Adnan Barutçu1, Nurdan Evliyaoğlu1
1Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Sosyal Pediatri Bilim Dalı
Giriş: Anne sütüyle beslenmeye devam ederken bunun yanı sıra yavaş yavaş sıvı, yarı katı, katı ek gıdalara alıştırılarak bebeğin erişkin tip beslenmeye geçiş yaptığı bu döneme “ek besinlere geçiş” veya “tamamlayıcı beslenme” dönemi denilmektedir (1, 2). Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) annelere bebeklerini ilk 6 ay sadece anne sütüyle; 6. aydan itibaren ek gıdalarla beraber 24. aya kadar yine anne sütüyle beslemeye devam et-melerini önermektedir (3). Ülkemizde altı aydan küçük çocukların %41’inin sadece anne sütü ile beslendiği ve bu oranın yaşla beraber hızla azaldığı; 0-1 aylık çocuklarda %59, 2-3 aylık çocuklarda %45 ve 4-5 aylık çocuklarda ise %14 oranında olduğu saptanmış olup; %23’ünün anne sütü dışında diğer sütlerle, %12’sinin ise anne sütüne ilaveten ek gıdalarla beslendiği gözlenmiştir (4). Tamamlayıcı beslenmeye zamanında ve uygun besinlerle başlanmaması halen önemli bir sorundur. Çalışmamızda; annelerin tamamlayıcı beslen-meye ne zaman ve hangi sebeplerle başladıklarını, hangi besinleri tercih ettiklerini, görüş ve uygulamalarını araştırmak amaçlanmıştır.
Gereç ve Yöntem: Çalışmamız tanımlayıcı tipte olup, Ocak-Mart 2021 tarihlerinde Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi, Sosyal Pediatri Bilim Dalı polikliniğimize başvuran, 0-24 ay arasında çocuğu olan ve araştır-maya katılmayı gönüllü olarak kabul eden toplamda 142 anne ile tamamlandı. Annelere yüz-yüze görüşme yöntemiyle araştırmacılar tarafından hazırlanan anket uygulandı. Anket formunda annelerin sosyodemog-rafik özelliklerini, bebeklerine tamamlayıcı beslenmeyi ilk olarak kaçıncı ayda, hangi gıdalarla ve neden başladıklarını soran sorular yöneltildi. Tüm veriler SPSS 23.0 paket programında tanımlayıcı istatistikler (sayı, yüzde, aritmetik ortalama ve standart sapma) ile değerlendirildi.
Bulgular: Çalışmaya alınan annelerin; 88’i (%61.9) 20-30 yaş aralığında, 59’u (%41.5) ilkokul mezunu ve 99’u (%69.8) herhangi bir işte çalışmıyordu. Annelere ait sosyodemografik özellikler Tablo 1’de özetlenmiştir.
Tablo 1. Annelerin sosyodemografik özellikleri (N=142)
Annelerin 6. aydan önce tamamlayıcı beslenmeye en sık başlama nedeni “sütünün az geldiğini ve/veya bebeğinin doymadığını düşünmeleri” iken; bu görüşün 6. aydan itibaren en sık olarak “ek gıdaya başlama zamanının geldiğini düşünmek” olarak değiştiği gözlendi. Annelerin tamamlayıcı beslenmeye başlama ne-denleri Tablo 2’de gösterilmiştir.
Tablo 2. Annelerin tamamlayıcı beslenmeye başlama nedenleri*
4. aydan önce
Toplam, N(%)=142(100) 49 (34.6) 53 (37.3) 40 (28.1)
Sütüm az geliyordu / doymadığını düşündüğüm için 43 (87.8) 33 (62.2) 7 (17.5)
Kilo almadığı için 12 (24.5) 8 (15.1) 4 (10)
Yeni tatlara alışması için - 28 (52.8) 11 (27.5)
İhtiyacı olduğunu hissettiğim için 15 (30.6) 24 (45.2) 19 (47.5)
Gündüz ve gece uykusunda sık sık uyandığı için 11 (22.4) 11 (20.7) 7 (17.5)
Ek gıdaya başlama zamanı geldiği için 3 (6.1) 8 (15.1) 34 (85)
Bebek emzirmeyi reddettiği için 7 (14.3) 9 (16.9) 3 (7.5)
İşimde tekrar çalışmaya başladığım için 2 (4.1) 23 (43.3) 4 (10)
Anne veya bebeğe ait sağlık sorunları olduğu için 6 (12.2) 7 (13.2) 2 (5) Aile büyükleri / akrabalarımın yönlendirmeleri nedeniyle 7 (14.3) 22 (41.5) 6 (15) Yemeklerin kokusundan dolayı canı çekmiş olabilir diye 2 (4.1) 16 (30.1)
-Meme başında yara veya enfeksiyon varlığı nedeniyle 4 (8.2) 2 (3.7)
-Ek gıdaya ortalama başlama yaşı 3.87±2.00 ay olup; bebeklerin 53’üne (%37.3) 4-5 aylıkken, 40’ına (%28.1) 6. aydan itibaren ek gıda başlandığı saptandı. Bebeklerin ek gıdaya başlanma yaşlarının aylara göre dağılı-mı Tablo 3 ve Şekil 1’de belirtilmiştir.
