Avrupa Bütünleşmesi (Derinleşme ve Genişleme)

Roma Antlaşması neticesince ortaya konulan derinleşme iradesi ve 1973 yılında gerçekleşen ilk genişleme dalgası ile birlikte ulus devletlerin siyasal ve ekonomik otoritelerinde yaşanan dönüşüm çeşitli tartışmaları da beraberinde getirmiştir. 2004 yılında 10 yeni ülkenin Birliğe dâhil olması ve birçok ülkenin aday ülke sıfatıyla sırada beklemesi genişleme kavramı üzerine farklı yaklaşımları beraberinde getirmiştir. Bu tartışmalar daha ziyade Roma Antlaşması ile ortaya konulmak istenilen sistemin bu kadar fazla ülke ile gerçekleştirilip gerçekleştirilemeyeceği ve refah seviyesinde yaşanacak olan bir düşüşten korkan Avrupa halklarının mevcut yüksek ekonomik standartlarını paylaşmak istememeleri üzerine yoğunlaşmaktadır. Dolayısıyla çeşitli siyasal yetkileri bünyesinde toplayan derinleşme ve yeni ülkelerin katılımını esas alan genişleme fikirlerinin ifade ettiği Avrupa bütünleşmesi, Avrupa coğrafyasında yaşayan insanların ortak bir refah seviyesine gelmesini amaçlamışken aynı zamanda da ayrımcı hareketlerin merkezinde yer almaktadır (Yılmaz, 2008:49).

Avrupa bütünleşmesi, Avrupa'da aşırı sağ partilerin yükselmesini açıklayan unsurlar arasında farklı bir yöne sahiptir. Diğer unsurlarda yabancı düşmanlığının

yönelmiş olduğu kesim Müslümanlar, göçmenler, azınlıklar ya da mülteciler iken bu başlık altında incelenen bölümde yabancı düşmanlığının yöneldiği kesim Avrupa coğrafyasında yaşayan, ekonomik olarak henüz yeterince gelişmemiş, sosyo-kültürel olarak daha alt kategoride yer alan ülkelerde yaşayan insanlardır. Başka bir değişle, Avrupa'nın öteki olarak ifade ettiği kesim, bu defa Avrupalı halklar arasından belirlenmiştir.

2.1.3.1. Derinleşme Anlamında Bütünleşme

Avrupa birliği açısından derinleşme kavramı, üye devletlerin mevcut bazı siyasal, ekonomik ve sosyal yetkilerini birliğine devretmesi şeklinde tanımlanabilir. Derinleşme ile amaçlanan, belirlenen hedeflere ulaşmak için yapılacak çalışmaların ortaklaştırması ve daha verimli hale getirilmesidir. Ayrıca genişleme süreci ile Birliğe yeni katılan ülkelerin yapısal olarak uyumunun daha rahat olması da diğer önemli amaçlardan biridir (İKV, www.ikv.org.tr.sozluk2.php.?ID).

Yüzyıllarca çok büyük savaşlar gören Avrupa, ana nedeni milliyetçilik olan iki dünya savaşını da tüm acılarıyla yaşamıştır. Bu acıları tekrar yaşamak istemeyen Avrupa, endüstri gelişimi ve silah sanayinin hammaddesi olan kömür ve çelik üretimini birlikte yapma kararı almıştır. Bu amaçla öncelikle Avrupa Kömür Çelik Topluluğu (AKÇT) kurulmuştur. Bu kurumun sorunsuz işlemesi Avrupalı devletleri diğer konularda da işbirliği yapmaya teşvik etmiş, Avrupa Ekonomi Topluluğu (AET) ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu'nun (EURATOM) temelleri atılmıştır. Dönemin Fransa Dışişleri Bakanı, Robert Schuman'ın deyişiyle “AKÇT ile savaş sadece düşünülemez değil aynı zamanda materyal olarak da imkânsız” bir hal almıştır. (Ünver Noi, 2007:132) Bu dönemde kurulan bu birlikler esasen birkaç amaca hizmet etmiştir. Öncelikle Avrupa'da tekrar bir Alman-Fransız savaşı önlenmek istenmiştir. Bunu gerçekleştirmenin en iyi yolu ise bu iki ülkeyi aynı çatı altında buluşturmaktı. İki kutuplu sistemde Avrupa da 3. bir güç olarak belirmek istiyordu. Ancak bunun için ekonomik ve siyasal bazı birlikteliklere ihtiyaç duyuluyordu. Son neden ise komünizmi ve iki dünya savaşının çıkmasına neden olan milliyetçi fikirleri bastırmak olmuştur. 1980 yılına gelindiğinde ise Avrupa bütünleşmesi tekrar ivme kazanmaya başlamıştır. Uygulamaya konulan Avrupa Tek

Senedi ile hükümetler bazı egemenlik haklarını Birliğe devretmeye başlamışlardır. Maastricht Antlaşması ile birlikte de ulus devlete ait birçok siyasal görev Avrupa Birliği’ne geçmiştir. Ulus devletin siyasal ve ekonomik birçok yetkisini devretmesi, bir ulus devlet krizine yol açmıştır. Özellikle Maastricht Antlaşması'nda değinilen Avrupa vatandaşlığı konusu, Avrupa Birliği’nin ulusal egemenlik alanlarına müdahale edeceği ve ulusal kimlik yapılarını hiçe sayacağı yönünde bir algılamanın yerleşmesine neden olmuştur (Ünver Noi, 2007:132-134).

