeceğidir.

Kamusal alan söz konusu olduğunda, şüphesiz sivil toplumun önemi daha belirgin bir hal alır. Ancak, sivil toplum ve kamusal alandaki yurttaşlık faaliyet ve oluşumları birlikte düşünüldüğünde, bu üçlü arasındaki ilişkiler ağının sorunlar niteliğinin de çoğaldığı kaçınılmaz bir gerçektir.

Einhorn, Kaldor ve Kavan’ın görüşlerini bildirdiği bir makalede, demokrasinin iki alternatif anlayış çerçevesinde ele alınabileceğini öne sürmektedirler. Demokrasi bir yandan sivil ve siyasal başta olmak üzere bir çok biçimsel hak ve iktidar için “nizami rekabeti” güvence altına alan ve aynı zamanda da bu iktidarın kullanımını sınırlayan bir sistem ortaya çıkmaktadır. Bu anlamda yurttaş, sunulan bir dizi seçenek arasından özgürce seçebilen bir tüketici konumundadır. Bunun dışında, siyasal toplumun karar alma sürecine katılımı son derece sınırlıdır. Diğer görüşte ise, tüm bireylerin kendi yaşamlarını doğrudan etkileyen kamu politikalarının oluşturulmasında etkili kılınmalarıdır. Bu demokrasi anlayışı “aktif yurttaşlık” anlayışı üzerine odaklanmıştır. Klasik yurttaşlık anlayışlarından farklı bir yaklaşımın ifadesi olan Yeni Sol•_{’un “aktif yurttaşlığı”, sivil toplum ve kamusal alanda özgür}

• _{Geleneksel sol anlayışı “katılımcı sivil toplum modeli’nde devlet-toplum iç içeliğinin yapısını} değiştirmeyi hedeflemiştir. Söz konusu katılımcı sivil toplum ve demokrasi modeli, doğrudan demokrasi ile temsili demokrasi uygulamalarının birlikte var olduğu, konsensüse dayalı, yerel ve ulusal konseylerin belirli bir yetki paylaşımı içinde siyasete yön verdikleri bir toplum düzeni öngörmektedir. Daha önce sivil toplum ve bağımsız yurttaş inisiyatifine kuşkuyla bakan Yeni Sol’daki bu anlayış değişikliğinin doğrudan sonuçlarından biri, sivil toplum ve kamusal alandaki bağımsız ve özerk yurttaş inisiyatiflerinin, yani yurttaş katılımcılığının öneminin kavranması olmuştur (Fincancı, 1991:14).

müzakere ortamında beslenen bir yurttaş profilini gerektirmektedir (Einhorn ve diğerleri,1996:4).

AB başta olmak üzere, değişik düzeylerde bütünleşme çabaları, sivil toplumun devletle olan karşıtlığı içinde tanımlanmasını zorlaştırmaktadır. Kuşkusuz, bu güçlüğün temelinde öncelikle sivil toplumun ulus devletin toprak sınırlarının dışına taşması bulunmaktadır. Ancak, ulusötesi yada “evrensel” bir sivil toplumdan söz edilebilmesi ve dahası gerçekleşebilmesi bir çok nedene bağlı olarak en azından bugün için zor gözükmektedir. Çünkü devlet ve sivil toplum arasındaki ilişkilerin tanımı, ülkelerin tarihsel gelişim süreci içinde oluşturdukları siyasal kültüre bağlı olarak farklı anlamlar taşıyabilmektedir (Üstel, 1997:134-135).