Tablo 3. Bebeklerin ek gıdaya başlanma yaşlarının aylara göre dağılımı (N=142)
N %
Şekil 1. Bebeklerin ek gıdaya başlanma yaşlarının aylara göre dağılımı
Dördüncü aydan önce hazır bebek mamaları, su; 4-5. aylarda yemeklerin suları, su ve sebze çorbası; 6.
aydan itibarense sebze çorbası ve meyve suları başlangıç olarak en çok tercih edilen besinlerdi. Annelerin tamamlayıcı beslenmede tercih ettikleri besinler Tablo 4’te gösterilmiştir.
Tablo 4. Annelerin tamamlayıcı beslenmede tercih ettikleri besinler (N=142) 4. aydan önce
Hazır bebek mamaları 34 4 2
Yemeklerin suları 1 11 4
Toplam 49 53 40
Tartışma: Çalışmamızda 4. aydan önce ve 4-5. aylar içerisinde ek gıdaya annelerin başlama nedeni en sık olarak sütünün yetmediği / bebeklerinin doymadığını düşünmeleri (sırasıyla; %87, %62.2) iken 6. Ay-dan itibaren başlamalarının en sık nedeni ek gıdaya başlama zamanının geldiğini düşünmeleriydi (%85).
Çalışmamıza benzer şekilde ülkemizde ve dünyada da benzer sonuçlar görülmektedir (5-7). Ayrıca 4-5.
aylarda özellikle bebeklerini yeni tatlara alıştırmak amacıyla 28 (%52.8) ve tekrar çalışmaya başladıkları gerekçesiyle 23 (%43.3) annenin tamamlayıcı beslemeye erken geçmiş olduğu tespit edildi. Çalışmamızda tamamlayıcı beslenmeye 53 (%37.3) bebek ile en sık 4-5. aylarda başlandığı; ortalama başlanma yaşının ise tüm hastalar incelendiğinde 3.87±2.00 ay olduğu saptandı. Telatar ve ark.’ın (8) İstanbul’da yapmış oldukları çalışmada formül mamaya ortalama başlangıç zamanı 3.7±1.6 ay, ek gıdaya başlama zamanı ise 5.37±0.8 ay; Tunçel ve ark.’ın (9) çalışmasında ise ek gıdaya başlama zamanı ortalama 2.4 ay olarak saptanmıştır. Tamamlayıcı beslenmeye bu denli erken başlanmasının; ebeveynlerin ve aile büyüklerinin duygusal davranışları ile şekillendiğini ve bölgemizdeki bazı geleneksel uygulamaların günümüzde hala devam ettirildiğini düşündürmektedir.
Anne sütündeki su oranı yaklaşık olarak %87 olup emzirmenin ilk döneminde gelen kolostrum dahil süt, su bakımından oldukça zengindir. Bu sebeple bebeğin ihtiyacı olan suyun tamamı anne sütünden karşı-lanabilmekte, çok sıcak havalarda bile ek olarak su ve sulu içeceklere gerek duyulmamaktadır (10, 11).
