Sosyolojik analiz niteliğindeki bu çalışmanın uygulama kısmı temelde üç ana bölüm halinde karakterize edilebilir. Uygulama bölümünde ilk olarak, internetin bireylerin hayatlarındaki yeri ve etkileri üzerinde durulmak suretiyle internet kaynaklı avantaj ve problemlerin neler olduğu irdelenerek internetin gençlerin hayatlarının ne kadar içinde ya da dışında olduğu anlaşılmaya çalışılmıştır.
İkinci olarak, bireylerin internet konusundaki yaklaşım, davranış ve amaçları üzerinde durulmuş, sanal ilişki sanal sohbet ve internet kafeler konusundaki yaklaşımları tespit edilerek gençlerin internet kullanım amaç ve alışkanlıkları ortaya konulmaya ve internet gençliğinin sanal âleme dair yaklaşımları anlaşılmaya çalışılmıştır.
Son olarak, gençlerin sergiledikleri psikolojik durum ve kişilik özellikleri, çeşitli konulardaki tercihleri ve tutumları irdelenmiştir. Böylece internet gençliğinin nereye doğru gitmekte olduğu sosyolojik bir bakış açısı ile ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Araştırmada, çeşitli değişkenler arasında ilişki kurulmak suretiyle internet kullanımı ile ilgili sorunların farklı boyutlarının ve temellerinin ortaya konulması sağlanmaya çalışılmıştır. Bunun için, araştırmada hem betimleyici hem de ilişki arayıcı bir yaklaşım izlenerek amaca ulaşılmaya çalışılmıştır.
1. Araştırmanın Evreni ve Örneklem Seçimi
Gençlik kavramı hem anlam bakımından geniş bir çerçeveye sahip olduğundan hem de oldukça büyük bir kitleye işaret ettiğinden, çalışma evreninin sınırlandırılması zorunluluğu doğmuştur. Zira gençlik, yaş ve okuma durumuna göre üniversite gençliği, lise gençliği, çalışan gençlik, ergen vb. değişik sınıflamalara tabi tutulabilir ve ele alınan sınıflamaya göre farklı anlamlar kazanabilir. Araştırmanın evreni, liselerde okuyan gençlik ile sınırlı tutulmuştur. Üniversite gençliği ve ilköğretim ikinci kademedeki öğrenciler araştırma kapsamının dışında tutulmuştur. Böylece, araştırmanın evreni iyice sınırlandırılmak suretiyle, sosyalleşmede oldukça önemli bir aşama olan lise çağında internetin ne tür etkilerinin olabileceğinin daha iyi anlaşılması sağlanmaya çalışılmıştır.
Bu araştırmada çalışma evrenini; 2004–2005 eğitim öğretim yılında Elazığ il merkezinde okumakta olan lise öğrencileri oluşturmaktadır. Elazığ il Milli Eğitim müdürlüğünün resmi web sayfasından (www.elazigmem.net) alınan 2005 yılı verilerine
göre, Elazığ il merkezinde bulunan lise sayısının 26 adet, bu okullara devam eden öğrenci sayısının ise 20043 kişi olduğu tespit edilmiştir. Böylece evreni oluşturan öğrenci sayısı 20043 olarak kabul edilmiştir.
Bu araştırmada örneklem grubu seçilirken, farklı türdeki liselere devam eden öğrencilerin yeterli oranda temsil edilmeleri gereği göz önünde bulundurulmuş, bunun için tabakalı tesadüfî örneklem tekniğinin kullanılmasının uygun olacağına karar verilmiştir. Böylece örneklem grubu, genel/süper liselerden 240, teknik/mesleki liselerden 96, anadolu/fen liseleri ile özel liselerden de 36’şar kişi olmak üzere toplam 408 kişi olarak belirlenmiştir. Bu rakamların, özellikle evrene göre örneklem kümesi sayısının tespitinde Karasar’ın, “Bilimsel Araştırma Yöntemi” adlı eserinde önerilen formül ve tablolardan yararlanılmıştır. Örneklem sayısına ulaşabilmek için gidilen okullarda, mümkün olduğu kadar dışarıda kalma ihtimali bulunan öğrenci gruplarına da ulaşılarak temsil oranı arttırılmaya çalışılmıştır.