Kamusal alan 20yy. boyunca ulus-devlet sınırlarıyla birlikte ele alınmıştır. Oysa bugün bu düşünceyi farklılaştıran birçok değişiklikler olmuştur. Bilindiği gibi ulus-devletler; etnik, dinsel, dilsel, vb. yaşam dünyasından daha akılcı ve deyim yerindeyse “öteki”ni kucaklayan bir yaşam dünyasına evrilmiştir (Habermas, 2000:145). Bu noktada sorun; yeni kamu anlayışına, kamusal alan ve demokratikleşme sürecinde ulusüstü özelliğe sahip olan AB’nin nasıl bir yapılanma içine gireceğidir. Kuşkusuz bu durum AB’nin siyasal, kültürel ve toplumsal alanlarını yeniden inşası anlamına gelmektedir. Avrupa kamusal alanına bakıldığında gerçek bir kamusal alandan söz etmenin güç olduğu görülmektedir.

Demokratik dayanışma, Avrupa kamusal alanının mekana ve sosyal kurumlara aitliği ile ilgili sorular oluşturmaya yardım edebilir. Tarihe bakıldığında, Avrupa’nın sadece üyelik tarafından değil, ülke sınırları, pazar erişimleri ve aynı zamanda Avrupalıların iletişim çevresi tarafından da sınırlandığı görülmektedir. Tüm bunlar çeşitli proje ve kurumlarla değişime uğramıştır. Yazılı ve görsel medya, dile ait standartlar, devlet okulları ve bunlara yönelik reformlar, ulus devletin sınırı, iletişimin düzenlenmesinde rol oynamıştır. Gerçekten de, yol şebekeleri, tren yolları ve piyasaların değişip genişlemesi de mal değişimlerinde olduğu kadar, insanlar arasındaki iletişimi de şekillendirmiş ve kolaylaştırmıştır. Bu yeni ulusal model, dinsel güç ve

Latince’nin ortak dil olarak değişime uğradığı gibi eskisiyle yer değiştirmiştir. Bugünün Avrupa’sına bakıldığında, ulus devletlerin hala büyük oranda kamu iletişimini düzenlemeye devam ettikleri görülür. İngilizce, uluslararası bir dil olmasına rağmen, siyaset ve günlük yaşam içinde ulusal dillerin yerine geçememiştir (Calhoun, 2004).

Avrupa kamusal alanı, Birlik üyesi ülkelerle sınırlı olmakla beraber, sadece ölçek düzeyinde ele alınamadığı görülür. Bu nedenle Avrupa kamusal alanı ulusal düzeydeki kamusal alanın ulusüstüne taşınmış, daha geniş ölçekteki bir tekrarı, kamusallığın ulusüstü ölçekteki yeniden üretimi değildir. Avrupa kamusal alanı, kendisini Avrupalı addeden toplumsal hareketlerin, düşünce değer ve uygulamaların eseridir demek yanlış olmaz. Bu oldukça zor olan yolun yönü Avrupa konusundaki düşünce, görüş ve tasarılar arasındaki müzakere ve mücadele edenler tarafından çizilmektedir (Çelebi:86-87).

Curtin’e göre AB’deki demokrasi eksikliği ancak Avrupa kamusal alanının oluşturulmasıyla aşılabilir. Çünkü; AB’nin karar alma süreci çok merkezli bir yapı özelliği göstermektedir. Hükümetler arası konferansların gündemi çok sayıda alt komitede ve AB Komisyonunda oluşturulmakta, özellikle alt komitelerde çok sayıda hükümet dışı kuruluş gerek doğrudan gerekse lobicilik düzeyinde temsil edilmektedir. Buradaki esas sorun, müzakere eden tarafların işbirliği ve çıkar temsilinin sınırlı olmasından kaynaklanmaktadır. Curtin, özellikle son 10 yıldır hükümet dışı örgütlerin de alt komitelerde yer almasını Avrupa demokrasisinin önemli bir kazanımı olarak kabul etmektedir. Ancak bu hükümet dışı örgütler de çok çeşitlidir. Özellikle bölgesel çıkarları temsil eden çok sayıda yerel yönetim, siyasi parti temsilcileri, eyalet kuruluşları da bulunmaktadır (Çelebi: 89-90).

