Bu araştırma kapsamında, fen bilimleri öğretimi 5. sınıf düzeyinde RASDÖY’ün uygulanma aşama ve ilkelerine dayalı olarak öğretmenlerin yürüttükleri örnek uygulamaların video kayıtlarından oluşan etkili ÖKM geliştirmeye ve değerlendirmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda, öncelikle ÖKM’nin sınandığı çalışma grubundaki öğretmenlerin, RASDÖY’ü fen bilimleri derslerinde uygulama düzeylerine yönelik mevcut durumlarının belirlenmesi, daha sonra öğretmenlere geliştirilen RAS’a dayalı ÖKM hakkında eğitimin verilmesi ve son olarak tekrar öğretmenlerin fen bilimleri dersinde ilgili öğretim yaklaşımını uygulamadaki son durumlarının belirlenmesi gerekmektedir. Bu işlemler dikkate alındığında, çalışmanın yöntemi “ABA” tek denekli araştırma modeli kapsamında deneysel yöntem olarak seçilmiştir.
Deneysel çalışmalar, değişkenler arasındaki neden sonuç ilişkilerini keşfetmek amacı ile kullanılmaktadır (Büyüköztürk, 2011). Bu çalışmalarda deney ve kontrol grubu belirlenmekte ve deney grubu üzerinde bir takım değişiklikler yapılırken, kontrol grubuna farklı bir uygulama yapılmamaktadır. Deneysel model ile yapılan her araştırmada mutlaka bir karşılaştırma yapılmaktadır. Bu süreç belli bir uygulamanın kendi içindeki değişimlerini veya bu uygulamalar arasındaki ayrımların karşılaştırılmasını gerektirmektedir (Karasar, 2005).
Deneysel araştırmaların yürütülme sürecinde dikkat edilmesi gereken birçok durum bulunmaktadır. Güvenirliliğin kontrol edilmesi de bu durumlardan biridir ve bu durumun sağlanması için çeşitli işlemler yapılmaktadır. Araştırma planı kontrol çizelgelerinin hazırlanması bu işlemlerden birini oluşturmaktadır. Ayrıca çalışmanın güvenirliliği için, uygulama süreci video kaydına alınmakta ve farklı araştırmacılar tarafından uygulama süreci kontrol listesi ile gözlenmektedir. Deneysel araştırmaların yürütülme sürecinde dikkat edilmesi gereken diğer önemli durum ise araştırmanın iç geçerliliğinin sağlanmasıdır. Deneysel işlemler gerçekleştirilmeden önce iç geçerliliği tehdit edecek unsurların belirlenip gerekli önlemlerin alınması gerekmektedir. Deneklerin deneye uygun seçilmesi, bağımsız değişkenlerin birbirini etkileme olasılıklarının azaltılması iç geçerliliğin arttırılmasında etkili olmaktadır (Büyüköztürk, Çakmak, Akgün, Karadeniz ve Demirel, 2014).
Deneysel çalışmalar denek sayısına, değişken sayısına ve deneme koşullarına göre üç farklı şekilde sınıflandırılmaktadır (Büyüköztürk, 2011; Büyüköztürk vd., 2014). Denek
Şekil 5. Denek sayısına göre deneysel desenler
Değişken sayısına göre sınıflandırılan deneysel çalışmalar araştırmadaki değişken sayısının bir veya daha fazla olmasına göre ikiye ayrılmaktadır. Eğer araştırmada tek bağımsız desenin etkisi inceleniyorsa, bu araştırma deseni tek faktörlü desen olarak adlandırılmaktadır. Araştırmada incelenen bağımsız değişken sayısı iki ya da daha fazla ise bu araştırma desenine ise çok faktörlü desen adı verilmektedir (Özmen, 2014).
Deneme koşullarına göre sınıflandırılan deneysel çalışmalar kendi içinde gruplara ayrılmaktadır. Farklı koşullar altında denenen veya farklı deneklerden oluşan grupların karşılaştırılmasıyla oluşan desenler, denekler arası veya gruplar arası desenler olarak adlandırılmaktadır. Eğer aynı denekler farklı koşullarda deneniyor ve karşılaştırılıyorsa bu denek deseni de denekler içi veya gruplar içi desen olarak adlandırılmaktadır. Grup içi ve gruplar arası desenlerin birlikte olduğu desene ise karışık desen denilmektedir (Büyüköztürk vd., 2014).
