. “Andolsun asra ki..”373 Âlimler “asr”’ın ne demek olduğu hususunda çeşitli görüşler ileri sürmüşlerdir. Şimdi biz imkân nisbetinde bu görüşleri ve buradaki yeminden kastedilen manayı ele alalım.
367 Tahir b. Aşur, A.g.e, XXX/313; Bu geceler başka gecelerde olmayan bazı faziletleri taşımaktadır. Bu
nedenle Yüce Allah sözkonusu gece üstüne yemin etmektedir. Bu günlerde Müslümanlar hac ibadetiyle meşgul olurlar. Rableri ile huşu ve hudu içinde buluşmak için Kâbe’ye koşarlar. Efendimiz bir hadisi şeriflerinde şöyle buyururlar: “Yüce Allah’ın katında Zilhicce’nin ilk on gününde yapılan amellerden daha büyük ecirli ve bereketli bir gün yoktur.” Bunun üzerine bir sahabi sorar: “Ey allah’ın Rasülü! Allah yolunda cihad ednlerde mi? Rasülüllah (s.a.v) “Allah yolunda cihad eden de. Ancak kendi malı ve canıyla cihada çıkıp da bu cihaddan geri dönemeyen yani şehid düşen bundan müstesnadır.” Bkz.İbn Hacer, Fethu’l-Bârî bi Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, Beyrut, h. 1379, II/457.
368 Öztürk, Hamdullah,Tekine Çiftine ve Onuncu Gecenin Fecrine Yemin Olsun ki!, Aksiyon Dergisi,
İstanbul, 2004, Sayı: 477.
369 Elmalılı, A.g.e, VIII/424–25. 370 İnşikak: 84/17.
371 Taberî, A.g.e, XV/119; ez-Zemahşerî, A.g.e, IV/282.
372 Bkz. el-Belâğatü’l-Vâdıha, II/139–140–41: Bir edebiyat terimi olarak: Manaları farklı, yazılış ve
söylenişleri aynı veya benzer olan iki veya daha fazla kelimenin nazım veya nesirde bir arada
kullanılmasına “cinas” denir. Cinas ikiye ayrılır: a) Tam Cinas: Harfleri vücuhi erbe’ a denilen harekeler, nev’iler, sayılar ve düzenleri yönünden tam bir ittifak içinde olan kelimeler tam cinası meydana getirirler. b) Nakıs Cinas: Kelimeler arasında dört benzerlikten biri bozulduğunda, nakıs cinaslar meydana gelir.
1. Burada “asr”’dan kastedilen“dehr, yani mutlak zaman” demektir. İbn Abbas (h.68) ve birtakım tefsirciler bu görüştedir. Burada “dehr” üzerine yemin edilmiştir.374
İnsan sûresinde de (İnsan, 1) açıklandığı üzere dehrin asıl manası “âlemin ilk yaratılışından yok olacağı ana kadar geçen süre, yani bütün zamandır.”Bu manaya göre, bütün zamana veya bir zaman dilimine atfedilen zamanlardan en güzel olanına yemin edilmiştir.375
Câhiliye Arapları zararları ve musibetleri zamana bağlarlar, mutsuzluğu ve zararı ona yüklerlerdi. Yüce Allah bu anlayışı gidermek, zamanın bir kusuru olmayıp mükemmel bir nimet olduğunu; zarara uğrayıp kusurlu olanın ise, insanın kendisi olduğunu bildirmek için zamana yemin etmiştir. Cenab-ı Hakk’ın bir şeye yemin etmesi, onun önemini ve yüceliğini gösterir.376
2. Bu, Peygamber (s.a.v)’in zamanına “asr’ına yapılmış bir yemindir.377 Bu asırda Peygamberliğin, Hâtemü’n-Nebiyyîn olan Hz. Muhammed (s.a.v)’in bi’seti ile yenilenmesiyle bu asrın faziletinden dolayı yapılmış bir yemindir.378
3. Yüce Allah burada ikindi vaktine yemin etmiştir.379 Yüce Allah Duhâ’ya mukabil gündüzün sonu olması hasebiyle bu vakte yemin etmiştir. Zira bu vakitte Allah (c.c)’ın kudretinin delilleri vardır. Bu vakit gündüzün sonu olup dünyada bulunan bütün diğer canlı türlerinin yaratılmasından sonra Hz. Âdem yani (insan) bu vakitte yaratılmıştır. Bundan dolayı yemin edilerek önemine vurgu yapılmıştır.380
373 Asr: 103/ 1.
374 ez-Zemahşerî, A.g.e, IV/282.
375 Râğıp el- Isfehânî, , A.g.e, s. 249; Zaman içinde insanlar gözleriyle görürler, duyarlar ki, nice
zenginler fakir, nice güçlüler zayıf ve mutlu kimseler de üzüntülü olup gitmişlerdir. Allah Teâlâ insanların durumları ve onlardaki değişikliğin kendi tasarrufu ile olduğuna işaretle asr’a yemin etmiştir. Bkz. Tandâvî, A.g.e, XV/500.
376 Bursevî, A.g.e, V/506.
377 Âlûsî, A.g.e, XXX/228; Tahir b. Âşur, A.g.e, XXX/530. 378 Elmalılı, A.g.e, IX/103.