Curtin, Avrupa demokrasisinin önünü açmak için, karar alma sürecinin ulusüstü hukuk düzenine dayanan açıklık ilkesinin izlenmesini gerekli görürken, ikinci adım olarak da, Avrupa düzleminde geniş bir iletişim ağının kurulmasını öngörmüştür. Buna göre; çok merkezli Avrupa örgütlenmesini denetleyebilecek, yönlendirip eleştirebilecek bir yurttaş inisiyatifi ancak Avrupa’da bir iletişim ağının kurulmasını mümkün hale getirebilir. Çok yönlü

ve çok amaçlı olan bu inisiyatif de Avrupa demokrasisinin temelini atacaktır (Çelebi:91). Curtin, iletişim ağı sonucu oluşan elektronik ortamı yurttaş inisiyatifinin kamusal alanı olarak görmektedir.

J.M. Ferry, kurumsal Avrupa yapısının, birleşik bir kamu alanı oluşturmaya ve yine Siyasi Avrupa iradesi üretme ve yurttaşlık alanları yaratmaya yeterli olup olmadığını sorarken, ulus- üstücülük kavramının ise birleşmiş, daha doğrusu standartlaşmış bir siyasi alan oluşturma fikrinden söz etmektedir. Ferry, hangi koşullarda ulus-üstü kurumların halktan gelen bir talebi harekete geçirebileceğini, yani bir “Avrupa halkı” yaratabileceğini sorgulamaktadır. Halk katılımı sağlandığı ölçüde ortak bir aidiyet sağlanır ve sadakat hissi doğarsa, Avrupa’nın kuruluşunu demokratik bir proje haline dönüştürebilecek bir yurttaşlık üretebilme süreci o zaman mümkün olur. (Kastoryano, 2005:26-27).

Bu konuda daha ihtiyatlı bakış açısı sergileyen Avrupa Anayasası hukukçularından Synder ve Weiler ise, AB’nin bugünkü düzeninde temel bir değişikliğin yapılmasının imkânsız olduğunu ortaya koymaktadır. Weiler’e göre; ulusüstü hukuk düzeninin yerleşmesiyle birlikte, AB’de karar almanın belirli prosedürlere bağlanacağını ve yapılması gerekenin güvenlik alanıyla ilgili kararlar dışında kalan, sınırları önceden belirlenmiş, AB ile ilgili bütün karar belgelerin internet ortamına taşınması gerekir. Böylece yurttaşların AB kurumlarıyla doğrudan bağlantı kurabilmesi ve Birlik gündemini takip etmesi mümkün olurken; bunun sonucu olarak da AB, yurttaşların gözünde kapalı kutu olmaktan çıkıp saydam hale gelebilir (Weiler,1999:350).

Snyder ise AB’de kamusal alanın nasıl oluşturulacağı konusunda

yorum yapmadan, Avrupa kurumlarında karar alma sürecinin

saydamlaştırılmasının gerekliliğine dikkat çekerek, AB’nin öncelikle toplumsal bir örgütlenme olduğuna, toplumsal örgütlenmenin de çok yönlü ve demokratik bir ağ oluşturduğuna ve böyle bir yapının ancak bir anayasa oluşturmakla işlerlik kazanacağına inandığını belirtmektedir (Çelebi:93).

Avrupa kamusal alanı ile ilgili olarak, Avrupa demokrasisi üzerine ampirik bir araştırma yapan Klaus Eder de, Avrupa kamusal alanının zoraki

