Askeri okullar için gerekli kitap ve ders araç gereçlerinin okullara ücretsiz olarak gönderilmeyeceğini, bunların askeri nakliye komisyonu tarafından ya da ücretle naklolacağını yukarıda belirtilmiştik. Burada bunların dışında özellikle talim derslerinde kulan askeri silah gibi teçhizatların ve o dönem önemli görülen su ihtiyacının karşılanmasından bahsedeceğiz.
II. Mahmud döneminde Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasıyla yeni kurulan ordu için tüfek ihtiyacı doğdu ve bu ihtiyacı karşılamak için dış alım yoluna başvuruldu. Bu dönemde İstanbul ve İzmir’deki Frenk tüccarları sayesinde çoğunlukla Belçika ve Fransa’dan silah ithali yapıldı. Selimiye Kışlası’nda bulunan küçük tüfekhane ve Tophane-i Amire içindeki tezgâhlar yeni ordunun ihtiyacını karşılayacak düzeyde değildi. Ayrıca imalathanelerin fiziki alt yapıları da yetersizdi. Yeni imalathaneler açmak için birkaç girişimde bulunulmuştur fakat Kırım Harbi patlak verince bu girişimler sekteye uğramıştır. 1860’ların ortalarında Belçika ve İngiltere’den kullanımı zor olan yivli tüfekler yerine snider sistemli iğneli modern silahlar getirtilmiştir. 1872’de Sultan Abdülaziz de bir talimat ile Amerika’dan Martini denilen
221
BOA,Y.MTV., Dosya No: 74, Gömlek No: 28, Tarih: 7 Receb 1310 (25 Ocak 1893).
222 BOA, MF.MKT., Dosya No: 391, Gömlek No: 12, Tarih: 9 Zilkade 1315 (1 Nisan 1898). 223
silahlar getirtmiştir224. II. Abdülhamid döneminde ise daha çok Almanya’dan getirtilen
silahlar kullanılmıştır. Bunda da Osmanlı Devleti’nde görev yapan Alman askeri Von Der Goltz’un etkisi büyüktür. Von der Goltz 1885'de Alman Krupp fabrikalarından 500 kadar ağır topu Osmanlı Ordusuna aldırttı. Ertesi yıl 426 sahra topu ve 60 havan topu ve Drednot daha alındı. 1887'de yarım milyon karabina ve tüfek, Mauser ve Loewe firmalarından alındı. İmparator II. Wilhelm'in ilk gelişinden (1889) sonra alınan silahlar daha da arttı225
. Türk ordusuna silah satışı için, Alman diplomatlar ve Goltz politik ve askerî zemini hazırlarken, sermaye çevreleri ve bilhassa Deutsche Bank da kredi sağlamaktaydılar226. Silah alımında
kullanılan bir başka finasman aracı da Tesisat-ı İane-i Askeri Akçesi adıyla oluşturulan fondur. 1894 yılında kurulan Teçhizat-ı Askeriyye Nezareti’nin hazırladığı Tesisat-ı İane-i Askeri Talimatnamesi’nde silah alımları için halktan toplanacak yardımların gerekli olduğu ve bu yardımların muhafaza-i vatan ve devlet uğruna kullanılacağı ifade edilmektedir227