379 ez-Zemahşerî, A.g.e, IV/282; Elmalılı, A.g.e, IX/ 99; Hicâzî, Muhammed Mahmut, et-Tefsiru’l-
Vâdıha, 3. bsk. Matbaatü’l-İstiklâli’l-Kübra, Şam, 1963, III/ 82.
380 el-Kurtûbî, A.g.e, XX/178; Elmalılı, A.g.e, IX/ 99–100; Allah Teâlâ faziletinden dolayı ikindi
namazına yemin etmiştir. Bunun delili ise; “ Namazlara dikkat edin, hele orta namaza..”(Bakara: 238) âyetidir. Burada “Salât-i Vusta” Cumhura göre ikindi namazıdır. Hz. Peygamber (s.a.v) de bir hadis-i
Yüce Allah bazen da sayıya yemin etmiştir. ِﺮْﺗَﻮْﻟاَو ِﻊْﻔﱠﺸﻟاَو “Tek ve çifte yemin olsun ki..”381 Burada üzerine yemin edilen çiftten kasıt: Bir görüşe göre, kurban bayramı, bütün erkek ve dişiler veya günler ya da cennet kapılarıdır. Üzerine yemin edilen tek’ten kasıt ise: Arefe günü veya Cehennem kapılarıdır.382
Allah’ın bu şekilde zaman ve sayı üzerine yapmış olduğu yeminlerin sayısı tespitlerimize göre Kur’an’da 42 yerde geçmektedir. Bunların hepsi de Mekkî’dir. Bunlar 17 sûrede geçer.383
Üzerine yemin edilen ِﻊْﻔّﺸﻟا çift ve ِﺮْﺗَﻮﻟا tek kelimelerine edebi açıdan baktığımız zaman bu iki kelime arasında “tıbâk”384 sanatı vardır.385
IV. YEMİN EDENLERE GÖRE YEMİNİN TASNİFİ
Bundan önceki bölümde Allah’ın üzerine yemin ettiği konuları ele almıştık. Bu bölümde ise Kur’an’da bulunan yeminleri sahiplerine göre tasnif edeceğiz.
Kur’an’da: Allah’a, Peygamberlere, Mü’minlere, Kâfir ve Münafıklara ait yeminler vardır. Şimdi bu yeminleri ele alalım.
Şeriflerinde: “İkindi namazını kaçıran sanki malını ve ailesini kaybetmiş gibidir.” buyurmuşlardır ( Buhârî, Sahih, Mevâkîtu’s-Salât, 15).
381 Fecr: 89/3; çift ve tek bütün eşyaya. Yahut yaratanla yaratılana, yahut unsurlara, feleklere,
burçlara, seyyarelere, veya namazların çift ve tek rekatlarına, yahut zilhıccenin onuncu kurban günü ile dokuzuncu arefe gününe…. and olsun. Bkz. el-Âlûsî (ö. H.127), Rûhul’Meânî fî Tefsîri’l-Kur’ani’l-Azîm Ve’s-Seb’ı-l Mesânî, 1. bsk. Beyrut, tsz., XXX/120; Hasan Basrî. A.g.e, III, 1177.
382 ez-Zemahşerî, A.g.e, IV/ 249; Âlûsî, A.g.e, XXX/120.
383ءﺂﻤّﺴﻟا ; Zâriyât: 11, Burûc, Şems/ عﻮﻓﺮﻤﻟا ﻒﻘّﺴﻟا ; Tûr/ ضر ﻷا ; Târık.11,Şems/ ﻞﻴﻠّﻟا ;
Müddessir: 35, Tekvir: 19, İnşikâk:19, Fecr: 4, Şems: 6, Leyl, Duhâ/ ﺮﺸﻋ ل ﺎﻴﻟ ; Fecr:2 / ﻖﺳو ﺎﻣ ; İnşikâk: 19/ ﺢﺒّﺼﻟا ; Müddessir: 35, Tekvir: 15/ﻰﺤّﻀﻟا ; Şems, Duhâ/ ﻖﻔّﺸﻟا ; İnşikâk: 19/ ﺎﻬّﻨﻟا ر ; Şems, Leyl/ ﺲﻤّﺸﻟا ; Şems/ ﺮﻤﻘﻟا ; Müddessir:35, İnşikâk 19, Şems/ ﻢﺠّﻨﻟا ; Necm/قر ﺎّﻄ ﻟ ا ; Târık/ مﻮﺠّﻨﻟا ﻊﻗاﻮﻣ ; Vâkıa: 75/ ﺲّﻨﺨﻟ ا ; Tekvîr:15/ ﺮﺼﻌﻟا ; Asr/ ﺮﺤﺒﻟا ; Tûr/ ﺮﺗﻮﻟاو ﻊﻔّﺸﻟا ; Fecr/ ﻢﻠﻘﻟا ; Kalem/ نوﺮﻄﺴﻳ ﺎﻣ ; Kalem/ وﺮﺼﺒﻳﻻ ﺎﻣو نوﺮﺼﺒﻳﺎﻣن ;Hâkka: 39.
384 el-Belâğatü’l-Vâdıha, II/147, bkz: Tıbâk: Zıt iki mânâyı bir arada söylemeye tıbâk denir. 385 es-Sâbûnî, A.g.e, VII/309.