Araştırmanın Tasarımı

Araştırmanın ilk aşamasında; düzenli hat deniz taşımacılığında nakliye müteahhitlerinin gemi operatörü seçim sürecinde bakış açılarının ne olduğuna ulaşabilmek, perspektifi hakkında güvenilir bilgi edinebilmek ve seçim kriterlerini keşfetmek amacına yönelik bir veri toplama yöntemi izlenmiştir. Keşfedici araştırmalar için önerilen nitel araştırma yöntemi seçilmiştir (Sekeran, 2003; 221). Diğer yandan araştırmada kullanılan nitel yöntem, henüz yeterli ölçüde bilgiye sahip olunamayan bir konu olan gemi operatörü seçim kriterleri konusunda, derinlemesine bir anlayış geliştirebilmek amacıyla da kullanılmıştır ve nitel araştırmanın yöntemlerinden biri olan görüşme yönteminin uygulanmasına karar verilmiştir.

Yapılan nitel araştırmada konuyla ilgili boyutların tanımlanması ve bunların birbirleriyle olan ilişkilerinin saptanması amacıyla düzenli hat deniz taşımacılığı, nakliye müteahhidi ve karar destek sistemleri konularında literatür taraması yapılarak

çerçeve genel olarak tanımlama şeklinde olurken, veri toplama süreci literatür taramasından sonra gerçekleştirilmiştir. Kuramsal çerçeveyi oluşturan çalışmanın birinci bölümünde düzenli hat deniz taşımacılığı anlatılmış, bu şekilde nakliye müteahhitlerinin de yer aldığı çevre ortaya konmaya çalışılmıştır. İkinci bölümde ise nakliye müteahhitliği kavramı geniş bir çerçevede ortaya konmaya çalışılarak, denizyolu düzenli hat eşya taşımacılığındaki yeri, önemi ve faaliyetleri konusunda bilgiler verilmiştir. Karar destek sistemlerinin anlatıldığı üçüncü bölümde ise: karar verme, karar vermenin önemi ve faydaları, karar verme süreci ve aşamaları anlatılarak çok kriterli karar destek sistemlerinden bu araştırmanın uygulama aşamasında kullanılacak olan yöntemler hakkında bilgi verilmiştir.

Uygulama bölümünde, yapılan araştırmalar ve yazın taraması sonucunda nakliye müteahhitlerinin gemi operatörü seçim süreci ve kriterleri ile ilgili herhangi bir çalışmaya rastlanmadığı için, bu kriterlerin oluşturulması amacıyla İzmir’de faaliyet gösteren on dört nakliye müteahhidi ile görüşme yapılmıştır. Görüşme yapılan firmalar seçilirken, bu firmaların kendi alanlarında uzun süredir faaliyet gösteren (en az 5 yıl) ve deneyimli firmalar olması dikkate alınmış, ancak, görüşme talebinde bulunulan on sekiz firmadan, iş yoğunlukları ve zaman kısıdı nedeniyle sadece on dört firma ile görüşülebilmiştir.

Nitel araştırmaların hedefi olan farklılıkların tespitinin, genelden çok bireysel algı ve değerlendirmeleri hedefleyen bir yapısı bulunmaktadır. Bu yapı değişkenlerin tespiti açısından kendi içerisinde de farklı yöntemleri içermektedir. Önemli yöntemlerden biri olan içerik analizi diğer, betimleme ve yorumlama gibi yöntemlerle birlikte kullanılabilmektedir. İçerik analizi, “verilerden doğrudan görülemeyen, ancak kavramsal kodlama ve sınıflama yoluyla temaların bulunması ve bu temalar arası anlamlı ilişkilerin ortaya çıkarılması” işlevidir (Yıldırım ve Şimşek, 2000; 157). Bu amaçla 2007 Aralık ayında yapılan görüşmeler, yüz yüze gerçekleşmiş olup, her bir görüşme yaklaşık üç saat sürmüştür ve tüm görüşmeler iki haftada tamamlanmıştır. Bu görüşmelerde gemi operatörü seçim süreci ve bu süreçte etkili olan kriterler hakkında toplanan bilgiler derlenerek, görüşme yönteminden elde edilen veriler çalışmanın hemen ardından gözden geçirilmeye başlanmıştır. Bunun

nedeni ise araştırmacının belleğinde bilgiler taze iken gözden geçirme, kodlama ve gerekli düzeltmeleri yapılabilme imkânına sahip olmasıdır (Kurtuluş, 1998; 281). Çalışmada verilerin kodlanabilmesi maksadıyla tüm ses kayıtları ve yazılı notlar yazar tarafından değerlendirilmeye alınmıştır. Kodlama işlemi sırasında her bir katılımcının ifadeleri belirli kalıplara alınmaya çalışılmıştır. Daha sonra belirli kalıplara alınarak oluşturulan bu kriterler görüşmelerin bitiminden bir ay sonra e- mail yoluyla firmalara gönderilmiş ve ortaya konan tüm bu kriterlerden ortak ve/veya ağırlıklı olan kriterlerin seçilmesi istenmiştir ve de nihai kriterler ortaya çıkarılmıştır. Burada amaç katılımcılar ile yapılan görüşmelerden elde edilen verilerin ve ifadelerin önem derecelerini tespit etmektir.

Şekil 4.1. Nitel Araştırmanın Temel Aşamaları

İkinci aşamada ise, ilk aşamanın sonucunda elde edilen değişkenler kullanılarak geliştirilen anket formları çalışmanın nicel araştırma yöntemi sürecinde veri toplama aracı olarak kullanılmıştır. Çalışmanın bu safhası nicel araştırma yöntemlerinin kullanıldığı bir safhadır. Yapılan görüşmelerle elde edilen verilerden ortaya çıkan gemi operatörü seçim sürecine ait değişkenler için veri toplama aracı olarak, uygulama bölümünde kullanılacak yöntemler için karşılaştırma yapılması ve önem derecesinin belirlenmesi amacıyla, bu firmalara anket gönderilmiştir ve oluşturulan kriterlere üstünlük derecelerine göre değer verilmesi istenmiştir ve bu şekilde kriterlerin ağırlıkları ortaya konmaya çalışılmıştır.

Şekil 4.2. Araştırmanın Tasarımı

Literatür taraması ve kuramsal çerçevenin

oluşturulması

Kriterlerin onaylanması / oluşturulması için tekrar

firmalara gönderilmesi Seçim kriterlerinin oluşturulması amacıyla

firmalar ile görüşme

Kriterlerin ağırlıklarının ortaya konması amacıyla

anket yapılması

SONUÇLARIN KARŞILAŞTIRILMASI VE YORUMLANMASI Bir nakliye müteahidi

firma ile gerçek bir problemin ortaya konması Kriterlerinin ortaya konması Anket sonuçlarının analizi Uygulama

AHP, ELECTRE ve TOPSIS

Görüşmede elde edilen kriterlerin

Görüşme ve anket çalışması ile elde edilen veriler ışığında, alanında deneyimli ve kendi piyasasında güçlü bir nakliye müteahhidi firma ile gerçek bir problem ortaya konmuş, çözüm aşamasında da, karar destek sistemlerinden AHP, ELECTRE ve TOPSIS yöntemleri için karar verici olan firmanın değerlendirmelerinden faydalanılarak uygulama bölümü tamamlanmıştır.