Nitel araştırmalarda geçerliği ve güvenirliği tanımlayan terimlere ve geçerlik ve güvenirliği sağlama süreçlerine ilişkin farklı yaklaşımlar bulunmaktadır (Creswell, 2014). Creswell (2014) nitel araştırmalarda geçerliği bulguların doğruluğunu değerlendirme, güvenirliği farklı projeler ve farklı araştırmacılar açısından da araştırmacının yaklaşımının tutarlığı olarak ifade etmektedir. Lincoln ve Cuba (1985’den akt. Yıldırım ve Şimşek, 2013) “iç geçerlik” yerine “inandırıcılık”, “dış geçerlik” yerine “aktarılabilirlik”, “iç güvenirlik” yerine “tutarlık” ve “dış güvenirlik” yerine de “teyit edilebilirlik” kavramlarını kullanmakta ve nitel araştırmalarda niteliği arttırabilecek bir takım stratejiler önermektedirler.
Lincoln ve Cuba (1985) inandırıcılığın sağlanmasında uzun süreli etkileşim, derin odaklı veri toplama, çeşitleme, uzman incelemesi ve katılımcı teyidinin kullanmasını
önermektedirler (akt. Yıldırım ve Şimşek, 2013). Uzun süreli etkileşim ile araştırmacının veri kaynakları (katılımcılar, gözlenen ortamlar, dökümanlar vb.) ile uzun süreli bir etkileşim içinde olması gerektiği (Yıldırım ve Şimşek, 2013) ve etkileşim içinde olunması gereken sürenin araştırmanın doğasına ve veri kaynaklarının özelliğine göre değişebileceği ifade edilmektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2013). Söz konusu tez çalışmasında katılımcılar, gözlenen ortam ve çalışmadan elde edilen dökümanlar ile çalışmanın amacı doğrultusunda yeteri kadar vakit geçirerek inandırıcılık sağlanmaya çalışılmıştır. Merriam (2013) araştırmanın inandırıcılığını arttırmada kullanılabilecek en çok bilinen ve uygulanan stratejinin çeşitleme olduğunu ifade etmektedir. Denzin (1978) veri toplamada çoklu yöntemin kullanılması, çoklu veri kaynaklarından yararlanılması, birden fazla araştırmacının katılımı veya ortaya çıkan bulguları karşılaştırma, kontrol etme ve onaylamada yararlanılacak çoklu kuramların işe koşulması olarak dört çeşitleme türü önermektedir (akt. Merriam, 2013). Tez çalışmasında öğretmen adaylarıyla yapılan görüşmelerden elde edilen bulguların desteklenmesinde alan bilgisi görüşme formu dökümanları, öğretmen adaylarının PAB’larını ortaya çıkarmada ders planları ve ders gözlemleri de birlikte kullanılarak araştırmanın inandırıcılığı sağlanmaya çalışılmıştır. Yine alan bilgisi görüşme formu hazırlandıktan sonra alanında uzman iki kişinin görüşlerine başvurulmuştur. En başta 12 sorudan oluşması planlanan alan bilgisi görüşme formu alınan uzman görüşleri doğrultusunda soruların aynı amaca hizmet ederek araştırmanın geçerliğini olumsuz yönde etkilemesi ve öğrencilerde bıkkınlık meydana getirerek istenilen cevaplara ulaşamama düşünceleri ile dokuz soruya indirilmiştir. Araştırma deseni, toplanan veriler, bunların analizi ve yazımına kadar olan süreçte tez danışmanının görüşlerine başvurup geri bildirimleri doğrultusunda düzeltmelerde bulunulmuştur.
Nitel araştırmalarda dış geçerlik yerine “aktarılabilirlik” kavramı kullaılmaktadır. Aktarılabilirliği sağlamak için ayrıntılı betimleme ve amaçlı örnekleme olmak üzere iki
yöntem önerilmektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2013). Merriam (2013) tarafından da nitel bir çalışmaya ait sonuçların başka bir duruma uyarlanabilme olasılığının arttırılmasında kullanılabilecek çeşitli stratejilerden birinin zengin ve yoğun tanımlama olduğu ifade edilmektedir. Zengin ve yoğun tanımlama, “ortamın ve katılımcıların tanımlanması kadar katılımcı görüşmelerinden, araştırma notlarından ve dökümanlardan yapılan alıntılar biçiminde sunulan uygun kanıtlarla desteklenen bulguların detaylı tanımlanması” anlamına gelmektedir (Merriam, 2013). Creswell (2014) nitel araştırmacıların ortamın detaylı betimlemesini sağladıklarında sonuçların daha gerçekçi olduğunu ve zenginleştiğini ifade etmektedir. Söz konusu tez çalışmasında bulguların sunulmasında ayrıntılı betimlemeler yapılarak, öğretmen adaylarıyla yapılan görüşmelerden, ders gözlemlerinden ve araştırmada kullanılan dökümanlardan doğrudan alıntılar verilerek ve çalışmanın amacı doğrultusunda dördüncü sınıf öğretmen adayları seçilerek “aktarılabilirlik” sağlanmıştır.
