Maraş mutasarrıfı iken 38 yaşında milletvekili seçilen Ata Bey69, 1882’de
Nevşehir’de doğmuş olup babası Kadı Mehmet Hilmi Efendi70 annesi Şerife
Hanım’dır71. Nevşehir İptidai Mektebi ve Karaman Rüştiyesinde tamamladıktan sonra
İstanbul Mercan İdadisini bitirdi72. Mülkiye Mektebine girerek Temmuz 1905’te
Yüksek kısmından mezun oldu. Konya İl Maliyet memurluğunda stajını bitirdikten sonra 1 Eylül 1908’de Ürgüp Kaymakamlığı’na atandı ve aynı yılda evlendi. Ürgüp’ten sonra 1910’da Karaağaç Kaymakamlığına atanan Ata Bey 1916 tarihine kadar Aziziye
ve Karaman Kaymakamı olarak görev yapmıştır73. Sivas Mektupçusu74 iken
Mutasarrıflığa yükseltilerek Nisan 1916’da Yozgat, Ekim 1917’de Maraş mutasarrıfı oldu. Maraş Mutasarrıfı iken İstanbul Mebusan Meclisinin son dönemi için yapılan seçimlerde Niğde’den Milletvekili oldu. Meclise iklim şartlarından dolayı ancak 15
Şubat 1920’de Meclis’e katılabildi75. 16 Mart 1920 tarihinde İstanbul’un itilaf
Devletleri tarafından işgal edilmesi ve Meclis’in feshi üzerine Milli Mücadeleye katılmak üzere Temsil Heyeti’nin talimatına uyarak Ankara’ya geldi76.
3 Temmuz 1920’de TBMM Genel Kurulu’na Niğde Milletvekili olarak takdim
edildi77. 13 Aralık 1920’de Divan Kâtipliğine seçildi78. Mecliste birinci gurup
üyesidir79. 14 Temmuz 1920 tarihinde Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinde çalışmak üzere
memur edilmiş mebuslara ait Büyük Millet Meclisi Tezkeresinde Ata Bey’de görevlendirilen mebuslar arasındadır80.
Mecliste, İçişleri, Bütçe, Mali Kanunlar komisyonlarında ve Memurin Muhakematı Tetkik Kurulunda çalıştı. II. Toplantı yılında İçişleri Komisyonunun Başkanlığını yaptı. Cephede hizmet gören Refet Bey’in memleketin iç durumu ve vekaletle yönetime imkan vermediği nedeniyle istifası üzerine 21 Nisan 1921’de
69Devletimizi Kuranlar, s. 101.
70 Çoker, a.g.e., III, s. 809; Devletimizi Kuranlar, s. 101; Albüm, s. 40. 71 TBMM Arşivi, 359 NSD, Tercüme-i Hâl Kâğıdı
72 Çoker, a.g.e., III, s. 809; Anket, s. 320.
73 TBMM Arşivi, 359 NSD, Tercüme-i Hâl Kâğıdı; Çoker, a.g.e., III, s. 809; Anket, s. 320. 74 TBMM Arşivi, 359 NSD, Tercüme-i Hâl Kâğıdı; Çoker, a.g.e., III, s. 809.
75 TBMM Arşivi, 359 NSD, Tercüme-i Hâl Kâğıdı; Çoker, a.g.e., III, s. 809; Anket, s. 320. 76 TBMM Arşivi, 359 NSD, Tercüme-i Hâl Kâğıdı; Çoker, a.g.e., III, s. 809.
77 TBMM, Zb. C., D. I, c. 2, s. 151. 78 Çoker, a.g.e., III, s. 809.
79Anket, s. 320.
Dahiliye Vekilliğine getirildi. İcra Vekilleri Heyeti Reisi Fevzi Paşa’nın 16 Mayıs 1921’de istifası üzerine 19 Mayıs’ta yeniden teşkil edilen İcra Vekilleri Heyetinde Dâhiliye Vekâletini korudu. 30 Haziran 1921’de sağlık durumunu ileri sürerek vekâletten çekildi81.
30 Temmuz 1921’de vatani hizmet için Meclis kararıyla izinli sayıldı. Görevinin sona ermesi üzerine 17 Eylül 1921’de Meclis’e döndü. 26 Ocak 1922’de Harp Encümeni Kararı ile ordu geri hizmetlerinde gözetim ve yardım için kurulan Meclis Heyetinde görevlendirildi. Fethi Bey’in izinle ayrıldığı 10 Temmuz 1922’de geçici vekil olarak 18 Eylül 1922’ye kadar Dâhiliye Vekâleti işlerini yürüttü. Dönem içinde üçü gizli oturumlarda olmak üzere kürsüde 11 konuşma yaptı. Bir kanun önerisi verdi82.