Derinleşme sürecinin Avrupa halklarıyla tanıştığı kurumlar ise Tek Pazar ve Schengen olmuştur. Bu iki kurum sınırların daha geçirgen ve farklılıkların daha belirgin hale gelmesine neden olmuştur. Özellikle yurtdışında ucuza üretilen mallar Avrupa Birliği’ne üye herhangi bir ülkeye girdiğinde rahatlıkla bütün Avrupa'ya pazarlanabiliyordu. Bu durum Avrupalı üretici için ekonomik bir kayıp olarak görülüyordu. Özellikle yoğun işsizliğin olduğu dönemlerde Schengen uygulaması nedeniyle görülen serbest dolaşım ekonomi ve rekabet piyasası üzerine ayrı bir yük oluşturmaktadır. Sınırlar ve gümrükler üzerinde ulus devletin söz hakkının kısıtlanması yine aşırı sağ partilerin söylemlerinde yer bulmuş ve bu partilerce bir oy maksimizasyonu hedeflenmiştir.

2.1.3.2. Genişleme Anlamında Bütünleşme

Avrupa bütünleşmesinin diğer ayağını, Birliğe yeni katılan üyelerle birlikte genişleme süreci oluşturmaktadır. Bugüne kadar beş genişleme dalgası geçiren Avrupa Birliği'nin 28 üyesi bulunmaktadır. Ekonomik olarak güçlenme, istikrar, siyasal güç elde etme, iç ve dış güvenlik gibi nedenlerle genişleme sürecine giren Birliğin, derinleşmeye karşı olan tepkileri yumuşatmak amacıyla da böyle bir süreci yaşadığı iddia edilmektedir (Yılmaz, 2008:55).

Avrupa Birliği'ne üye olan devletler genellikle büyük genişleme dalgalarına karşı olumsuz tutum sergilemektedirler. Özellikle Doğu Avrupa genişlemesi öncesi yapılan araştırmalar, yeni üyeler nedeniyle Birliğin ekonomisinde sorunlar yaşanacağı ve refah seviyesinde düşüş yaşanacağı şeklindeki korkuların genişleme çabaları karşısında engel teşkil ettiğini göstermektedir. Refah seviyesinde yaşanan

düşüş ve üye devletlerin Avrupa Birliği fonlarından aldıkları paylardaki düşüş, dolaylı olarak yeni üye devletlere karşı olan önyargıları beslemekte ve yabancı düşmanlığının artmasına neden olmaktadır. Ancak bu tepkilere rağmen Avrupalı elitler, ekonomik pazarın büyümesi, Avrupa'nın küresel bir güç olarak daha iyi konuma gelmesi ve pan-Avrupa anlayışını hayata geçirmek gibi amaçlarla genişleme süreçlerine büyük destek vermektedirler (Yılmaz, 2008:55). Irkçılık ve Yabancı Düşmanlığını İzleme Merkezi adına Eurobarometer tarafından 2000 yılında yapılan inceleme sonucu yabancı düşmanlığını tetikleyen en önemli noktalardan birinin refah seviyesindeki düşüşten duyulan kaygı olduğu dile getirilmiştir. “Çoğunluğa büyüyen bir ekonomi içindeki refah artışına kendilerinin de katılacağı hissi veren politikalar üretilmesi önerilmiştir”(Commission, 2012:18-19)

Özetle derinleşen Avrupa'da gözden kaybolan sınırların farklılıkları belirginleştirmesi, genişleme dalgasının neden olduğu refah seviyesinde olası bir düşüşten korku ve entegrasyonun ekonomik temelli alınması gibi süreçler, ırkçılık ve yabancı düşmanlığını dolaylı da olsa etkilemektedir. Avrupa bütünleşmesine karşı olan aşırı sağ partilerin konuyu sürekli gündeme taşımaları, entegrasyon süreçlerinin olumsuz yanlarına değinerek bunların göçmenler ve mülteciler üzerinden açıklanmaya çalışılması, yabancılara yönelik önyargıları daha da geliştirmektedir. Doğal olarak, sarmal bir yapı içinde, yabancı korkusu bir yandan bütünleşmeye olan desteğin azalmasına neden olurken, öte yandan bütünleşme karşıtlığı da yabancı düşmanlığının nedenlerinden birine dönüşmektedir (Yılmaz, 2008:63).