2. Bilgi Toplama Araçları
Bu araştırmanın uygulama bölümünde başlıca bilgi toplama aracı olarak anket formu kullanılmış, daha sağlıklı bulgulara ulaşabilmek için internet kafeler başta olmak üzere çeşitli ortamlarda internet kullanımına ilişkin gözlemler ve ilgili kişilerle görüşmeler de yapılmıştır. Hazırlanan anket aracılığıyla lise öğrencilerinin kişisel, toplumsal ve eğitim durumlarına ve internete dair problem ve beklentilerine ilişkin verilere ulaşılmaya çalışılmıştır. Uygulama sürecinde okullara gidilerek okul idarecilerinin araştırmacıya ayırdıkları süre zarfında öğrencilere anketler uygulanmaya çalışılmıştır.
Öğrencilere anketler, mümkün oldukça bizzat araştırmacı tarafından uygulanmaya ve anket formunun doldurulması esnasında görüşmeler de yapılmaya çalışılmıştır. Ders yoğunluğu ya da devamsızlık yapmaları nedeniyle bizzat görüşülemeyen öğrencilere ise anketler, idareciler tarafından tayin edilen ya da kendi istekleri ile araştırmacıya yardımcı olmaya çalışan öğretmenleri aracılığıyla uygulanmıştır.
Bazı sorulara detaylı biçimde cevaplar verilebileceği göz önünde bulundurularak 6 adet soru açık uçlu şekilde hazırlanmış, geri kalan 45 soru için de ulaşılmak istenen verinin niteliğine göre değişik sayılarda seçenekler oluşturulmuştur.
İnternet, gençlik bilişim, iletişim, bilgi toplumu, uzaktan eğitim vb. konularla ilgili bilimsel yayın, istatistik ve bilgilere ulaşabilmek için öncelikle YÖK Dokümantasyon Merkezinden tez sorgulaması yapılmış, daha sonra ULAKBİM, İstanbul Üniversitesi, Fırat Üniversitesi gibi çeşitli araştırma merkezi ve üniversite kütüphanelerine kaynak taraması için müracaat edilmiştir. Ayrıca, internet ortamında çeşitli kütüphanelerin sunduğu bağlantılar başta olmak üzere bilimsel yayınlara ulaşma imkânı sunan veri tabanları taranmış, konu ile ilgili çeşitli kavramlar sorgulanarak bilgi aranmıştır. Bunun yanında, eğitim, sağlık, kadın-aile, sanal ödev, sanal sohbet, e-devlet, sanat, edebiyat, sinema, müzik vb. pek çok konuda ilgili olabilecek yüzlerce web sayfası incelenerek faydalı ya da yol gösterici olabilecek bulgulardan yararlanılmaya çalışılmıştır.
3. Ön Araştırma
Konu ile ilgili çeşitli kaynaklardan da yararlanmak suretiyle hazırlanmış olan anket formu, öncelikle test edilmek amacıyla 40 kişilik bir öğrenci grubuna uygulanmıştır. Soruların katılımcılar tarafından anlaşılıp anlaşılmadığı, hedeflenen verileri elde etmeye hizmet edip etmediği, ankette eksik kalan bir yön ya da gereksiz detay bulunup bulunmadığı incelenmiş, bu işlem sonucunda anket formu yeniden düzenlenmiştir.
İlk haliyle, bir kısmı açık uçlu, bir kısmı kapalı uçlu olarak hazırlanmış toplam 101 sorudan oluşan anket formu, ön araştırma sonucunda değerlendirmeye tabi tutulmuş ve aksak yönlerinin giderilmesi için yeniden düzenlenmiştir. Amaca yeterince hizmet etmediği görülen likert ölçeği türündeki sorular kapalı uçlu sorulara dönüştürülmüş, soru çokluğunun sorun oluşturduğu dikkate alınarak öteki sorularda da yapılan düzeltmelerle anket formu 51 soruya düşürülmüştür. Bu şekilde nihai yapısına kavuşturulan anket formu asıl kitleye uygulanmış, başlangıçta pilot araştırmaya tabi tutulan öğrenciler sonuçta değerlendirme dışı bırakılmıştır.
