Araştırma sürecinde izlenen metodoloji araştırmadan elde edilen sonuçlarının etkin bir şekilde ortaya konulabilmesi için gereklidir. Bu bağlamda araştırma metodolojisinin açıklanması, elde edilen verilerin değerlendirilmesi bakımından önemlidir. Aşağıdaki bölümde araştırmada kullanılan veri toplama aracı ve ana kütle hakkında bilgi verilecektir.
3.3.1. Araştırmanın Örneklemi
Uygun bir örnek kütlenin seçilmesinde hem temsil yeteneği olan bir örnek büyüklüğü, hem de maliyet, zaman ve veri analiz koşulları dikkate alınarak bir dengeye ulaşılmalıdır. Uygulanacak istatistiksel analizler, evrenin büyüklüğü, hoş görülebilecek hata marjı örnek kütlenin büyüklüğünün temel belirleyicisidir. Bu faktörler dikkate alındığında örnek kütle için belirlenen büyüklüğün, ayrıntılı hesaplamalardan çok araştırmacının yargısına bağlı olduğu söylenebilir (Bülbül 2003).Yeni ürün geliştirmede başarılı bir tedarikçi yönetiminden elde edilen faydaları ölçmeyi amaçlayan bu araştırmanın ana kütlesini yeni ürün geliştirme faaliyetlerinde bulunan işletmeler oluşturmaktadır.
Araştırmada Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşlarının açıklandığı ISO 1000 listesi (2012 yılı) araştırmanın ana kütlesi olarak seçilmiştir. Bu seçimde ISO 1000
işletmelerinin daha kurumsallaşmış olmaları, yeni ürün geliştirme ve tedarik zinciri faaliyetlerinin profesyonel yönetiliyor olduğu ve işlevsel olarak bulunduğu düşüncesinin yanı sıra bu işletmelerden güvenilir ve tutarlı bilgi elde edilebileceği kanısı önemli olmuştur. Ayrıca, ISO 1000 listesi kapsam, içerik ve uzun süreli geçmişe sahip bir çalışma olması nedeni ile güvenilir bir veri tabanıdır (Bülbül, 2003).
2012 yılı ISO 1000 kapsamında yer alan işletmelerden, genelde rekabete açık olmayan ve bürokratik yapısından kaynaklanabilecek yenilik yapmayı engelleyici unsurlarından dolayı 18 kamu kuruluşu araştırmaya dahil edilmemiştir. Ayrıca, madencilik, taşocağı, elektrik ve diğer imalat sektörü başlığı altında toplanan 47 işletme yenilik çalışmalarının yeterli düzeyde olamayacağı düşüncesiyle araştırma örneğinin dışında tutulmuştur. 1000 Büyük Sanayi Kuruluşu içinde yer alan fakat adlarının açıklanmasını istemeyen 52 özel işletme araştırma kapsamı dışında bırakılmak zorunda kalmıştır. Örnek kütle ve büyüklüğünün belirlenmesinde izlenen süreç ve göz önünde bulundurulan kriterler Şekil 3.2.’deki gibi özetlenebilir.
Şekil 3.2. Araştırma Örnekleminin Belirlenmesinde İzlenen Yaklaşım
Sonuç olarak araştırma ana kütlesini oluşturan 887 işletme, araştırmanın amaçlarına ulaşmasını sağlamak ve ilgili hipotezleri test etmek için kavramsal modeli oluşturan değişkenleri büyük çapta karşılayacak tarzda belirlenmiştir.
Birincil verilerin elde edilmesinde anket yöntemi kullanılmıştır. Anketlerin cevaplanmasında işletme üst yöneticileri, ürün geliştirme faaliyetinden ve tedarik zincirinden sorumlu olan yöneticiler ya da diğer orta ve üst kademe yöneticilerin olmasına özen gösterilmiştir. Bu nedenle araştırmaya katılacak yöneticilerin seçiminde “kasti örnekleme” yöntemi seçilmiştir. Bu amaçla işletmelerin Ar-Ge, tedarik zinciri, pazarlama ya da üretim birimlerinin yöneticilerinden yardım istenmiş ve katılımda “gönüllü olma” ilkesi esas alınmıştır. Araştırmanın ana kütlesini oluşturan 887 işletmeye posta ya da ziyaret etme suretiyle ulaşılmaya çalışılmış, ancak tüm çabalara rağmen cevap verenlerin işletmeye ve araştırma konusuna hakim
Tedarik zincirlerinin bulunması, yenilik faaliyetleri için yeterli kaynaklara sahip olması ve kurumsal olmaları nedeniyle büyük işletmeler araştırmanın evrenini oluşturmaktadır.
Türkiye’nin büyük kuruluşlarının yer aldığı 2012 yılı ISO 1000 veri tabanı, araştırmanın ana kütlesi olarak belirlenmiştir.
