Çalışmada Analitik Hiyerarşi Proses yönteminin kullanılmasının sebebi, değerlendirmeye tabi tutulacak olan faktörlerin ve alternatif stratejilerin seçim ve öncelik sırasına konulmasında Expert Choice paket program ve MS Excel gibi yazılımlar vasıtasıyla çözümleme yapılabilmesine olanak tanımasıdır. Öte yandan literatürde AHP yöntemi ile stratejik önceliklendirme yapılmış çalışmaların olması ve ele aldığımız konunun da stratejik yönetim alanında çok kriterli karar vermeyi gerektiren bir problem içermesi yöntem seçiminde ayrıca etkili olmuştur. AHP yöntemi esasında fen bilimlerinin araştırma ve uygulama yöntemlerinden biri olmasına rağmen, disiplinler arası geçişkenliğin gözlemlendiği akademik dünyadaki
114 gelişmeleri takiben son dönemlerde sosyal bilimler alanındaki araştırmalarda da kullanılabilir hale gelmiştir. Birden fazla alternatif seçeneğin olduğu karar verme problemlerinde optimal kararı verebilmek karar vericileri zorlayan bir süreçtir. AHP karar vericinin alternatifler arasından seçim yaparken, probleme daha geniş perspektiften bakmasını ve sadece ana stratejilerin değil o stratejileri oluşturan alt faktörlerinde ağırlıklarını görebilmesini sağlaması açısından tercih edilir hale gelmiştir. Bu kısımda AHP yöntemini hatırlatıcı bazı temel aşamalara değinilecek ve çalışmaya konu iç güvenlik yönetim modelleri ile ilgili hiyerarşik yapının oluşturulmasına yönelik ilkeler aktarılacaktır.
5.2.1. Analitik Hiyerarşi Proses (AHP) Yöntemi
AHP yöntemi Thomas L. Saaty tarafından 1970’lerin başlangıcında geliştirilmiş, hiyerarşik bir sıraya konulmuş kriterleri kapsayan, kriterlere ait ağırlıkları hesaplayan, alternatif seçenekleri karşılaştırarak bir önceliklendirme yapılmasına imkân veren bir yöntemdir. AHP, bir sorunun çok kriterli unsurlarının öncelik sırasını bir hiyerarşi dâhilinde belirlemeye ve temsil etmeye yarayan sistematik bir tekniktir. AHP ikili karşılaştırma matrisleri vasıtasıyla uzman görüşlerine dayanarak öncelikleri belirlemekte, karara konu problemin karışık yapısını minimize etmekte, kararları basite indirgemekte, planlamada, alternatifler arasından en iyi olanının seçilmesinde, kaynakların dağıtılması ve anlaşmazlık durumlarının çözülmesinde yaygın olarak kullanılmaktadır. İkili matrislerde, iki kriter kendileri arasında ve ikili alternatifler de seçilen bir kriterle karşılaştırılırken kararı verecek olan kişiye, “hangi kriter daha önemli ve bu kriter hangi oranda önemli”? sorusunu sormaktadır. AHP dört aşamada uygulanır:
Aşama 1: Hiyerarşik Modelin Oluşturulması ve Formülasyonu:
AHP yönteminde karar verme sürecini etkiyebilecek nitel-nicel bütün faktörler anket veya ilgili konuda uzman olduğu düşünülen şahısların görüşleri alınarak belirlenmektedir. Toplanan görüşler neticesinde amaç/hedef, faktörlerler, alt faktörler ve belirlenen alternatifler arasında hiyerarşik bir model oluşturulmaktadır.
115 Aşama 2: İkili Karşılaştırma Matrislerinin Oluşturulması:
Hiyerarşik yapı oluşturma işlemi bittikten sonra Şekil 3’te verilen ikili karşılaştırma skalası kullanılarak kriterlerin kendi aralarındaki göreceli önemleri bulunur ve skalada belirtilen sayılara göre derecelendirme yapılır ve ikili karşılaştırma matrisi oluşturulur.
Tanım Açıklama
1 Eşit önemli İki seçenek eşit derecede önemli
3 Biraz önemli Seçeneklerden biri diğerine karşı biraz daha üstün 5 Kuvvetli derecede
önemli Seçeneklerden biri diğerine karşı oldukça üstün
7 Çok kuvvetli
derecede önemli Seçeneklerden biri diğerine göre çok üstün
9 Kesin önemli Seçeneklerden birinin ötekinden üstün olduğunu ortaya koyan kanıt çok büyük güvenilirliğe sahip
2,4,6,8 Ara değerler Uzlaşma gerektiğinde iki seçenek arasında kullanılacak değerler
Şekil 3: İkili Karşılaştırma Yönteminde Kullanılan 1-9 Skalası (Yüksel ve Akın, 2006: 257)
Aşama 3: Kriterlere ait Ağırlıkların ve Alternatif Seçeneklerin Puanlanması:
İkili matrisler oluşturulduktan sonra seçilen alternatiflerin her biri için ağırlıklar hesaplanır. Daha sonra, ikili matrislerdeki sütun değerleri, yer aldığı sütunun toplam değerine bölünerek normalleştirme yapılır. Normalleştirilmiş bir matriste sütunda bulunan değerler toplamı 1 olarak bulunmaktadır. En sonda ise satırda bulunan değerlerin ortalama değeri alınarak özvektörlere ulaşılmaktadır.
Aşama 4: Tutarlılığın Hesaplanması:
AHP yöntemi uygulanırken karar verenin tutarlı hareket edip etmediğini bulmak için Tutarlılık Oranı (T.O.) hesaplanır. Hesaplama yapılırken “n” alternatif sayısına bağlı olmak kaydıyla rastgele indeks (R.İ.) çizelgesinde bulunan sayılar esas alınır.
Hesaplamalar neticesinde elde edilen değer 0,10’un altında bulunmuşsa kurulan ikili karşılaştırma matrisinin tutarlığı kabul edilir. 0,10 değerinin üzerinde bir değer çıkması matrisin tutarsız olduğu ve düzenlenerek yinelenmesi gerektiği anlamına
116 gelir (Keçek ve Yüksel, 2016: 48-50; Sharma vd., 2008: 258; Ömürbek ve Şimşek, 2014: 308-311; Dağdeviren, 2007: 793; Yüksel ve Akın, 2006: 257).
Daha önce de bahsedildiği üzere çalışmada yukarıda anlatılan AHP yönteminden faydalanılacaktır. Çalışmanın konusu olan stratejik iç güvenlik yönetimi içerisinde bir takım hassasiyetler barındırmaktadır. Gerçek kişi, şehir veya ülkelerle çalışmak;
ilgili birimlerin bir takım gizli bilgilerine, devlet sırlarına ve özel alanlarına temas etmek gibi olumsuz neticeler doğurabilecektir. Çalışma küresel ölçekte ele alındığından, dünya üzerinde yaşayan bütün insanları ve resmi olarak tanınan bütün devlet yönetimlerini ilgilendirir ya da ilgi alanlarına girebilir niteliktedir. Sayılan bu hassasiyetler göz önünde bulundurularak çalışmaya gerçek veriler konu edilmemiş, hiçbir kimsenin veya ülkenin giz sayılabilecek bilgileri ifşa edilmemiştir. Çalışmada yapılan analizler AHP yönteminin cevaz verdiği doğrultuda varsayımsal üretilmiş verilerle yapılmıştır.