Bu araştırmanın temel amacı; okullarda görev yapmakta olan öğretmenlerin görüşleri doğrultusunda örgüt kültürü, örgütsel güven, örgütsel yabancılaşma ve örgütsel sinisizm arasındaki ilişkileri ortaya koymaktır. Bu amaca ulaşmak için belirlenen alt amaçlar ise şu şekildedir:
1. Öğretmenlerin örgüt kültürü algıları hangi düzeydedir? 2. Öğretmenlerin örgütsel güven algıları hangi düzeydedir?
3. Öğretmenlerin örgütsel yabancılaşma algıları hangi düzeydedir? 4. Öğretmenlerin örgütsel sinisizm algıları hangi düzeydedir?
5. Öğretmenlerin örgüt kültürü, örgütsel güven, örgütsel yabancılaşma ve örgütsel sinisizm algıları;
Cinsiyet Medeni durum
7 Yaş
Branş
Mesleki hizmet süresi
Çalışılan okuldaki hizmet süresi ve
Okul türü değişkenleri açısından farklılaşmakta mıdır?
6. Öğretmenlerin örgüt kültürü, örgütsel güven, örgütsel yabancılaşma ve örgütsel sinisizm algıları arasında anlamlı ilişkiler var mıdır?
Yukarıda belirtilen amaçlara ulaşılmasına yönelik olarak Yapısal Eşitlik Modeli (YEM) çerçevesinde bir model oluşturulmuş ve bu modele ilişkin çeşitli hipotezler geliştirilmiştir. Oluşturulan Yapısal Eşitlik Modeli (Şekil 1.) ve geliştirilen hipotezler şu şekildedir:
8
Araştırma Modeline İlişkin Oluşturulan Hipotezler
H1: Örgüt kültürü, örgütsel güveni olumlu yönde anlamlı şekilde yordamaktadır.
H2: Örgüt kültürü, örgütsel yabancılaşmayı olumsuz yönde anlamlı şekilde yordamaktadır.
H3: Örgüt kültürü, örgütsel sinisizmi olumsuz yönde anlamlı şekilde yordamaktadır.
H4: Örgütsel güven, örgütsel yabancılaşmayı olumsuz yönde anlamlı şekilde yordamaktadır.
H5: Örgütsel güven, örgütsel sinisizmi olumsuz yönde anlamlı şekilde yordamaktadır.
H6: Örgütsel yabancılaşma, örgütsel sinisizmi olumlu yönde anlamlı şekilde yordamaktadır.
H7: Örgüt kültürü ile örgütsel yabancılaşma arasında örgütsel güvenin aracılık etkisi bulunmaktadir.
H8: Örgüt kültürü ile örgütsel sinisizm arasinda örgütsel güvenin aracılık etkisi bulunmaktadir.
H9: Örgüt kültürü ile örgütsel sinisizm arasinda örgütsel yabancılaşmanın aracılık etkisi bulunmaktadir.
H10: Örgütsel güven ile örgütsel sinisizm arasında örgütsel yabancılaşmanın aracılık etkisi bulunmaktadir.
1.3. Araştırmanın Önemi
Örgütlerin temelini oluşturan kültür, bünyesinde birçok değişkeni barındırmaktadır. Güçlü bir kültüre sahip örgütlerin daha başarılı olması beklenmektedir. Örgütlerde kültürün güçlü olması, çalışanların kendilerini güven içinde hissetmelerini, yöneticilerine ve çalışma arkadaşlarına güvenmelerini beraberinde getirmektedir. Dolayısıyla örgütlerde güven dikkat edilmesi ve üzerinde durulması gereken bir nokta olarak ortaya çıkmaktadır. Düşük düzeyde güven algısına sahip çalışanların, çalıştıkları örgütlere ne derecede fayda sağlayacağı tartışılabilir. Bunun yanında güven duygusunun düşük olduğu örgütlerde, çalışanların sergileyeceği yabancılaşma davranışlarının da artması beklenmektedir.
9
Yabancılaşma, örgütlerin geleceği açısından önem taşımaktadır. Çalışanın kendini örgüte karşı yabancı hissetmesi, kendisinden beklenen performansı da etkileyebilir. Yukarıda bahsedildiği üzere güven ve yabancılaşma, örgütlerin gelişim sürecini etkilemektedir. Güven duygusunun azaldığı bunun yanında çalışanlarda yabancılaşmanın arttığı örgütlerde sinisizm davranışlarının da göz önüne alınması gerekmektedir. Sinisizm, çalışanların örgütlerine karşı bilişsel, duyuşsal ve davranışsal olmak üzere üç boyutta sergiledikleri olumsuz tepkileri içermektedir. Çalışanların sinik davranışlar sergilemesinin, beraberinde güven duygusunu azaltması, yabancılaşma düzeyini yükseltmesi ve kültürü zayıflatması beklenebilir. Bu durumun, örgütlerin gelişim ve değişim çabalarının önünde bir engel oluşturduğu söylenebilir.
