Bilimsel nitelik taşıyan çalışmalarda, araştırmanın amacına uygun olarak verilerin ekonomik ve uygun koşullarda toplanması ve çözümlenebilmesi için gerekli koşulların yerine getirilmesinde çeşitli modellerden (tanımsal, denemesel vb.) faydalanılmaktadır ve araştırmacı içinde bulunduğu koşullara ve öngördüğü hedeflere ulaşabilmek için söz konusu bu modellerden veya herhangi birinden yararlanmak durumundadır (Karasar, 1999, s.77).
Gerçek deneyler sosyal bilimlerde nadir görülmektedir. “Pygmalion” ve “Manhattan Bail Project” örneklerinde görüldüğü gibi sosyal bilimlerde, sosyal psikoloji ve örgütsel çalışmalar gibi ilişkili olan alanlarda baskın olarak yararlanılmaktadır (Bryman, 2008, s.35 ve Nachmias ve Nachmias, 1996, s.103).
Deneme modelleri, neden-sonuç ilişkilerini belirlemeye çalışmak amacı ile doğrudan araştırmacının kontrolü altında, gözlenmek istenen verilerin üretildiği araştırma modelleridir. Tarama modelleriyle var olan durum gözlenirken, deneme modelinde, gözlenmek istenenlerin araştırmacı tarafından üretilmesi söz konusudur (Karasar, 2009, s.87). Bundan dolayı araştırmanın modeli deneme modeli kapsamında, öntest-sontest kontrol gruplu desendir.
48
Deneysel desen olan öntest-sontest kontrol gruplu modelde, yansız atama ile oluşturulmuş iki grup bulunur. Bunlardan biri deney, öteki kontrol grup olarak kullanılır. Deney grubu, deneysel eğitime maruz bırakılırken, diğer grup bırakılmaz. Her iki grupta da deney öncesi ve deney sonrası ölçmeler yapılır. Eğitim alanında yapılan araştırmalarda bağımsız değişken öğretmen beklentileri, bağımlı değişken öğrenci performansıdır. Đşletmelerdeki çalışmalarda ise bağımsız değişken yönetici beklentileri, bağımlı değişken de işgörenlerin özbeklentileri ya da performansları olarak görülmektedir. (Karasar, 2009, s.97; Bryman, 2008, s.36). Kerlinger (1973) de, Öntest Sontest Kontrol Gruplu Desen’i, deney ve kontrol gruplarına yansız olarak atanan deneklerin deneysel manipülasyondan önce ve sonra ölçüldüğü desen olarak tanımlamaktadır. Öntest-sontest kontrol gruplu desenin bazı gerekleri vardır. Desende bir denekler havuzu oluşturulur ve yansız atamayla iki gruba ayrılır. Bir gruba bağımsız değişken uygulanırken diğerine uygulanmaz. Denekler bir deneyin katılımcıları olduklarını bilirler ancak deney grubunda ya da kontrol grubunda olduklarını bilmemeleri gerekir. Deneyin başlangıcında bağımlı değişkenin öntest ölçümü deney ve kontrol grubundaki deneklerden elde edilir. Sadece deney grubundakiler bağımsız değişkeni almalıdır. Deney sonunda bağımlı değişkenin sontesti deney ve kontrol grubundaki deneklerden elde edilir. Bağımlı değişken üzerinde herhangi bir fark olup olmadığını anlamak için deney ve kontrol gruplarının karşılaştırılması gereklidir (Büyüköztürk, 2011, s.20).
(Eckhardt ve Erman’dan aktaran Büyüköztürk, 2011), Sarantakos (2005), Nachmias ve Nachmias (1996) deneklerin seçiminde kullanılacak yöntemleri şu şekilde özetlemektedir:
1. Denekleri Eşleştirme/Hassas Eşleştirme: Bağımlı değişkenle ilişkili olduğu düşünülen değişkenlere ait değerleri aynı olan denek çiftleri oluşturulur. Çiftlerden biri birinci gruba, diğeri ikinci gruba atanır. Planlanan sayıya ulaşılana kadar devam edilir. Ancak özellikleri aynı olan denek çiftlerini bulmak oldukça güçtür. Öte yandan araştırmacı, denkleri eşleştirmede ölçüt alınacak değişkenlerle ilgili kuramsal bilgiye de sahip olmayabilir.
2. Grup Eşleştirme/Frekans Dağılımı Yöntemi: Đlgili değişkenlere ait grup ortalamaları bakımından denk iki grup oluşturulur. Bu durumda deney ve kontrol grupları eğitim düzeyleri, gelirleri, yaşları bakımından aynı ortalamaya sahip
49
olabilirler. Grup eşleştirme yöntemi yönetsel olarak mümkün olabilir, ancak iki temel dezavantaja sahiptir. Birincisi, ilgili değişkenler bilinmiyor olabilir, grup ortalamaları önemli bireysel farklılıkları gizleyebilir.
