Aracılık Etkisinin Ġncelenmesi

Buraya kadar değiĢkenlerin doğrudan etkileri incelenmiĢtir. Ancak bazen bir değiĢkenin baĢka bir değiĢken üzerindeki etkisine baĢka bir değiĢken aracılık

edebilmektedir (Meydan ve ġeĢen, 2015). Aracılık etkisi, bağımsız değiĢkenin bağımlı değiĢkeni en az bir aracı değiĢkenle dolaylı yoldan etkilemesi sonucu meydana gelmektedir ( Preacher ve Hayes, 2008).

Aracılık etkisinin söz konusu olabilmesi için birtakım Ģartların sağlanması gerekmektedir. Baron ve Kenny‟nin adımları olarak adlandırılan bu Ģartlar Ģu Ģekilde sıralanmaktadır (Baron ve Kenny, 1986):

 Bağımlı değiĢken üzerinde bağımsız değiĢkenin etkisi olması gereklidir.  Bağımsız değiĢken, aracı değiĢken üstünde etkili olmalıdır.

 Aracı değiĢken, ikinci adımdaki analize eklendiği zaman; bağımsız değiĢken ile bağımlı değiĢken arasında anlamlı olmayan bir iliĢki meydana gelirse tam aracılık etkisinden; bağımsız değiĢkenle bağımlı değiĢken arasındaki iliĢkide anlamlılık düzeyinde azalma gerçekleĢirse kısmi aracılık etkisinden bahsedilebilir.

Bununla birlikte aracılık etkisinden bahsedebilmek için gerçekleĢtirilmesi gerekli olan koĢulların yanında, bağımsız değiĢkenin aracı değiĢken vasıtası ile bağımlı değiĢken üstündeki dolaylı etkisinin anlamlı olup olmadığını tespit etmek gerekli olur. Bu anlamlılığı saptayabilmek için değiĢik testler geliĢtirilmiĢtir. Bu testlerden biri de Sobel testtir (Sobel, 1982). Bu test, ilgili değiĢkenlere ait düzeltilmemiĢ regresyon katsayıları (B) ve bunlara ait standart hata değerleri kullanılarak hesaplanmaktadır.

Psikolojik sermayenin okula yabancılaĢma üzerindeki etkisine sınıf bağlılığının aracılık etkisini belirlemek amacıyla öncelikle psikolojik sermayenin okula yabancılaĢma üzerindeki toplam etkisi analiz edilmiĢtir. ġekil 11‟de psikolojik sermayenin okula yabancılaĢma üzerine etkisini gösteren yapısal model ve standardize edilmiĢ tahmin değerleri görülmektedir.

ġekil 11 Psikolojik Sermaye ve Okula YabancılaĢma Arasındaki ĠliĢkiyi Ġnceleyen Yapısal Model

ġekil 11‟deki psikolojik sermayenin okula yabancılaĢma üzerindeki etkisini gösteren modele iliĢkin uyum iyiliği değerleri Tablo 24‟te görüldüğü gibidir.

Tablo 24. Psikolojik Sermaye ile Okula YabancılaĢmadan OluĢan Modele ĠliĢkin Uyum Ġyiliği Ġndeksleri Ġncelenen Uyum Ġndeksleri Mükemmel Uyum için Kriterler

Ġyi Uyum için Kriterler Elde Edilen Uyum Ġndeksleri Sonuç χ2 /sd 0 ≤ χ2/sd ≤ 3 3 < χ2/sd ≤ 5 8.087 Kabul Edilebilir Uyum RMSEA .00 ≤ RMSEA ≤ .05 .05 < RMSEA ≤ .08 0.074 Ġyi Uyum

CFI .95 ≤ CFI ≤ 1.00 .90 ≤ CFI < .95 0.95 Mükemmel Uyum NFI .95 ≤ NFI ≤ 1.00 .90 ≤ NFI < .95 0.92 Ġyi Uyum

GFI .95 ≤ GFI ≤ 1.00 .90 ≤ GFI < 95 0.97 Mükemmel Uyum AGFI .95 ≤ AGFI ≤ 1.00 .90 ≤ AGFI < 95 0.94 Ġyi Uyum

Tablo 24‟e göre psikolojik sermayenin okula yabancılaĢma üzerindeki toplam etkisini gösteren yol diyagramına iliĢkin uyum iyiliği değerlerinin kabul edilebilir sınırlar içinde olduğu görülmektedir. χ2_{/sd uyum değerinin büyük olması daha önce de} belirtildiği gibi örnekleme dâhil edilen kiĢi sayısının fazla olması ile iliĢkilidir. Bundan dolayı χ2_{/sd uyum değerinin büyük olması sorun teĢkil etmemektedir. Modele iliĢkin} tahmin değerleri Tablo 25‟teki gibidir.