N=1000
ISO 1000 veri tabanında, bürokratik koşulların yeniliği engelleyici yapısı dikkate alınarak 18 kamu kuruluşu ve ismini açıklamayan 52 işletme ana kütle dışı bırakılmıştır.
N=930
ISO 1000 veri tabanında madencilik ve taşocağı, elektrik ve diğer imalat sektörü başlığı altında toplanan 47 işletme yeterli yeni ürün çalışması yapamayacağı düşüncesiyle araştırmaya dahil edilmemiştir.
konumdaki yöneticilerden oluşmasına özen gösterilmesi nedeniyle sadece 102 işletmeden kullanılabilir anket elde edilmiştir. Sonuçta ana kütleyi oluşturan 887 işletmenin 102’sinden veri elde edilebilmiştir. Bu durum %11.5 seviyesinde bir geri dönüş oranını temsil etmektedir. Literatürdeki çalışmalar dikkate alındığında, ana kütle üzerinden gerçekleşen geri dönüş oranlarının genellikle bu seviyelerde olduğu görülmektedir. Bu nedenle ulaşılan veri sayısının yeterli olduğu kabul edilmiştir. Ankete cevap verip araştırmaya katılan işletmeler gıda, dokuma sanayi, orman ürünleri-mobilya eşyası, kağıt ve kağıt ürünleri, kimya, petrol, lastik ve plastik ürünleri, taş ve toprağa dayalı sanayi, metal ana sanayi, metal eşya, makine gereçleri imalat sanayinden toplam 102 işletmeyi içermektedir.
3.3.2. Veri Toplama Aracı
Araştırma amaçlarını mümkün olan en iyi düzeyde gerçekleştirmek ve geliştirilen hipotezleri test etmek amacıyla, anket soruları daha önce yapılan ampirik çalışmalar ve bu konudaki uzmanlar tarafından belirtilen hususlar dikkate alınarak hazırlanmıştır. Anket formunda yer alan sorular tedarikçi ilişkileri, alıcı-tedarikçi ilişkileri yönetimi, ürün performansı ve işletme performansına ilişkin teorik ve uygulamalı literatürden yararlanılarak oluşturulmuştur. Ankette ilk iki madde çeşitli yabancı kaynaklardan (Echtelt, vd., 2008; Handfield ve Minahan, 2002; Handfield vd., 2002; Eisto vd., 2002) alınmış olup son iki madde daha önce yapılan çalışmalardan (Eisto vd., 2002; Bülbül, 2003; Çağlıyan, 2009; Özçifçi, 2009) alınmıştır. Bunun yanında yeni soru geliştirilirken ilgili literatür incelenmiştir.
Anket soruları, yöneticilerin kolaylıkla cevaplayabilmeleri için anlaşılır ifadelerle hazırlanmıştır. Araştırmada kullanılan anket formunda, 18’i alıcı-tedarikçi ilişkilerine, 12’si alıcı-tedarikçi ilişkilerinin yönetilmesine, 5’i yeni ürün performansına, 4’ü işletme performansına yönelik ölçeklerden oluşmaktadır.
Alıcı-tedarikçi ilişkisi, yeni ürün geliştirme sürecine tedarikçi katılımının etkisi ve yeni ürün performansı ölçeklerinde yer alan maddeler 1=“Kesinlikle katılmıyorum’’, 7=“Kesinlikle katılıyorum” aralığında ölçeklendirilirken işletme performansı ölçeğinde yer alan maddeler 1=“Son derece düşük”, 7=“Son derece yüksek”
aralığında ölçeklendirmiştir. Tablo 3.1.’de anket formundaki değişkenler ve kullanılan ölçekler özet olarak sunulmaktadır. Ayrıca Ek 1’de araştırmada kullanılan anket formu yer almaktadır.
Tablo 3.1. Anket Formundaki Değişkenler ve Ölçekler
Değişkenler Kullanılan Ölçek İşletmelerin özellikleri Nominal ölçek
Alıcı-tedarikçi ilişkisi 18 değişken, 7’li Likert Alıcı-tedarikçi ilişkilerinin yönetilmesi 12 değişken, 7’li Likert Yeni ürün performansı 5 değişken, 7’li Likert İşletme Performansı 4 değişken, 7’li Likert
Araştırmada kullanılan anket beş bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde işletmelerin özelliklerini belirlemeye yönelik sorular bulunmaktadır. İkinci bölümde görüşülen çalışanların tedarikçi ilişkileri, üçüncü bölümde söz konusu tedarikçilerin yönetilmesine ilişkin unsurlar, dördüncü bölümde işletmelerin ürün performansı ile ilgili unsurlar belirlenmiş. Son bölümde ise, işletme performansları belirlenmeye çalışılmıştır.