3. Yansız/Tesadüfi Atama: Bu yöntemde örneklem çerçevesinden iki tane rastgele denek seçilir, denekler deney ya da kontrol grubuna yansız bir şekilde atanır. Deneklerin çok sayıda olması yansız atama ile denk iki grubun oluşturulması olasılığını yükseltir. Bu işlemin iki avantajı vardır. Birincisi, ilgili değişkenlere ilişkin bir teoriyi gerektirmemesi ve ikincisi denekleri atamadaki kişi yanlılığını önlemesidir. Bu üç yöntem de büyük ölçüde kullanılmaktadır. Hepsinin güçlü ve zayıf yönleri vardır. Bu araştırmada, yansız / tesadüfi atama yoluyla deney ve kontrol grupları oluşturulmuştur. Bu yöntem diğer iki yönteme göre daha objektif ve bağımsızdır.
Bu araştırma, Pygmalion Etkisi ile turizm işletmelerindeki departman müdürlerinin öz yeterliliklerine katkıda bulunmak, bunun paralelinde işgörenlerden beklentilerini artırarak işgörenlerin özyeterliliklerine, performans algılarına ve yöneticileriyle ilgili algılarına etkisini görmek üzere hazırlanan deneysel bir çalışmadır. Bu araştırmada deneme modellerinden öntest-sontest kontrol gruplu gerçek deneme modeline göre araştırma deseni tasarlanmış ve bu araştırmanın deseni sembollerle Şekil 9’da gösterilmiştir.
GRUPLAR ÖNTEST SONTEST
GD(y) R O1 X1 O3 GK(y) O2 O4 GD(i) R O5 X2 O7 GK(i) O6 O8
50
GD(y) : Pygmalion Liderlik Eğitimi verilen yöneticiler için deneme grubu GK(y) : Yöneticiler için kontrol grubu
R: Deneklerin gruba yansız atanması
O1 ve O3: Yöneticiler deney grubunun öntest ve sontest ölçümleri O2 ve O4: Yöneticiler kontrol grubunun öntest–sontest ölçümleri
X1: Deney grubuna uygulanan bağımsız değişken olarak Pygmalion Liderlik Eğitimi GD(i) : Departman yöneticilerine Pygmalion Liderlik Eğitimi verilen işgörenler için deneme grubu
GK(i) : Đşgörenler için kontrol grubu
O5 ve O7: Đşgörenler deney grubunun öntest ve sontest ölçümleri O6 ve O8: Đşgörenler kontrol grubunun öntest–sontest ölçümleri
X2: Đşgören deney grubuna uygulanan bağımsız değişken olarak yöneticilerinin Pygmalion Liderlik Eğitimi Almaları
Araştırmaya ilişkin yukarıda adı geçen araştırma deseni kapsamında, araştırma amacının gerçekleştirilmesi için aşağıda açıklanan yol izlenmiştir.
Pygmalion Etkisi tanımlanarak ayrıntılı bir literatür taraması gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda Pygmalion Etkisi’nin dayandığı temel teoriler olan, Sosyal Bilişsel Teori, Özyeterlilik Teorisi ve Rosenthal’in Dört Faktör Teorisi ayrıntılı olarak incelenmiş ve çalışma bu doğrultuda temellendirilmiştir. Aynı zamanda bugüne kadar konuyla ilgili yapılmış olan tüm çalışmalar irdelenerek, bu araştırmanın yazına katacağı katkı ortaya konulmuştur.
Deneysel desen olan Öntest Sontest Kontrol Gruplu Model uygulamasına geçmeden önce departman müdürleri için öntest ve sontest olarak uygulanacak genel özyeterlilik, yönetsel özyeterlilik testi ve Pygmalion tutum ölçeğini içeren bir anket hazırlanmıştır. Đşgörenlere dönük ise öntest ve sontest olarak uygulanacak özyeterlilik, performans ve lider standartları ölçeklerini içeren bir anket hazırlanmıştır. Öntest ve sontestleri
51
gerçekleştirmek için hazırlanmış bu anketlerin geçerlilik ve güvenirlik analizleri, ankette yer alan ifadeler ve anketin genel kapsam ve yeterliliğiyle ilgili uzman görüşü alınarak, hedef kitleyle benzer özellik gösteren işgören ve yöneticilere yapılan bir ön uygulamayla test edilmiştir.
Ön uygulama sonucu elde edilen verilere güvenirlik analizi yapılmış ve anketler üzerinde gerekli düzenlemeler yapılarak örneklem kapsamındaki departman yöneticileri ve işgörenlere, öntest-Pygmalion semineri-sontest sıralamasıyla uygulanmıştır.
Öncelikle departman yöneticileri için hazırlanmış olan öntestler seminerden hemen önce yöneticiler tarafından tamamen yanıtlandıktan sonra Pygmalion semineri gerçekleşmiştir. Seminer sonunda yöneticilere sontestler uygulanmıştır. Bu aşamadan sonra departman yöneticilerine sorumluluklarında bulunan işgörenlere iki gün içinde yanıtlanmasını sağlamak üzere öntestler bırakılmıştır. Departman yöneticilerine iki gün içinde yanıtların alınabilmesi için hatırlatmalar yapılmıştır. Öntestler toplandıktan iki hafta sonra Pygmalion seminerinin işgörenler üzerine yansımalarını görebilmek için işgörenlere sontestler uygulanmıştır.
Ulaşılan veriler, araştırmanın amacına dönük olarak uygun istatistikî analizler gerçekleştirilerek yorumlanmış ve öneriler geliştirilmiştir.