Tablo 25. Psikolojik Sermaye ile Okula YabancılaĢmadan OluĢan Yapısal Modele ĠliĢkin Tahmin Değerleri

Test Edilen Yol Standardize

EdilmiĢ Tahmin (β)

Standart

Hata C.R. (t- değeri) p

OY <--- PS -.234 .061 -6.494 ***

***p<.01

Tablo 25‟te psikolojik sermaye ile okula yabancılaĢma arasında negatif yönde anlamlı bir iliĢki olduğu görülmektedir (β=-.234; p<.01). Aracılık etkisini belirleyebilmek için bu modele sınıf bağlılığı değiĢkeni eklenmiĢtir. Yapılan yapısal eĢitlik modellemesi sonucunda ortaya çıkan path diyagramı ve standardize edilmiĢ sonuçlar ġekil 12‟de; okula yabancılaĢma değiĢkenine, psikolojik sermaye ve sınıf bağlılığı değiĢkenlerinin etki düzeyinin de bulunduğu sonuçlar ġekil 13‟te sunulmuĢtur.

ġekil 12 Yapısal EĢitlik Modellemesine Ait Path Diyagramı Standardize EdilmiĢ Sonuçlar

ġekil 13 Yapısal EĢitlik Modellemesine Ait Path Diyagramı, Etki Düzeyinin de Belirtildiği Standardize EdilmiĢ Sonuçlar

ġekil 13‟e göre nihai modelde psikolojik sermaye ve sınıf bağlılığı değiĢkenleri birlikte okula yabancılaĢma değiĢkenindeki varyansın yaklaĢık %14‟ünü açıklamaktadır.

Yapısal eĢitlik modellemesine iliĢkin uyum iyiliği değerleri Tablo 26‟da incelenmiĢtir.

Tablo 26. Yapısal EĢitlik Modeline ĠliĢkin Uyum Ġyiliği Ġndeksleri

Ġncelenen Uyum Ġndeksleri

Mükemmel Uyum için Kriterler

Ġyi Uyum için Kriterler Elde Edilen Uyum Ġndeksleri Sonuç χ2 /sd 0 ≤ χ2/sd ≤ 3 3 < χ2/sd ≤ 5 5.832 Kabul Edilebilir Uyum RMSEA .00 ≤ RMSEA ≤ .05 .05 < RMSEA ≤ .08 0.062 Ġyi Uyum

CFI .95 ≤ CFI ≤ 1.00 .90 ≤ CFI < .95 0.94 Ġyi Uyum NFI .95 ≤ NFI ≤ 1.00 .90 ≤ NFI < .95 0.92 Ġyi Uyum GFI .95 ≤ GFI ≤ 1.00 .90 ≤ GFI < 95 0.92 Ġyi Uyum AGFI .95 ≤ AGFI ≤ 1.00 .90 ≤ AGFI < 95 0.90 Ġyi Uyum

Tablo 26‟ya göre tüm değerlerin iyi ve kabul edilebilir uyuma iĢaret ettiği görülmektedir. Bu bulgulardan hareketle, uyum iyiliği indeksleri incelenen ölçüm modelinin model veri uyumunun sağlandığı söylenebilir. Modele iliĢkin tahmin değerleri Tablo 27‟de verilmiĢtir.

Tablo 27. Yapısal EĢitlik Modellemesine ĠliĢkin Tahmin Değerleri

Test Edilen Yol Standardize

EdilmiĢ Tahmin (β) Standart Hata C.R. (t- değeri) p SB <--- PS .304 .017 9.148 *** OY <--- SB -.300 .110 -8.721 *** OY <--- PS -.150 .059 -4.178 *** ***p<.01

Tablo 27‟ye göre modeldeki t değerlerinin anlamlı olduğu görülmektedir. Tüm değiĢkenler arasında anlamlı iliĢkiler mevcuttur. Ayrıca ġekil 11‟e göre psikolojik sermaye ve okula yabancılaĢma arasındaki iliĢkide standardize edilmiĢ tahmin katsayısı (β=-.023; p<.01) iken, ġekil 12‟ye göre modele sınıf bağlılığı aracı değiĢkeni eklendiğinde bu katsayı (β=-.015; p<.01) olmuĢtur. Yani psikolojik sermaye ile okula yabancılaĢma arasında iliĢkinin anlamlılık düzeyinde azalma meydana gelmiĢtir. Bu bulgu doğrultusunda Baron ve Kenny‟nin (1986) aracılık etkisi için ön koĢul olarak sunduğu Ģartların sağlandığı ifade edilebilir.