Ata Bey görüldüğü üzere Birinci Mecliste iki kez Dâhiliye Vekilliği görevi yürütmüştür. Birinci Vekilliği 21 Nisan 1921–30 Haziran 1921 tarihleri arasında; ikinci vekilliği ise 10 Temmuz 1922–18 Eylül 1922 tarihleri arasındadır.
Birinci Mecliste milletvekillerinin gelecekten beklentileri konusunda yapılan ankete 2 Şubat 1922 tarihinde cevap vermiştir. Ata Bey ankete; “Mücahede-i mukaddesemizin bihakkın nâfi ve suret-i ebediyede lâmi olabilmesi için millet-i âtiyen medîd bir sulhe mazhar ve nimet-i sükûn ve asayiş sayasinde asrın nur-ı irfan ve şevâhid-i medeniyetle me’nûs ve muvakkar etmek ve tabir-i sarihle müsabaka-i milelde kuvvetlerini inkısam ve israfa duçar etmeyerek kanun-ı terakki-i âlemi mülkümüzde tamamıyla inkişafa isal edecek tedabir-i siyasiye ve iktisadiye ve ilmiyeyi icraya hasr-ı ihtimam lâzımdır kanaatindeyim” şeklinde cevap vermiştir83.
Ankete verdiği cevap günümüz Türkçesi ile sadeleştirecek olursak; “Kutsal savaşımızın hakkıyla yararlı ve sonsuza değin parıltılı olabilmesi için ulusu gelecekte uzun süreli bir barışa eriştirmek ve sükûn ve düzenini çağın kültür ışıkları ve uygarlık tanıklarına alışık ve saygın kılmak ve açık deyişle, uluslararası yarışmada güçlerini bölünmeye ve boşa harcanmaya uğratmadan evrenin ilerleme yasasını devletimizde
81 Çoker, a.g.e., III, s. 809; TBMM Arşivi, 359 NSD, Tercüme-i Hâl Kâğıdı; Anket, s. 320; Zekir Sarıhan, Kurtuluş Savaşın Günlüğü III, Ankara, TTK., 1995, s. 504.
82 Çoker, a.g.e., III, s. 809 Kazım Karabekir Paşa yeni Vekiller Heyetini 14 Temmuz 1922 ajansında duyduğunu belirterek Ata Bey’in ismini Dahiliye Vekili olarak zikretmektedir. (Karabekir, a.g.e., s. 1097).
tamamıyla gelişmeye eriştirecek siyasal, ekonomik ve bilimsel önlemleri almaya özellikle özen göstermek gereklidir kanısındayım” diyerek cevap vermiştir 84.
TBMM’nin II. (1923) ve III. (1927) döneminde tekrar Niğde’den Milletvekili olarak görev yapan Ata Bey bu görevini ölümüne kadar devam ettirdi85.
TBMM’nin İkinci Dönemi için yapılan seçimlere katıldı. 5 Ağustos 1923’te yapılan seçimde 287 oy alarak Niğde’den Milletvekili seçildi. 12 Ağustos 1923’te Mazbatası onaylandı. 4 Eylül 1923’te Meclis’e katıldı86.
İkinci Dönemde; İrşad, Memurin Muhakemat, Divanı Muhasebat, Memurin Encümeni Mahsus, Dâhiliye ve Nizamnamei Dâhili Komisyonlarında çalıştı. Divanı Muhasebat Komisyonunun Sözcülüğüne, Dâhiliye Komisyonunun Başkanlığına seçildi. 3 Kasım 1926’da Meclis’in tebriklerini Cumhurbaşkanına sunacak Heyette yer aldı.
Bu dönemde iki konuda önergesi, Genel Kurulda değişik 10 konuda, 23 konuşması vardır87.
1 Ocak 1931’de Ankara’da öldü. Evli olup 4 çocuk babası idi. Ailesi (Atay) soyadını almıştır. Nüfus kaydında adı (Ataullah) olup Meclis’te (Ata Bey) olarak anılmıştır88. Rumca ve Fransızca bilmektedir89.
84Anket, s. 320.
85 Çoker, a.g.e., III, s. 809;
86 Kazım Öztürk, TBMM-II. Dönem 1923-1927, III, Ankara, TBMM Vakfı Yayınları, 1995, s. 633. 87 Öztürk, a.g.e., III, s. 633.
88 Çoker, a.g.e., III, s. 809-810; 89 Albüm, s. 40.