İlgili literatürde örgüt kültürünün farklı değişkenler ile ilişkisinin incelendiği çalışmalar bulunmaktadır. Aynı şekilde örgütsel güven ve örgütsel yabancılaşma kavramları ile ilgili yapılan çalışmalar yer almaktadır. Bunun yanında henüz yeni araştırılan bir kavram olan sinisizm ile ilgili yurt içi ve yurt dışında yapılan çalışmaların sayısının az olduğu söylenebilir. Bu çalışma, örgütlerin sahip olduğu kültürün, çalışanların, güven, yabancılaşma ve sinisizm davranışlarını nasıl etkilediğini bunun yanında örgütsel güvenin, örgütsel yabancılaşmayı ve örgütsel sinisizmi ne derecede ve hangi yönde etkilediğini ve örgütsel yabancılaşmanın örgütsel sinisizmi nasıl etkilediğini ortaya koyması bakımından önem taşımaktadır. Literatürde kültür, güven, yabancılaşma ve sinisizm kavramlarını bir arada dikkate alıp arasındaki ilişkileri ortaya koymayı amaçlayan bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu açıdan düşünüldüğünde çalışmanın ilgili literatüre katkı sağlayacağı ve alandaki bu boşluğu doldurmaya yönelik faydalı olacağı düşünülmektedir.
Öğretmenlerin güçlü bir örgüt kültürü algısına sahip olmasının, onlarda güven duygusunu yükselteceği, örgütlerine karşı yabancılaşma hissini azaltacağı ve sinik davranışları azaltacağı varsayılmaktadır. Bu varsayımdan hareketle, arzu edilen bu durumun eğitim kurumlarının başında gelen okulların gelişimine ve toplumun geleceği olan öğrencilerin başarısına katkı sağlayacağı söylenebilir. Ayrıca okullarda öğretmenlerin kendilerini daha rahat hissetmeleri ve performanslarının yükselmesi bakımından da bu araştırma önem taşımaktadır.
Araştırma kapsamında kültür, güven, yabancılaşma ve sinisizm kavramlarını bir arada dikkate alıp bu kavramların birbirleriyle olan ilişkilerini betimleyen bir modelin
10
ilgili literatüre katkıda bulunacağı öngörülmektedir. Bu nedenle araştırmanın modellenme aşamaları ve bu aşamalarda yaşanan problemler ve bulunan çözümler diğer benzer çalışmalara da öncülük etmesi açısından önem arz etmektedir. Özellikle dört farklı kavram (kültür, güven, yabancılaşma ve sinisizm) arasındaki ilişkiyi resmeden yapısal eşitlik modelinin alanında uzman kişilerin rehberliğinde ayrıntılı bir şekilde ele alınarak tasarlanacak olmasının başka çalışmaların üretilmesine temel oluşturabilme açısından önemli bir katkı sağlaması beklenmektedir.
1.4. Sayıltılar
Veri toplama araçları, araştırmanın amacına ulaşmayı sağlayacak bilgileri taşıyıcı niteliktedir.
Ölçekler aracılığı ile toplanan veriler, öğretmenlerin görüşlerini tam olarak yansıtmaktadır.
1.5. Sınırlılıklar
Araştırma, Rize ili merkez ve merkeze bağlı tüm ilçelerinde ilkokul, ortaokul ve liselerde görev yapan öğretmenlerin görüşleri ile sınırlıdır.
Araştırma, öğretmenlerin örgüt kültürü, örgütsel güven, örgütsel yabancılaşma ve örgütsel sinisizm algılarının hangi düzeyde olduğunu belirlemeye yönelik hazırlanan ölçek maddeleri ile sınırlıdır.
1.6. Tanımlar
Kültür: Kültür, anlam örüntülerinin tarihsel olarak aktarımı şeklinde tanımlanabilir. Bu anlam örüntüleri, hem açık hem de kapalı olarak öyle olduğu varsayılan inançlarla ifade edilir (Terzi, 2005, s. 424).
Örgüt Kültürü: Bir grubun dış çevreye uyum sağlamaya ve bütünleşme problemleriyle başa çıkmaya çalışması sonucu, işe yaradığı için kabul edilen ve doğru yol olarak örgüte yeni katılan üyelere öğretilmesi gereken keşfedilmiş veya geliştirilmiş varsayımlar modelidir (Schein, 1990, s. 111).
Güven: Bireylerin birbirlerine yönelik düşünce ve davranışlarıyla ilgili olumlu duygularını içeren psikolojik bir unsurdur (Wech, 2002, s. 354).
11
Örgütsel Güven: Çalışanların örgütsel rollere, ilişkilere, deneyimlere, niyet ve davranışlara yönelik sahip olduğu beklentilerdir (Shockeley-Zalabak, Ellis ve Winograd, 2000, s 40)
Yabancılaşma: Bireyin kendi oluşturduğu teknolojilerden, sosyal kurumlardan ve başka bireylerden kopmuş olması şeklinde tanımlanmaktadır (Waltz, 1982, s. 128).
Örgütsel Yabancılaşma: İşin, çalışana giderek dışsallaşması ve çalışanın bir parçası olmaktan çıkması sonucunda, çalışanın inanç, duygu ve davranış gücünü özgür bir şekilde ürüne dönüştüremez hâle gelmesidir (Eryılmaz, 2010, s. 17).
Sinisizm: Otoriteye ve kurumlara yönelik olumsuz ve güvensiz tutumları yansıtmaktadır (Andersson ve Bateman, 1997, s. 450).
Örgütsel Sinisizm: Bireyin olumsuz inançları, duyguları ve davranışları ile şekillenen, çevresel etkenlerle değişikliğe açık olan ve bireyin sosyal ve kişisel deneyimleri sonucu oluşan örgütüne yönelik sergilediği tutumlar şeklinde ifade edilmektedir (James, 2005, s. 7-8).