Baron ve Kenny (1986), bağımsız değiĢken ile bağımlı değiĢken arasındaki iliĢkinin anlamlılık düzeyinde, aracı değiĢkenin modele eklenmesiyle, bir azalmanın meydana gelmesi halinde bu durumun kısmi aracılığa iĢaret ettiğini ifade etmektedir. Aracı değiĢkenin modele eklenmesiyle psikolojik sermaye okula yabancılaĢma arasındaki iliĢkinin anlamlılık düzeyinin azalması sınıf bağlılığı değiĢkeninin psikolojik sermaye ve okula yabancılaĢma arasındaki iliĢkide kısmi aracılık etkisine sahip olduğunu göstermektedir. Yani psikolojik sermayenin okula yabancılaĢma üzerinde doğrudan bir etkisi olmakla birlikte sınıf bağlılığı değiĢkeni aracılığıyla da okula yabancılaĢmayı etkilemektedir. AraĢtırma modeli için oluĢturulan YEM sonuçları Tablo 28‟de sunulmuĢtur.

Tablo 28. AraĢtırma Modeli Ġçin Yapısal EĢitlik Modeli Sonuçları

Faktörler Standardize EdilmiĢ Değerler

SB <--- PS .304 OY <--- SB -.300 OY <--- PS -.150 Yapısal EĢitlikler R2 SB=0.304*PS .093 OY= -0.30*SB .090 OY= -0.15*PS .023

Tablo 28‟e göre psikolojik sermaye bağımsız değiĢkeni ile sınıf bağlılığı aracı değiĢkeni arasında pozitif yönlü, orta düzeyde anlamlı bir iliĢki tespit edilmiĢtir (.30; p<.01). Bu bulgudan hareketle, psikolojik sermaye algısındaki 100 puanlık artıĢın sınıf bağlılığında 30 puanlık artıĢa veya bunun tersi olarak da psikolojik sermaye algısındaki 100 puanlık azalıĢın sınıf bağlılığında 30 puanlık azalıĢa sebep olacağı ileri sürülebilir. ÇalıĢmanın bağımsız değiĢkeni olan psikolojik sermaye algısının, aracı değiĢken olan sınıf bağlılığını %9 düzeyinde açıkladığı ve .01 düzeyinde anlamlı olduğu saptanmıĢtır.

Diğer yandan araĢtırmanın aracı değiĢkeni olan sınıf bağlılığı ile bağımlı değiĢkeni olan okula yabancılaĢma arasında -.30 düzeyinde, istatistiksel olarak anlamlı ve negatif yönlü bir iliĢki tespit edilmiĢtir. Bu bulguya göre sınıf bağlılığındaki 100 puanlık artıĢ, öğrencinin okula yabancılaĢma düzeyinde 30 puanlık bir azalmaya veya tam tersi duruma iĢaret etmektedir. Sınıf bağlılığının, okula yabancılaĢma algılarını %9 düzeyinde açıkladığı ve .01 düzeyinde anlamlı olduğu saptanmıĢtır. Son olarak araĢtırmanın bağımsız değiĢkeni olan psikolojik sermaye ile bağımlı değiĢkeni olan okula yabancılaĢma arasında sınıf bağlılığı kısmi aracılığı ile -.15 düzeyinde anlamlı ve negatif yönlü bir iliĢki bulunmaktadır.

Sınıf bağlılığı aracı değiĢkeninin dolaylı etkisinin anlamlı olup olmadığını saptamak amacıyla Sobel testi kullanılmıĢtır. Bu kapsamda psikolojik sermaye ile sınıf

bağlılığı ve sınıf bağlılığı ile okula yabancılaĢma değiĢkenleri arasındaki iliĢkilerin standart hata puanlarının ve standardize edilmemiĢ regresyon katsayılarının hesaplanması gerekmektedir. Yapılan regresyon analizlerinin sonuçları Tablo 29‟da sunulmuĢtur.

