Araştırma Ölçeği

Belirlenen araştırma konusunda anketinin demografik özeliklerden sonra gelen bölümde dönüştürücü ve işlemci liderlik tarzını belirlemeye yönelik liderlik tarzı ölçeği kullanılmıştır. Liderlik tarzı davranışına yönelik yerli ve yabancı literatür taraması yapılarak değişkenleri en iyi şekilde yansıtacak bir ölçek aranmış ve Bass ve Avolio’nun 1995 yılında kullandıkları orijinal ölçeği çok boyutlu liderlik ölçeği ‘MLQ’ araştırmada kullanılmasına karar verilmiştir. Bu ölçek orijinal dili olan İngilizceden Türkçe ’ye çevrilerek anket formu hazırlanmıştır. Anketin çevrilmesi sırasında olası çeviri yanlışlıklarını önlemek ve orijinaline sadık kalabilmek amacıyla akademisyen arkadaşlardan ve tez danışmanından yardım alınmıştır. Liderlik tarzını ortaya koyan Dönüştürücü ve işlemci liderliği ölçmek için kullandığımız çok boyutlu liderlik ölçeğinde (MLQ)’ faktörler Karizma, Bireysel İlgi, Entelektüel Teşvik, İlham Verici Motivasyon, Ödüle Bağlı teşvik, İstisnalarla Yönetim aktif istisnalarla yönetim pasif ve Lidersizliktir. Bu ölçek 36 sorudan oluşmaktadır 20 soru dönüştürücü liderliği ait boyutları ölçmeye yönelik ifadelerden oluşurken. 16 soru ise işlemci liderlik tarzını ortaya koyan boyutları belirlemeye yönelik ifadelerden oluşmaktadır.

Fırsatçı ve araştırmacı yenilik davranışı ölçeği, ilgili literatür taranarak oluşturulmuştur. (Mom, 2007 ,Volberda, Bosch 2007 ve Jansen 2009, He Wong 2004 ) ilgili kavramları en iyi şekilde tanımlayan 22 ifadeden meydana gelen bir ölçek, kullanılmıştır. 22 ifadeden oluşan ölçekte 11 ifade araştırmacı yenilikçilik davranışı 11 ifade fırsatçı yenilikçilik davranışı faaliyetlerini ölçmeye yöneliktir.

Performans ölçeği müşterilerin, çalışanların ya da yöneticilerin net rakamlardan ziyade kişisel kanaatlerini kullanarak firmayı satışlar, karlılık, gelir açılardan değerlendirdikleri 9 ifadeden oluşan sübjektif niceliksel performans ölçeği kullanılmıştır (Desphande et al. 1993; Jaworski ve Kohli, 1993; Khandwalla, 1977).

Bu çalışmanın anket kâğıdının en son bölümünde çevre özelliklerinin tahmin edilebilirliği (Elbenna 2007,) Çevresel faktörlere ait 4 boyut ve bu boyutlara ait 23 soru vardır. Bu ifadeler liderlik tarzının çevre faktörlerin belirsizliği altında ve stratejik yönelimlerin farklılaşıp farklılaşmadığını ortaya çıkarmaya yönelik ölçektir. Çevresel belirsizlik karar vericilerin karar alırken ve verirken dış çevrenin özelliklerinin firma

102

üzerindeki etkilerini öngörebilme yeteneğinin olmaması durumudur. Çevreden gelen bilgilerin fırsat ve tehditlerin net ve açıkça anlaşılır olmaması bunların farkına varılamaması stratejistlerin kararlarında rasyonelliği kaldırmaktadır. Bu durumda Karar vericiler rutin karalar alamaz ve bu karalarında rasyonel davranamazlar (Dane Pratt 2007).

