Antropometrik ölçümler ve biyofizik yöntemler

Araştırmaya katılan bireylerin vücut ağırlığı (kg), boy uzunluğu (cm), bel ve kalça çevresi (cm), üst orta kol çevresi (cm) ölçümleri, bel/kalça oranı, BKİ (kg/m2₎

hesaplanmıştır. Hastanın bel çevresi (cm), kalça çevresi (cm) ve üst orta kol çevresi (cm) araştırmacının kendisi tarafından esnemeyen mezura ile ölçümlü ve anket formuna kaydedilmiştir (Ek-3).

3.2.2.1. Vücut ağırlığı ve boy uzunluğu

Yatan hastaların vücut ağırlıkları; mümkün olduğunca hafif kıyafetle ve ayakkabı olmadan ölçülmüştür. Boy uzunlukları ise; ayakkabı olmadan, ayaklar birleşik ve baş frankfort düzlemde (göz ve kulak kepçesi üstü aynı hizada) olacak şekilde ölçülmüştür (9). Hastaların ayağa kalkabilen ve dik durabilen hastalar olmasına dikkat edilmiştir. Hastaların vücut ağırlığı ve boy uzunluğu Bayındır Hastanesi prosedürleri gereği hastanın yatışı gerçekleşmeden önce hemşiresi tarafından alınmış ve hastanın dosyasına kaydedilmiştir. Araştırmaya katılan bireylerin vücut ağırlıklarının ve boy uzunluklarının ölçümünde taşınabilir Soehnle- Professional GmbH- 7730 marka tartı kullanılmıştır.

3.2.2.2. BKİ (Beden kütle indeksi)

Aşağıdaki formül ile bireylerin vücut ağırlıkları ve boy uzunlukları kullanılarak BKİ değerleri hesaplanmıştır (9). DSÖ standartlarına göre hastaların BKİ kg/m2 _{değerleri yorumlanmıştır (Tablo 3.1) (61).}

16

Tablo 3.1. Dünya Sağlık Örgütü’ ne göre BKİ sınıflandırılması BKİ (kg/m2_{) Sınıflandırma}

<18.5 Zayıf

18.5-24.9 Normal

25.0-29.9 Hafif kilolu

≥ 30 Obez

*WHO, Global database on body mass index, 2010 (61) 3.2.2.3. Bel ve kalça çevresi

Bel çevresi; ölçümde birçok ölçüm yerinin kullanıldığı bilinmektedir. Dünya Sağlık Örgütü önerisi; en alt kaburga kemiği ile iliak kemiği arasında orta noktadan geçen çevrenin ölçülmesidir. Kalça çevresi; ölçümün alımını engelleyecek, yanlış ölçüm alınmasına neden olacak kalın giysi olmamalı ve ceplerde kalınlık oluşturulabilecek eşya bulunmamalıdır. Hastanın yan tarafında durularak kalçanın en büyük çevresi alınarak ölçülür (9).

Bel çevresi değerlendirmeleri, Dünya Sağlık Örgütü’nün sınıflandırmasına göre alınmıştır. Bel çevresi değerinin erkeklerde ˂94 cm ve kadınlarda ˂80 cm olması önerilmektedir. Bel çevresi değerinin erkeklerde 94-102 cm arası olması ve kadınlarda 80-88 cm arası olması riskli, erkeklerde ≥102 cm olması ve kadınlarda ≥88 cm olması yüksek riskli olarak değerlendirilmektedir. Hastaların bel çevresi ölçümleri DSÖ standartlarına göre değerlendirilmiştir (Tablo 3.2) (62).

Tablo 3.2. DSÖ’ye göre bel çevresi ölçümlerinin sınıflandırılması

Cinsiyet Normal (cm) Risk (cm) Yüksek risk (cm)

Erkek Kadın <94 <80 ≥94 ≥80 ≥102 ≥88 *World Health Organization. Waist circumference and waist-hip ratio, 2011. (62)

17 3.2.2.4. Bel/ kalça oranı (BKO)

Dünya Sağlık Örgütü 2011 yılında bel/kalça oranının erkeklerde <0.90 ve kadınlarda <0.85 olmasını önermiştir.

Bel/kalça oranı= Bel çevresi (cm)/kalça çevresi (cm) formülü ile hesaplanmış ve DSÖ sınıflandırmasına göre değerlendirilmiştir (Tablo 3.3) (62).