. Çeşitli finanslarla alınan askeri malzemeler orduya gönderilmekle beraber İstanbul ve vilayet askeri mekteplerine naklolunmuştur. Bununla ilgili olarak 1908 tarihli, Yemen’de tertip olunan İzmir ve Beyrut efrad-ı cedidesinin, Yemen için satın alınan ve İzmir’e nakledilen esterin, Beşinci Ordu Merkezi ve Haleb’in sair mevkilerindeki toplara icab eden fünyelerin, Şam Mekteb-i Harbiye-i Şahanesi için tüfek ve fişeklerin teminine dair bir nakil örneğinde şunlar ifade edilmektedir:
“Yemen mürettebâtından olarak İzmir’de mevcûd ve altı yüz ve Beyrut’ta bulunan beş yüz kadar efrâd-ı cedîde-i şâhâne ile Yemen içün bazı vilâyât-ı şâhânece bi’l-mübâya‘a buraya gönderilip tîr-i müjgân vapur-ı hümâyûnuyla İzmir’e nakl edilmiş bulunan seksen altı esterin irâde-i mahsûsanın Şark vapuruyla nakl olunacağı ve beşinci ordu-yı hümâyûn merkeziyle Haleb ve mevâki‘-i sâirede eyyâm-ı mübâreke veresmiyede endaht edilmekte olan toplar içün tesyârı 2 Mart sene 321 tarihinde şeref-sudûr buyrulan irâde-i seniyye-i cenâb-ı hilâfetpenâhî iktizâ-yı âlîsinden bulunan on bin aded hükme fünye ile Şam mekteb-i harbiye-i şâhânesi içün i‘tâ-yı muktezâ-yı emr ü fermân-ı hümâyûn cenâb-ı zıllullâhîden olan iki yüz elli altı ta‘lîm mavzer ve dört aded martini tüfenkleriyle altı bin aded ta‘lîm fişenkinin Beyrut’a nakl ve ihrâc olunmak üzere mezkûr Şark vapurunun buradan hareketinde tahmîli lüzûmu bahriye nezâret-i celîlesinden mevrûd tezkirelere gösterilmesine binâen sâlifü’l-arz hükme fünyelerle esliha ve ta‘lîm fişenklerinin önümüzdeki Cumartesi günü bi’t-tahmîl hitâm-ı tahmîlâtta vapurun doğruca İzmir’e tahrîki zımnında dâire-i askeriyece tertîbât-ı lâzıme icrâ kılındığı gibi yevm-i mezkûrda işbu fünyelerle tüfenk ve talim fişenklerinin ale’l-usûl anbarlarından verilmesi lüzûmunun Tophane-i âmire müşîriyet-i celîlesine ve hitâm-ı tahmîlâtta vapur-ı hümâyûnun İzmir’e müteveccihen tahrîki ve İzmir’deki efrâdı bi’l-irtikâb doğruca Beyrut’a azîmetle sâlifü’l-arz fünyelerle tüfenk ve sâirenin kâmilen oraya ihrâcından sonra oradaki Yemen’e müretteb efrâd-ı cedÎdeyi dahi alarak İzmir’den irkâb
224 Tetik ve Soyluer, 2013: 104-108. 225 Ortaylı, 1981: 68. 226 Beşirli, 2004: 129. 227 Tetik ve Soyluer, 2013: 111.
olunacaklarla birlikte kâmilen Hadide’ye îsâl ve ihrâc ettirilmesi husûsunun da bahriye nezâret-i celîlesine iş‘ârı ve vapurun İzmir’e ve Beyrut’a vürûdunda efrâd-ı merkûmenin emsâli vechle bi’l- irtikâb müreffehen Hadide’ye sevkleri zımnında İzmir ve Beyrut ve Beşinci Ordu-yı Hümâyûn kumandanlıklarına tebliğât îfâsı derdest bulunduğunun muhât-ı ilm-i âlî buyrulmak üzere arzına ibtidâr kılındı ol bâbda emr ü fermân hazret-i men lehü’l-emrindir”228.