4. Uygulama
İnternet gerçeğinin değişik boyutlarıyla ele alındığı bu araştırmada kaynak taraması ve teorik çerçeve oluşturma çalışmaları önemli ölçüde tamamlandıktan sonra, anket uygulaması için yetkili makamlardan uygulama izni alınmış, yaz tatilinin yaklaştığı sınırlı zamanda evreni oluşturan bütün okullara ulaşılmaya çalışılmıştır. Öğrencilere, öncelikle
rehberlik saatleri başta olmak üzere okul idaresinin müsaade ettiği saat ve sınıflarda uygulama gerçekleştirilmiş, bazı öğretmenlerin yardımıyla bu saatler dışında kalan zamanlarda da uygulamaya devam edilmiştir. Başlangıçta hedeflenen örneklem sayısına ulaşabilmek için fazladan anket uygulanmış, uygulama sonunda çelişkili bulunan ya da eksik doldurulmuş anket formları değerlendirilmeye alınmamıştır.
Öğrencilere anket formları dağıtılırken, anketin bilimsel amaçlı olduğu, siyasi yönü veya sakınca doğurabilecek bir tarafının bulunmadığı ve kimliklerini belirten kişisel bilgilere yer vermemeleri gerektiği hatırlatılmış, böylece doğru cevaplar vermelerinin önünde engel teşkil edebilecek tereddütler giderilmeye çalışılmıştır.
Araştırmada anketör kullanılmamış, ancak tanıdık ya da konuya ilgi duyan bazı öğretmenlerden yardım alınmıştır.
Araştırmanın uygulama kısmı (hazırlık aşaması ile birlikte), Ekim 2004-Haziran 2005 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Araştırma evrenine dair verilere ulaşılması, pilot araştırma yapılması, uygulama için yetkili kuruluşlardan izin alınması, uygulamanın gerçekleştirilmesi ve elde edilen bulguların bilgisayar aracılığı ile analiz edilmesi işlemleri bir yılda, bulguların yorumlanması ve tez yazımı ise on sekiz ayda tamamlanmıştır.
5. Analiz Teknikleri
Araştırmada kullanılan anket formunun soruları ve cevap seçenekleri, bilgisayar ortamında değerlendirilmeye uygun olacak biçimde numaralandırılarak hazırlanmıştır. Toplanan anket formlarındaki veriler öncelikli olarak bilgisayar ortamına aktarılmış, daha sonra da bu verilerin dağılımı “SPSS 10.0 for Windows” adlı bilgisayar programı kullanılmak suretiyle analiz edilmiştir. İlk olarak basit dağılım tabloları aracılığıyla ele alınan bağımsız değişkenlerin hangi bağımlı değişkenlerle ilişkisinin olabileceği tespit edilmiştir. Daha sonra toplam 26 adet çapraz tablo (birlikte değişim tablosu) oluşturulmuş ve anlamlı olan bu tablolar, yorumlanmaya çalışılmıştır.
Elde edilen verilerden oluşan tablolar yorumlanırken, bağımsız değişkenlerin yüzdeleri esas alınmış ve buna göre oransal açıdan bir azalma ya da artışın olup olmadığı öğrenilmeye çalışılmıştır. Basit dağılım tabloları, belli bir sistem çerçevesinde verilmiş ve belli alanlarda yoğunlaşmaların sebep ve sonuçları üzerine birtakım yorumlamalarda bulunulmuştur.
Tablolar ele alınırken, sayısal büyüklüklerin yüzde olarak verilmesinin yanında gerektiğinde; “büyük çoğunluk”, “çoğunluk”, “yarıdan fazla”, “yarıya yakın”, “çok az”, “bir kısmı”, “yaklaşık şu oranda” gibi kavramlar da kullanılmıştır.
Anket formunda yer alan açık uçlu sorulara verilen cevaplar, benzer özelliklere göre belirli kategorilere dönüştürülmek suretiyle bilgisayara işlenmiş, daha sonra tablo haline getirilmiştir. Açık uçlu sorulara ve bazı soruların “diğer” biçimindeki seçeneklerine verilen ve aktarmaya değer bulunan bazı ifadelere de ilgili bölümlerde yer verilmiştir.