Tablo 3.3. DSÖ’ye göre bel/ kalça oranının sınıflandırılması

Sınıflandırma Erkek Kadın

Normal Risk <0.90 ≥0.90 <0.85 ≥0.85 *World Health Organization. Waist circumference and waist-hip ratio, 2011. (62)

3.2.2.5. Üst orta kol çevresi

Üst orta kol çevresi ölçülürken; ayakta dik bir şekilde durulmasına ve kolun dirsek kısmından 90 derece katlı olmasına dikkat edilmiştir. Omuzda akromial çıkıntı ile dirsekte olekranon (inferior çıkıntı) arasındaki orta noktanın çevresi esnemeyen mezür ile ölçülmüştür. BKİ’ nin saptanamadığı yerlerde ÜOKÇ ölçümü kullanılarak;

Eğer ÜOKÇ<23.5 cm ise, büyük olasılıkla BKİ<20 kg/m2

Eğer ÜOKÇ>32.0 cm ise, büyük olasılıkla BKİ>30 kg/m2 _{değerlendirmesi}

kullanılmıştır (63).

3.2.2.6. Nutrisyonel Risk Taraması 2002 ( NRS 2002)

NRS-2002 hastanede yatan hastaların beslenme durumunu değerlendirmede kullanılan 2 aşamalı bir tarama aracıdır. İlk aşamasında BKİ düşüklüğünü, son 3 ay içindeki ağırlık kaybını, son bir haftada besin alımı durumundaki değişimi ve hastanın ağır düzeyde hasta olup olmadığını sorgulamaktadır. Bu 4 sorudan herhangi birine ‘Evet’ yanıtı verilmesi durumunda 2. aşamaya geçilmekte ve 2. aşamada vücut ağırlık kaybı yüzdesi, BKİ ve kişinin besin alımının, gereksinmesine göre ne kadar eksik olduğu sorgulanarak beslenme durumu bozukluğu ve kişinin var olan hastalık

18

şiddetine göre değerlendirmesi yapılarak 0 ile 6 arası bir puan verilmektedir. Buna ek olarak tarama aracı ilerlemiş yaşı da bir risk etmeni olarak gördüğü için; eğer kişinin yaşı 70’ten büyükse toplam puana 1 puan daha eklenmekte ve bunun sonucunda kişinin beslenme yönünden risk altında olduğu veya herhangi bir risk altında değilse bu testin her hafta tekrarlanması gerektiği sonuçlarına varılmaktadır. Ancak, ilk aşamanın sonucunda tüm sorulara ‘Hayır’ yanıtı verildiyse ikinci aşamaya geçilmemekte; hastanın her hafta taranması istenmektedir (45). NRS 2002’ de hastalar beslenme yetersizliği ve hastalık şiddeti bakımından değerlendirilir ve aşağıdaki şekilde skorlanmışlardır:

• Yok (0), • Hafif (1), • Orta şiddette (2), • Ağır (3).

Toplam skoru≥3 olan hastalar beslenme riski altında olarak değerlendirilirler. NRS 2002’nin amacı, yetersiz beslenmenin varlığını ve hastanede yetersiz beslenmenin oluşma riskini saptamaktır. Hastaların nutrisyonel durumlarını belirlemek için iştah durumu ve yemek tüketme miktarı hastalara sorulmuştur. Çıkan sonuçlar arasında hastaların iştah durumları; “gerekenden fazla, normal, gerekenden az, hiç yok” olarak tanımlanmıştır. Ancak beslenmede iştah, normalin altında ise “düşük” olarak tanımlanmaktadır. Bu yüzden analizlerin sonuçlarında iştah durumu; “normal” ve “düşük” olarak belirtilmiştir. Aynı şekilde yemek tüketme miktarı hastalara sorulduğunda cevap olarak: “hepsini, yarısını, yarısından azını, hiçbirini” olarak belirtildiği görülmüştür. Buna bağlı olarak yemek tüketimini “hepsini” olarak belirtmeyen hastalar için “yetersiz” besin tüketimi, “hepsini” tüketen hastalar için de “yeterli” tüketim olarak analiz sonuçlarında belirtilmiştir.

3.2.2.7. Telefon ile Görüşme

Hastalar taburcu olduktan sonra görüşlerini sağlıklı bir şekilde tekrar irdeleyebilmek için telefon görüşmeleri yapılmıştır. Bu görüşmeler araştırmacının kendisi tarafından yapılıp not edilmiştir.

19 3.3. Geçerlik ve Güvenirlik Analizleri

3.3.1. Hastane yiyecek hizmetleri hasta memnuniyeti (HYHHM)