Askeri mekteplerde ders araç gereçleri, askeri teçhizatlar yanında günlük hayatın devamlılığı için gerekli ihtiyaçların da karşılanması lazımdı. Bu ihtiyaçlardan bir tanesi de sudur. Memleketin her yerinde çeşme suyu bulunmuyordu ve o dönemde bu bir sorun teşkil ediyordu. Eski veya yeni bütün kışla, askeri mektepler, nizamiye ve zabtiye karakolları ile hastane gibi emakin-i emiriyenin su ihtiyaçlarını karşılamak için 1902’de çıkan bir izinde şunlar ifade edilir:
“Mekteb-i fünûn-ı harbiye-i şâhâneye isâle olunmakta bulunan Terkos suyu evvelkine nisbetle nısfından daha dûn miktarda olduğundan ve bu yüzden bir çok müşkilâta tesâdüf edildiğinden ve tezyîd- i meyâha müte‘allik tebliğât ve teşebbüsât semeresiz kalmakta bulunduğundan bahisle meclis-i mahsûs- ı vükelâca ittihâzı deedst olan kararın tesrî‘i hakkında şehremânet-i celîlesinden alınan tezkire 24 Teşrin-i sani sene 315 tarihinde makâm-ı sâmî-i cenâb-ı fehâmetlerine takdîm kılınmıştır emânet-i müşârun ileyhâdan bu kere gelen melfûfâtı ile beraber huzûr-ı âlî-i cenâb-ı vekâletpenâhîlerine takdîm olunan tezkirede şehremîni merkez jandarma karakolhanesinde Terkos ve civarda çeşme suyu bulunmamasından nâşî polis ve jandarma efrâdı susuzluktan pek ziyâde su‘ûbet çekmekte olduğundan mahalle-i mezkûrda Terkos suyu icra ve isâlesi hakkında zabtiye nezâret-i celîlesinden sebk eden iş‘âr üzerine gerek kadîmen dâhil-i dâire imtiyâzı olan mahallerde gerek İstanbul cihetinde el-yevm mevcûd ve ba‘de-ezîn yapılacak olan kışlalarla mekâtib-i askeriye ve nizâmiye ve zabtiye karakolları ve hastaneleri ve sâire içün bilâ-kayd ü şart lüzûmu miktar meccânen su i‘tâsına şerâit-i imtiyâziye mûcibince mecbûr bulunan Dersa‘âdet’te su şirketinin mecbûriyet-i vâkı‘a hilâfına olarak emâkin-i emîriyeye i‘tâ eyleyeceği suyun tahdîd mikdarı hakkında bazı müdde‘iyâta kıyâm ve hükûmet-i seniyyenin kabulüne mecbûr olmadığı bir takım teklifât dermiyân ile cirâ-yı te‘ahhüdâttan intâc eylediğinden bahisle keyfiyetin tesrî‘-i ve neticesinin tebliği iş‘âr edilmiştir şirket-i merkûmenin ifâ-yı te‘ahhüdâttaki te‘allülâtına dâir ticâret ve nâfi‘a nezâret-i celîlesinden pişgâh-ı sâmî-i hidîvânelerine takdîm kılınan tezkirenin ve evrak-ı müteferri‘asının 19 Kânun-ı sani sene 317 tarihinde meclis-i mahsûs-ı vükelâya havâle buyrulduğu bi’t-tahkîk anlaşılmasına ve emânet-i müşârun ileyhânın sûret-i iş‘ârına ve işin ehemmiyetine göre icâbının bir an evvel ifâ ve emr ve inbâsı menût-ı müsâ‘ade-i aliyye-i cenâb-ı fehâmet-penâhîleridir ol bâbda emr ü fermân hazret-i men lehü’l-emrindir229”.
II. Abdülhamid döneminde gerek ordunun gerek askeri mekteplerin tüm ihtiyaçlarının karşılanmaya çalışıldığı görülmektedir. Maddi yönden sıkıntılı zamanlar olsa da bankalar ve çeşitli finans kaynaklarıyla bu sorun çözülmeye çalışılmıştır. Bu dönemdeki Osmanlı
228 BOA,Y.PRK.ASK., Dosya No: 256, Gömlek No: 73, Tarih: 13 Rabiu’l-ahir 1326 (13 Temmuz 1908). 229 BOA, DH.MKT., Dosya No: 2590, Gömlek No: 16, Tarih: 10 Zilkade 1319 (18 Şubat 1902).
Devleti’nde etkili olan Alman nüfuzu kendini teçhizatların temini meselesinde de göstermiştir. Von Der Goltz’un bu konuda büyük rolü olduğu görülmektedir.
2.9 Askeri Mekteplerden Mezun Olan Zabitanların Ordularda Görevlendirilmesi ve