Araştırma Sahasının Etnik Yapısı – Talışlar

Etnik durum, belirli bir insan topluluğunu ötekilerden ayıran kültürel pratiklere bakış açılarına göndermede bulunmaktadır. Etnik grupların üyeleri, kendilerini toplumdaki öteki gruplardan kültürel bakımdan ayrı görürler; buna karşılık toplumun diğer üyelerinin onlara bakışı da aynıdır. Etnik grupların birbirlerinden ayırt edilmesini sağlayan farklı özellikler olmakla birlikte, bunların en yaygın olanları, dil, tarih, ya da atalar, din ve giyim, takı farklılıklarıdır.156

Daha önce de konuya deyinildiği gibi, Lovayın köyünde yaşayan nüfusun tamamı Talışlar’dan oluşur. Kijaba kasabasında mevcut olan bütün köyler için aynı şeyi

154 _{Haşim Kalbiyev, Talişların Maddi ve Manevi Medeniyet Değerleri, Bаkı-2004, Planet-Press Neşriyatı}

Yay., s. 12.

155 _{Kalbiyev, a.g.e., s. 15.} 156 _{Giddens, a.g.e., s. 224.}

söylemek mümkündür. Sadece kasaba merkezinde Talış dili köylere nazaran daha az kullanılır. Fakat kasaba merkezinin nüfusunun %95’i Talışlar’dan oluşmaktadır.

Talışların yaşadığı arazinin kuzeyden güneye uzunluğu 125 km, genişliği ise doğudan batıya 96 km.dir. Bölgenin %55’si dağlarla örtülü, geriye kalan kısmı ise

Lenkeran ovalığından oluşmakla toplam 5330 km2_{’dir. Talış halkının çoğunluğu ovalık}

alanda yaşamaktalar. Buna göre de ovalık arazide nüfus yoğunluğu yüksektir. Talış bölgesinin rölyefinin birbirinden farklı iki alana, yani dağlık ve ovalığa ayrılması halkın ekonomik ve gündelik hayatında da etkili olmuştur. Nitekim ovalık arazide yaşayanlar arasında tarım ve çeltikçilik, dağlık arazide yaşayanlar arasında ise hayvancılık

yaygınlaşmıştır.157

Talışlar, Azerbaycan’ın güney-doğu bölgesinde yaygındırlar, büyük çoğunluğu Astara, Lenkeran, Masalli ve Lerik illerinde yaşamaktadırlar. 1926 yılı ilk Sovyet nüfus

sayımına göre Azerbaycan’da 77,3 bin Talış kayda alınmıştır.158 _{Bu sayı o zamanki}

Azerbaycan’ın genel nüfusunun %3,3’nü teşkil etmekteydi. Daha sonraki genel nüfus sayımlarda bu oran önemli derecede düşük gösterilmiştir. 1939 yılındaki nüfus sayımında sadece 3 bin Talış kayda alınmıştı. 1999 yılında yapılan yeni nüfus sayımına göre Azerbaycan’da 80 bin Talış bulunduğu kayıtlarda geçmektedir. Bu Azerbaycan

nüfusunun %1’ni teşkil etmektedir.159 Gerçekte ise Talışların daha çok olduğu tahmin

edilebilir. Tün dünyada talışların 900 binden fazla olduğu bazı kaynaklarda

gösterilmektedir.160 Sadece Azerbaycan’ın güneyinde ise 500 bin Talış dilli halkın

yaşadığı da tespit edilmiştir.161

Lenkeran’da faaliyet gösteren “Talış Kültür Merkezi”nin verdiği bilgiye göre, Masalli’nin % 60’si, Astara’nın ise tamamı talış nüfusundan oluşur. Lenkeran ve Lerik’in ise sadece iki köyleri Azeri Türklerinden oluşmaktadır. 19 yüzyılda petrol ve

157 _{Kalbiyev, a.g.e., s. 11.}

158 _{Miller, Talişskiy Yazik, İzdatelstva Akademii Nauk SSSR, Moskva 1953, s. 9.}

159 _{Rasim Musabekov, “Stanovleniya Azerbaydjanskogo Gosudarstva i Etniçeskie Menşinstva”,}

Azerbaydjan i Rassiya: Obşestva i Gasudarstva, red. D. E. Furman, Publikasii Muzeya i Obşestvennovo Sentra Imeni Andreya Saxarova, Moskva 2001, s. 350.

160 _{www.ethnologue.com/show_language.asp?code=tly (14.01.2009).}

161_{Hema Kotecha, Islamic and Ethnic Identities in Azerbaijan: Emerging trends and tensions, OSCE}

balıkçılık endüstrisinde çalışmak için Bakü ve Abşeron’a göç eden çok sayıda talış da vardır. Yine de Talış Kültür Merkezine göre Sumgayit şehrinin nüfusunun 1/3’i

talıştır.162 Buna güney bölgesinde bulunan Yardimli ve Calilabad illerinde yaşayan talış

azınlığını da eklemek gerekir. Yukarıda adları anılan güney “rayonlarının” toplam nüfusu 400 binden fazladır. Fakat bunların büyük çoğunluğu “Azerbaycanlı” uyruğu altında kayda alınmıştır.