Çalışmamızın yapıldığı Adana ilinin özellikle yaz aylarında sıcak bir şehir olması dikkate alındığında; bulgu-larımızda annelerin 6. ay öncesinde emzirmenin yanı sıra su verme eğiliminin yüksek olduğu görülmekte-dir. Literatüre bakıldığında ise ek gıdalara sıklıkla inek sütü, formül mama, bebe bisküvisi, sebze çorbaları, yemek suları, yoğurt, ayran, taze sıkılmış veya hazır meyve sularının ilk olarak başlanan gıdalar olduğu gözlenmektedir (5, 7). Çalışmamızda 4. aydan önce en sık hazır bebek mamaları ve su, 4-5. aylarda en sık yemek suları, sebze çorbası, su ve yoğurt, 6. aydan itibaren ise sıklıkla sebze çorbası ve meyve sularının ilk olarak başlandığı tespit edildi.
Sonuç: Yalnızca anne sütü alan bebeklerin ilk üç ay kilo alımlarının iyi olduğunu, dört ile altı aylar arasında ise bu hızlı kilo alımının yavaşladığı göz önünde bulundurularak; büyüme ve gelişmesi normal seyreden bebeklerin ilk 6 ay boyunca yalnızca anne sütü almaları açısından anneler teşvik edilmelidir. Anne sütünün azaldığı durumlarda, arttırılmasına yönelik anneler desteklenmeli ve emzirme danışmanlığı verilmelidir. Sık yapılan yanlışlar açısından annelere; beslenme durumlarına bağlı olarak farklı tatların anne sütüne geçebi-leceği ve bebeğin de bu şekilde farklı tatlarla tanıştığı, anne sütünün içinde yeterli miktarda su bulunduğu, ilk 6 ay sadece anne sütü ile beslenmenin bebeğin her ihtiyacını karşılayacağı anlatılmalıdır. Doğum sonra-sı erken dönemden itibaren annelere tamamlayıcı beslenme konusunda doğru bilgi verilmeli, her muayene-de bu açıdan kaygı ve endişeleri gimuayene-derilmelidir.
Anahtar Kelimeler: Tamamlayıcı beslenme, ek gıda, anne, bebek, görüş ve uygulamalar.
Kaynaklar:
1. Agostoni C, Decsi T, Fewtrell M, Goulet O, Kolacek S, Koletzko B, et al. Complementary feeding: a com-mentary by the ESPGHAN Committee on Nutrition. Journal of pediatric gastroenterology and nutrition.
2008;46(1):99-110.
2. Alvisi P, Brusa S, Alboresi S, Amarri S, Bottau P, Cavagni G, et al. Recommendations on complementary feeding for healthy, full-term infants. Italian journal of pediatrics. 2015;41(1):1-9.
3. Infant W. Young Child feeding. Model Chapter for textbooks for medical students and allied health professionals Geneva: World Health Organization. 2009.
4. Bilim N. 2018 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması Temel Bulgular. 2019.
5. YILMAZBAŞ P, KURAL B, Ayşegül U, SEZER G, GÖKÇAY G. ANNELERİN GÖZÜNDEN EK BESİNLERE BAŞLAMA NEDENLERİ VE ANNELERİN MAMALAR HAKKINDAKİ DÜŞÜNCELERİ. İstanbul Tıp Fakültesi Dergisi. 2015;78(3):76-82.
6. Thurman SE, Jackson Allen P. Integrating lactation consultants into primary health care services: are lactation consultants affecting breastfeeding success? Pediatric nursing. 2008;34(5).
7. Bilgen Sivri B, Özpulat F, Büyükmumcu M. 0-6 aylık bebeği olan annelerin katı gıdaya geçiş süreci ve emzirmeye ilişkin bilgi ve uygulamaları. 2014.
8. Telatar B, Vitrinel A, AKIN Y, Cömert S. Hastanemiz sağlam çocuk polikliniğinden izlenen bebeklerde anne sütü ile beslenme durumu. Bakırköy Tıp Dergisi. 2008;4(4):144-7.
9. Tunçel E, Dündar C, Canbaz S, Pekşen Y. Bir üniversite hastanesine başvuran 0-24 aylık çocukların anne sütü ile beslenme durumlarının saptanması. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi.
2006;10(1):1-6.
10. Samur G. Anne Sütünün Çoklu Doymamış Yağ Asitleri Bileşimi İle Omega 6/Omega 3 Yağ Asitleri Oranı.
Beslenme ve Diyet Dergisi. 2002;31(1):39-42.
11. Giray H. Anne sütü ile beslenme. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi. 2004;13(1):12-5.