Araştırmada bir yabancı öğrenci yer almıştır. Bu öğrenci araştırma için belirlenen ölçütleri sağladığı düşüncesiyle araştırmaya dahil edilmiştir. Aynı zamanda bu öğrenci hakkında yeterli tanımlamalar yapılmıştır. Bu nedenle çalışmada yabancı öğrencinin yer almasının geçerliği olumsuz yönde etkilemediği düşünülmektedir.
Bir nitel araştırmacı tutarlılığı sağlamak için çeşitleme, uzman incelemesi, araştırmacının konumu ve denetleme tekniği stratejilerini kullanmaktadır (Merriam, 2013). Lincoln ve Guba (1985’den akt. Merriam, 2013) bağımsız bir okuyucunun araştırmacının kullandığı yol ve yöntemi takip ederek bir çalışmanın bulgularını doğrulayabileceğini belirtmektedirler. Nitel bir araştırma kapsamında denetleme tekniği verilerin nasıl toplandığını ve kategorilerin nasıl oluşturulduğunu inceleme süresince kararların nasıl verildiğini detaylı bir şekilde ortaya koymaktadır. Denetleme tekniği bir kitap veya tez büyüklüğündeki araştırma raporlarında genellikle yöntem bölümü içerisinde bulunmaktadır. Bu da çalışmanın nasıl gerçekleştirildiği ve verilerin nasıl analiz edildiğinin deteylı bir
anlatımı olarak ifade edilmektedir (Merriam, 2013). Erlandson, Harris, Skipper ve Allen (1993) de tutarlığın sağlanması için tutarlık incelemesi yapılmasını önermekte ve tutarlık incelemesinin araştırmaya dışarıdan bir gözle bakılarak araştırmacının baştan sona gerçekleştirdiği etkinliklerde tutarlı davranıp davranmadığını ortaya koyduğunu belirtmektedirler (akt. Yıldırım ve Şimşek, 2013). Tez çalışmasında çeşitleme kullanılarak ve alan bilgisi görüşme formundan elde edilen verilerin başka bir uzman tarafından da analizi yapılarak tutarlık sağlanmaya çalışılmıştır. Aynı zamanda araştırmanın hazırlık aşamasında ve araştırma boyunca, veri toplama araçlarının oluşturulmasında ve verilerin toplanmasında araştırmacının tutarlı davranıp davranmadığı tez danışmanı tarafından kontrol edilerek tutarlık sağlanmaya çalışılmıştır.
Yıldırım ve Şimşek (2013) dış güvenirliğin sağlanmasına yönelik olarak şu önlemlerin alınabileceğinden bahsetmiştir: araştırmacı, araştırma sürecindeki kendi konumunu açık hale getirmeli, araştırmada veri kaynağı olan bireyler açık bir biçimde tanımlanmalı, araştırma sürecinde oluşan sosyal ortamlar ve süreçler tanımlanmalı, elde edilen verilerin analizinde kullanılan kavramsal çerçeveler ve varsayımlar tanımlanmalı, veri toplama ve analiz yöntemleri ile ilgili ayrıntılı açıklamalar yapılmalı. Dış güvenirliği (teyit edilebilirliği) sağlamak için araştırmacının araştırmanın yöntemlerini ve aşamalarını açık ve ayrıntılı bir şekilde tanımlayıp tanımlamadığı, çalışmanın farklı aşamalarında neler yaptığının anlaşılıp anlaşılamadığı, sonuçların ortaya konan verilerle açık bir şekilde ilişkilendirilip ilişkilendirilmediği, araştırmacının bireysel varsayım, ön yargı ve yönelimlerinin farkında olup olmadığı, araştırmanın ham verilerinin saklanmış olup olmadığı sorularına cevap vermesi gerektiği ifade edilmektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2013, s.). Araştırmada araştırmacının rolü ve araştırmanın katılımcıları açık bir biçimde tanımlanmıştır. Veri toplama ve analiz yöntemleri de ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Tez
çalışmasında araştırmanın yöntemi açık bir şekilde tanımlanmış, sonuçlar ortaya konan verilerle ilişkilendirilmiş ve ham veriler araştırmacı tarafından saklanmıştır.