bir biçimde oluşturulamayacağını, ancak Avrupa ölçeğinde herkesi ilgilendiren sorunlar etrafında başlatılacak bir hareketin Avrupa kamusal alanını oluşturabileceğini göstermiştir. Eder, “ötekinden öğrenmek” dedikleri “Avrupa Göçmen Forumu” (AGF) örnek olayı çerçevesinde, üçüncü ülke yurttaşlarını mağdur eden kararlara karşı Forum’un nasıl kurulduğunu, ırkçılıkla mücadele, yurttaşlık yasalarının göçmenler lehine değiştirilmesi, üçüncü ülke yurttaşlarının Avrupa yurttaşlarının yararlandığı serbest dolaşım hakkına sahip olması gibi konularda Avrupa düzeyindeki yerel ağların bunları birleştiren bir foruma nasıl dönüştüğünü incelemiştir. Eder, AGF örneğinden yola çıkarak Avrupa kamusal alanını, aktörlerin kendi mücadele ve örgütlenmeleriyle kurabileceklerini, yerel sorunlara ve Avrupa düzeyindeki sorunlara aynı ölçüde hem esnek hem de daha kapsayıcı yaklaşabilen bir siyasal kültürün kurulabileceğini belirtmiştir (Eder,2001:321-323).

Avrupa kamusal alanı konusunda çeşitli eleştirilerde bulunan Reiner Grundman; AB yönetiminin, birçok yazarın da vurguladığı gibi; ulaşılmaz, saydam ve uzaktan kontrollü olduğunu belirtmektedir. Grundman; AB’deki kurumsal dengesizliğin demokrasiye verdiği zarar kadar, basın ve yayının da bunda etkisi olduğunu vurgulamaktadır. Grundman çok ilginç bir noktaya temas ederek; AB içinde ortak bir Avrupa Medya Sisteminin; ilerleyen teknolojiye rağmen kurulmamasını şüphe ile karşılamaktadır. Bu duruma yol açan nedenler arasında, bir toplum için en önemli öğelerden olan kültür ve dilin Avrupa Birliğinde homojen olmamasını göstermektedir. Bunun dışında, ortak bir kamusal alan yaratılmasının birçok yoldan eş zamanlı olarak engellendiğini vurgulamaktadır. Bu engellerden biri; Brüksel, Strazbourg ve Lüksembourg’da görev yapan haber muhabirlerinin öncelikli olarak kendi ülkelerini ilgilendiren olaylara yer vermesi veya bir olayı kendilerini ilgilendiren açıdan habere konu yapmalarıdır. Üye ülkelerde de benzer bir süreç gözlenmektedir. Bunların sonucu olarak; daha çok ulusal konular hakkında ayrıntılı ve ciddi bir ilgi ortaya çıkmaktadır. Bir üye ülke, diğer bir üye ülkede olan tartışma ve olaylara ilgisiz kalmaktadır. Dolayısıyla üye ülkeler arasında karşılıklı bir sosyal atmosfer oluşmamaktadır. Örneğin; ulusal

bir politik partinin faaliyetleri o ülkede hala önem açısından ilk sıralara sahiptir (Grundman:136-137).

Kamu iletişim araçlarına bakıldığında, bir çok alanda hala ulusal öğelerin ön planda olduğu ve bunun sonucu olarak Avrupa kamusal alanı için gerekli olan iletişim araçlarının henüz tam oluşmadığını Calhaun şu şekilde ortaya koymaktadır (Calhoun, 2004);

• Avrupa gazeteleri ulusal gazeteler yanında zayıf kalmaktadır. Magazin gazeteciliği bile ulusal düzeyde kalırken; “The Economist” gibi global formda olanlar, ancak ulusal düzeyi aşabilmektedir. Radyo yayınları da aynı şekilde ulusal içerikli yayınlar yapmaktadır. Örneğin; İngiliz medyası bile çok az boyutta Avrupa ölçeğinde düzenleme yapmaktadır. Yine bir örnek vermek gerekirse; İspanyanın dışında satılan İspanyolca yayınlar, büyük çoğunlukla Avrupa’nın başka bölgelerinde değil, Latin Amerika’da satılmaktadır. Görsel medyaya bakıldığında, Avrupa halkının hala kendi ulusal dillerini ve ulusal içerikli haberler dinlemeyi tercih ettikleri görülmektedir. Örneğin; Asya’da bir uçak düştüğü zaman, Avrupa medyası yolcu sayıları rapor ettiğinde, Avrupalı yolcular yerine ülkelere göre yolcu sayısını belirtmektedir.