Çalışma kapsamında tek denekli deneysel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Tek denekli çalışmalar, araştırmaya uygun olan bir veya birkaç kişilik küçük grup üzerinde yapılan yarı deneysel çalışmalardan oluşmaktadır. Ayrıca, bu tür deneysel desenler, özellikle davranış değiştirmeyle ilgili araştırmalarda kullanılmaktadır. Bireyler kendi içerisinde uygulama öncesi ve sonrası durumları açısından karşılaştırılmaktadır (Balcı, 2011). Bu tür deneysel desenlerin özellikleri aşağıdaki verilmektedir (Büyüköztürk vd., 2014).
1. Deneğin bir veya birden fazla müdahaleye uğratılması ve gerçekleşen değişimlerin ölçülmesi,
2. Araştırmanın tek bir denek üzerinde veya tek bir denekten oluşan birkaç grup üzerinde yürütülmesi,
ölçülmesi,
4. Denekteki değişimi belirlemek için tekrarlı ölçümlerin alınması,
5. Denekteki değişimi belirlemek için yapılan tekrarlı ölçümlerin benzer ve tutarlı şartlar altında yapılması,
6. Deneysel müdahaleler sırasında bağımlı değişkeni etkileyecek faktörlerin kontrol altına alınması,
7. Deneklerin başlangıç düzeylerinin belirlenmesidir.
Tek denekli araştırmaların kendi içinde birçok çeşidi bulunmaktadır. Bu desenler, AB, ABA, ABAB gibi desenlerden oluşmaktadır. Bu deneysel desenlerde “A” başlama düzeyini belirleme aşamasını, “B” ise deneysel işlemin uygulanma aşamasını temsil etmektedir (Büyüköztürk vd., 2014).
Şekil 6. ABA deseninin aşamaları
Yapılan çalışmanın başlangıç aşamasında; öğretmenlerin 5. sınıf fen bilimleri derslerinde RASDÖY’ü uygulamadaki mevcut durumları belirlenmiştir. Bu aşama, araştırma yönteminin “A” başlama düzeyinin belirlenme basamağını oluşturmaktadır. Çalışma kapsamında, öğretmenlerin başlama düzeyinin belirlenmesi amacı ile 2013-2014 eğitim öğretim yılının birinci dönemi 5. sınıf fen bilimleri dersinde RASDÖY’ü uygulamadaki mevcut durumlarını belirlemek için ilgili derslerinin video gözlem kayıtları alınmıştır. Bu derslerin video gözlem kayıtlarının alınma işlemi, araştırmacının ilgili öğretmenlerin derslerinde kullandıkları öğretim yaklaşımını sürekli tekrarlamaya ve derslerini artık bu şekilde yürüttüklerine inandığı ana kadar (6 ders saati) devam etmiştir. Ayrıca, öğretmenlerle ilgili derslerinin video gözlem kayıtları alınmadan önce RASDÖY hakkındaki bilgilerini elde etmek için yarı yapılandırılmış görüşme yapılmıştır. Araştırma yönteminin ikinci aşaması olan deneysel işlemin uygulanma basamağı, başlama düzeyinin belirlenme aşamasından sonra öğretmenlere geliştirilen RAS’a dayalı ÖKM hakkında 2 saatlik eğitim verilerek gerçekleştirilmiştir. Son olarak ise, araştırma yönteminin son aşaması olan başlama düzeyinin tekrar belirlenme basamağı gerçekleştirilmiştir. Bu aşamada, ilk olarak
hakkında tekrar yarı yapılandırılmış görüşme ve ilgili öğretmenlerin kazandıkları bilgileri farklı durumlara aktarma düzeylerini belirlemek amacıyla klinik mülakat yapılmıştır. Çalışmanın tasarlanma ve yürütülme sürecinde izlenen basamaklara ilişkin akış şeması Şekil 7’de sunulmuştur. Ayrıca, çalışmanın yürütülmesi sürecinde izlenen basamakların zaman aralıkları Şekil 8’de verilmiştir.
Ş ek il 7 . A raş tır m ad a iz len en ad ım lara ili şk in a kı ş şeması
Şekil 8. Çalı şmanı n yürü tülmesi süre cinde izlene n basamakları n zaman aralı kları
Şekil 7 incelendiğinde çalışmanın başlangıcında gerçekleştirilen literatür incelemesinden verilerin analizine kadar geçen sürede izlenen basamaklar şemalaştırılmıştır. Şekil 8 incelendiğinde ise çalışma kapsamında gerçekleştirilen pilot çalışması, asıl çalışma ve ÖKM’nin oluşturulduğu zaman aralıkları hakkında bilgiler verilmiştir.