Tablo 29. Psikolojik Sermaye ile Sınıf Bağlılığı ve Sınıf Bağlılığı Ġle Okula YabancılaĢma Arasındaki Doğrusal Regresyon Analizi Sonuçları

B β Sh t p

SB <--- PS (a) .395 .301 .035 8.339 .000*

OY <--- SB (b) -.404 -.414 .025 -16.265 .000* *p<.05; B = Standardize EdilmemiĢ β değeri; Sh = Standart Hata

R2(a)= .093; R2(b)= .090; F(a) = 126.686; F(b) = 264.550; p(a)<.05; p(b)<.05

Tablo 29‟a göre psikolojik sermaye ile okula yabancılaĢma değiĢkenleri arasındaki sınıf bağlılığı aracılık rolü, istatistiksel olarak anlamlıdır (Sobel (z) = -9.252; Sh = .01; p < .05; http://quantpsy.org/sobel/sobel.htm).

Yapısal EĢitlik modellemesi sonucunda ulaĢılan bulguları özetlemek gerekirse, psikolojik sermaye ile sınıf bağlılığı arasında orta düzeyde ve pozitif yönlü; sınıf bağlılığı ile okula yabancılaĢma arasında orta düzeyde ve negatif yönlü; psikolojik sermaye ile okula yabancılaĢma arasında ise düĢük düzeyde ve negatif yönlü anlamlı iliĢkiler bulunmaktadır. Ayrıca sınıf bağlılığı, psikolojik sermaye ile okula yabancılaĢma arasında kısmi aracılık rolü oynamaktadır.

Mengi (2011) tarafından yapılan araĢtırmada psikolojik sermaye boyutlarından olan özyeterlilik inançlarının artmasıyla beraber okul bağlılığı düzeyinin de arttığı ifade edilmektedir. Turgut (2015), çalıĢmasında psikolojik sermaye boyutlarından psikolojik sağlamlık ile okul bağlılığının iliĢkisi olduğunu ortaya koymuĢtur. Okul bağlılığının okuldan ayrılma sıklığını düĢürdüğünü belirten farklı araĢtırmalar da mevcuttur (Janosz, Archambault, Morizot ve Pagani, 2008; Akt: Sağlam, 2016). Mouton (1995) ise okul bağlılığı düĢük olan öğrencilerin dıĢlanmıĢlık, yalnızlık ve okula yabancılaĢma duyguları yaĢadıklarını saptamıĢtır. Gedik (2014) yaptığı araĢtırmada öğrenci-öğrenci iletiĢimi ile okula yabancılaĢma arsında negatif yönlü anlamlı iliĢki tespit etmiĢtir.

Öğrencilerin okulda arkadaĢları ile kurduğu olumlu iliĢkilerin, okula yabancılaĢmanın etkisini azaltabileceği söylenebilir (Gedik, 2014). Ayık ve diğerleri (2015) de araĢtırmalarında öğrencilerin sınıf arkadaĢlarıyla iliĢkileri iyileĢtikçe okula yabancılaĢma algılarının da azalmakta olduğunu tespit etmiĢtir. ġimĢek ve AtaĢ Akdemir‟in (2015) de çalıĢmalarında öğrencilerin okula yabancılaĢmalarının, öğrencilerin sınıf arkadaĢları ile iliĢki durumlarına bağlı olarak anlamlı biçimde farklılık gösterdiği saptanmıĢtır. Sınıf arkadaĢlarıyla iliĢkileri zayıf olan öğrencilerin daha fazla yabancılaĢma yaĢadığı görülmüĢtür.

Dolayısıyla çalıĢmamızın bulgularına dayanarak alanyazının da desteğiyle üniversite öğrencilerinin psikolojik sermaye algılarının yükselmesiyle sınıf bağlılıklarının da yükselmesi; ayrıca hem sınıf bağlılığı üzerinden hem de doğrudan etkiyle okula yabancılaĢmalarının azalması beklenmektedir.

BÖLÜM V

SONUÇ VE ÖNERĠLER

Bu bölümde araĢtırmanın, problem ve alt problemlerinin analizi ile elde edilen bulguların sonuçlarına ve bu sonuçlara dayalı olarak geliĢtirilen önerilere yer verilmiĢtir.