• Eğitim sistemine bakıldığında da, benzer durumlar görülmektedir. Üye ülkelerde sadece eğitim sisteminin iletişim yönü değil, kurumları da temel olarak ulusal özelliktedir. Bilindiği gibi üniversiteler ulusal bilinç ve kamusal alanların gelişmesinde önemli bir role sahiptir. AB’de Avrupa üniversiteleri bulunmazken, sadece ülkeler arasında öğrenci değişimleri yapılmaktadır. Çok önemli bir üniversite olan Floransa’daki Avrupa Enstitüsü, merkezi bir Avrupa üniversitesi olmaktan çok, öğrenci değişimleri yapan, araştırma ve program merkezidir.

Bu faktörler diğerlerine nazaran, diğer ülkelerle bağlantı kurmada merkezi bir rol oynamaktadır. Ancak zaman içinde gelişmelere bakıldığında, hem yazılı medya, hem de eğitim kurumlarında Avrupa düzeyinde ortak içerikli konuların arttığı görülmektedir. Burada göze çarpan nokta; kültürel benzerliğin gelişmesi ile ortak angajman ve kolektif

müzakere alanlarının gelişiminin aynı olmamasıdır. Bunun nedeni ise; genel olarak yazılı medyanın Avrupa kamusal alanına pek fazla destek vermemesidir. Diğer yandan; bir çok Avrupa ülkesinde bilgi ve haberlerin kamusal söylemleri artış göstermektedir. Bu tür durumlar, demokrasiler arasında bağlantı kurarak uluslararası sosyal hareketler için destek ve güç vermektedir. Kuşkusuz bu faktörler, Avrupa ölçeğinde görüşlerin biçimlenmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Ayrıca; çevre, gıda sağlığı, küreselleşme ile ilgili konular ve savaş tehdidi gibi, yeni başlayan Avrupa kamusal alan oluşumunun varlığını göstermektedir. Şimdiki durumda örgütler eskiye kıyasla daha güçlü bir bağlantı içindedir ve Avrupa ölçeğinde temsil edilmektedir. Bunda hiç şüphesiz internet iletişim ağının büyük etkisi vardır. Bu ağ sayesinde, halk çeşitli alternatif basın araçlarına ulaşabilmektedir (Calhoun,2004).

Yapılan istatistiksel çalışmalar göstermiştir ki AB’de politik gücün temelinde hala ulusal parti ve kurumlar bulunmaktadır (Taylor,1994:148). Taggart’ın “Euroscepticism”, “Avrupa Şüpheciliği” adlı makalesinde belirttiği gibi, ne zaman Avrupa düzeyinde partiler mücadeleye girerse, yerel ve ulusal düşünceler hemen ön plana geçerek Birlik düzeyi ikinci plana itilir (Taggart,1998:384).

Görüldüğü gibi AB düzleminde ortak bir Avrupa kamusal alanı yaratmak kolay değildir. Kamusal alan oluşumunu sağlayacak araçlar hala ulusal düzeydedir. Ancak gelişen iletişim araçlarının etkisiyle bu konuda özellikle en etkili olan internet iletişim ağı sayesinde, özellikle tüm dünyayı ilgilendiren ortak konularda Avrupa ölçeğinde kamusal alan ortamı yavaş yavaş gelişmeye başlamıştır. Kamusal alan oluşumunda yine etkili bir araç olan medyanın bir Avrupa ülkesinde işini çok iyi yaptığı halde, Avrupa ölçeğinde ortak görüş sürecini hala tam olarak desteklemediği, ortak bağı henüz kuramadığı da bir gerçektir. Bazı bölgeler ve belirli kentler dışında büyük bir çoğunlukla yapılan düzenlemeler ulusal temelde kalmaktadır.