3.4.2. Araştırmada Kullanılan Değişkenler

Araştırmadaki değişkenlerimizin belirlenebilmesi için liderlik tarzı ile (dönüştürücü lider ve işlemci liderlik tarzı) ve araştırmacı ve fırsatçı yenilik davranışı arasındaki ilişkiye yönelik bir literatür taraması yapılmıştır. Elde edilen bulgulara göre çalışmamızın modeli oluşturulmuştur. Modeli oluşturan bağımlı ve bağımsız ve moderatör (düzenleyici) değişkenler vardır. Araştırma modelimizde 1 adet bağımsız değişken (liderlik tarzları), 2 adet bağımlı değişken (Fırsatçı ve Araştırmacı yenilikçilik davranışı ile performans değişkenleri) ve iki adet de moderatör (farklılaştırıcı) değişken çevresel koşulların tahmin edilebilirliği (Rekabet, Hükümet, Ekonomi, Pazar) ve firma özellikleri ( Firma büyüklüğü ve Firma yaşı ) bulunmaktadır.

3.4.2.1. Bağımsız Değişkenler

Modelin bağımsız değişkeni, strateji geliştirme sürecinde önemli rolü olan liderlik tarzıdır. Bu değişkene ait ölçek ifadeleri, doğrudan J.M Burns 1993 yılındaki ölçek önerisi üzerine Burns ve Avalio ve 1995 yılında geliştirdikleri çok boyutlu liderlik ölçeği olan MLQ’ dan dan alınmıştır. Dönüştürücü ve işlemci liderlik davranış tarzları sekiz boyut olarak ele alınmıştır. Bunlar karizma, bireysel ilgi, entelektüel teşvik, ilham verici motivasyon dönüştürücü liderlik boyutunu oluştururken, ödüle bağlı teşvik, istisnalarla yönetim ve lidersizlik boyutuyla da işlemci liderliği tanımlamaktadır. Çok boyutlu liderlik (MLQ) ölçeğinde uygulanan bu bağımsız değişkenlerin diğer faktörlerle ilişkisi ve farkı ortaya konulmuştur.

3.4.2.2. Bağımlı Değişkenler

Araştırmamızda bağımlı değişken olarak ( March 1991, Mom Elena 2007 Volberda ve Jansen 2007 ve He Wong 2004 ) tarafından kullanılan tanım ve açıklamalardan ileri sürülen fırsatçı ve araştırmacı yenilikçilik davranışlarına ait ölçek ifadeleri kullanılmıştır. Bu kavramlara ait ölçek ilgili literatürden faydalanarak oluşturulmuştur.

103

Diğer bir bağımlı değişken ise kar, gelir, verimlilik, pazar payından oluşan firma performans ölçeği araştırma modelinde kullanılmıştır. Performans ölçeği müşterilerin, çalışanların ya da yöneticilerin net rakamlardan ziyade kişisel kanaatlerini kullanarak firmayı satışlar, karlılık, gelir açılardan değerlendirdikleri 9 ifadeden oluşan sübjektif niceliksel performans ölçeğidir (Desphande et al. 1993).

3.4.2.3. Moderatör (Düzenleyici) Değişkenler

Araştırmamızın modeli kapsamında çevresel faktörlerin (rekabet, hükümet, ekonomi, pazar) tatmin edilebilirliğinin liderlik tarzına ve AYD VE FYD faaliyetleri üzerindeki moderatör (düzenleyici) rolü incelenmiştir. Bu bağlamda, yöneticilerin liderlik tarzına bağlı olarak, Araştırmacı yenilikçilik davranışı ve Fırsatçı yenilikçilik davranışı arasındaki ilişkide çevre özelliklerinin moderatör (düzenleyici) bir rol üstlenip üstlenmediklerinin ortaya konması amaçlanmıştır. Bu çalışmada liderlik tarzının Araştırmacı yenilikçilik davranışı ve Fırsatçı yenilikçilik davranışı üzerinde olası etkisinin, çevresel özeliklerin tahmin derecesine göre değişkenler aracılığıyla farklılaşabileceği düşünülmektedir. Liderlik tarzının Araştırmacı yenilikçilik davranışı ve Fırsatçı yenilikçilik davranışı üzerindeki etkisinde dış çevre algısının moderatör (düzenleyici) rolünü ortaya koymak üzere aşağıdaki Şekil. 1’de gösterilen yol izlenmiştir. Bağımlı Değişken 1. Adım Bağımsız Değişken 2. Adım Moderatör değişken 3. Adım Bağımsız Değişken X Moderatör

Şekil 1. Moderatör (Düzenleyici) Etkisini Ölçmeye Yönelik Yol

Kaynak: Reuben, Kenny, 1986:1173

Bağı Ba

104