Talışların “Azerbaycanlı” olarak kayda alınması Sovyet döneminde başlayan bir süreçtir. Çünkü Sovyetler Birliği, farklı ırk ve dillere sahip olan birçok halkları “Sovyet Halkı” adı altında birleştirmeği amaçlamaktaydı. Bu sebeple Talişlar da Azerbaycanlı

uyruğu altında kayda alınmışlardı.163

Talışların bir kısmı da İran’ın kuzey eyaletlerinden Gilan ve Erdebil’de yaşarlar. İran’da yaşayan talış nüfusunun sayısı konusunda kesin bir bilgi yoktur. 1986 yılının

verilerine dayanarak İran’da 100 bin talış yaşadığı açıklanmıştır.164 _{Bazıları ise İran’da}

yaşayan talış nüfusunun Azerbaycan’da yaşayanların sayısına yakın olduğunu iddia

etmektedir.165 Azerbaycan ve İran’da yaşayan Talışları, iki ülke arasında sınır oluşturan

Talış dağları ayırır. Azerbaycan’da yaşayan Kuzey Talışları, batılı kaynaklarda Taliş-i

Guştasbi olarak adlandırılır.*

İran’da yaşayan Talışların çoğunluğu Sünni-Şafii mezhebine mensuplar. Bunların arasında Nakşibendî tarikatı yaygındır. Azerbaycan’da yaşayan Talışların çoğunluğu ise

Şiilerden oluşmaktadır. Bazı kaynaklarda bu rakam %80 olarak gösterilir.166

Talış dili Hint-İran diller grubuna mensuptur.167 İki ana diyalekte ayrılır.

Azerbaycan’da konuşulan Kuzey Talış dili ve İran’da konuşulan Güney Talış dili. Bu iki diyalekt arasında çok ufak farklar vardır. Azerbaycan’da yaşayan talışlar İran talışlarını

162 _{Kotecha, a.g.e., s. 33.} 163 _{Cavadov, Talışlar, s. 27.} 164 _{Kotecha, a.g.e., s. 33-34.} 165 _{Miller, a.g.e., s. 10.}

* _{Talış-i Gushtasbi, Azerbaycan’ın güneyi; kuzey Talış bölgesinin tarihi adıdır. Talişi Gushtasbi tabirine}

sadece batılı kaynaklarda rastlanır, Rus-Sovyet kaynaklarında bu tabire rastlanmaz.

166 _{Miller, a.g.e., s. 10-11.} 167 _{Kotecha, a.g.e., s. 33.}

kolayca anlaya bilmektedir.168 Azerbaycan’ın beş büyük yaşayış bölgesinde gerçekleştirilen bir araştırmada, ülkede 500 binden fazla talış dilinde konuşan nüfusun

bulunduğu tespit edilmiştir.169 Bununla birlikte Azerbaycan’da resmi dilin Azerbaycan

dili olduğuna göre, talış dili sadece halk arasında gündelik hayatta kullanılır. Astara, Lenkeran gibi şehir merkezlerinde talış dilinin daha az, köylerde ise yaygın şekilde kullanılması gözlenmektedir.

SSCB dağıldıktan sonra diğer etnik azınlıklar gibi Talışlar da kendi etnik kimliklerine sahip çıkmağa çalışmaktalar. Nitekim günümüzde Talışların yaşadığı bölgelerde Liselerde tedris planına “Talış dili” eğitimi de ilave edilmiştir. “Tolışi Sədo” adındaki gazete yayınlanmakta ve Talış dilinde radyo programı da yayına çıkmaktadır. Ayrıca Bakü ve Lenkeran’da Talış Kültür Merkezi faaliyet göstermektedir. Buralarda

talışların tarihi, kültürü, folkloru ve sanatına önem atfedilmektedir.170

Lenkeran-Astara bölgelerinin coğrafi durumuna uygun olarak buralarda yaşayan talışlar arasında “marangozluk”, “çömlekçilik”,“hasırcılık” vb. meslek ve sanatlar yaygındır. Özellikle hasırcılığın, talışların gündelik hayatında önemli bir yeri olduğu

birçok kaynaklarda gösterilmiştir.171 Zira Azerbaycan’ın güney bölgesinde rutubetin

yüksek olması ve hasırcılık için gereken malzemelerin yalnız bu bölgelerde yetiştiği bilinmektedir.

Talışların yaşadığı arazide etnik gruplar arası toleranslık konusunda birçok sosyolojik araştırmalar gerçekleştirilmiş ve Astara - Lenkeran bölgesinde yaşayan etnik gruplar arasındaki ilişkilerde, hoşgörünün yüksek olduğu gözlenmiştir. Bu durum, Azeri Türkleri ve Talış halklarının uzun zaman ayni coğrafi bölgede yaşadıkları ile

açıklanmaktadır.172

168 _{Miller, a.g.e., s. 10.}

169 _{http://www.unpo.org/content/view/4001/236/ (16.01.2009), Unrepresented Nations and Peoples}

Organization (UNPO).

170 _{Musabekov, a.g.m., s. 350.}

171 _{Qamarşah Cavadov-Haşim Kalbiyev, “Talışların Hasırcılık Sanatı ve Ahalinin Maişetinde Onun Yeri”,}

Tarih ve Onun Problemleri- Nezeri, Elmi,Metodik Jurnal, 1997-024, Baku 2003, s. 181.

172 _{Emin Kuliyev, “O Vaprosah Etniçeskoy Tolerantnosti v Lenkoran-Astarinskom Regione”, Tarih ve}