YER ALAN DÜZENLEMELER VE TÜRK VERG‹ MEVZUATI ‹LE KARfiILAfiTIRILMASI
Doç. Dr. Baflak ATAMAN AKGÜL Marmara Üniversitesi, ‹.‹.B.F. ‹flletme Bölümü, Muhasebe-Finansman Ana Bilim Dal› Ö¤retim Üyesi 0- Girifl
K
üreselleflen dünyada, uluslararas› muhasebe standartlar› çok büyük bir önem arzetmektedir. Avrupa Birli¤ine üye ülkeler için 2005 y›l›ndan itibaren, kullan›m›n›n zorunlu hale gelmesiyle de kuflkusuz çok daha genifl bir uygulama alan› bulacakt›r.Uluslararas› finansal raporlama standartlar› (IFRS) ad› alt›nda tekrar gözden geçirilen bu standartlar›n Avrupa Birli¤ine geçifl süreci içerisindeki Türkiye içinde önemi büyüktür. Bu çal›flmada 16 no’lu standard›n maddi duran varl›klar›n amortisman›na iliflkin düzenlemeleri içeren bölümü incelenmifltir.
Öte yandan Türkiye’de, 5024 say›l› kanunla yap›lan de¤ifliklikle, Vergi Usul Kanuna enflasyon düzeltmesine iliflkin hükümler getirilmifltir. Ayn› kanunla, enflasyon düzeltmesini tamamlamay›c› nitelikte Vergi Usul Kanunda baz›
düzenlemelerde yap›lm›flt›r. Maddi duran varl›klar›n amortisman›nda kullan›lacak oranlar›n tesbitinde faydal› ömürlerinin esas al›nmas›n› da içeren bu düzenleme çal›flmada incelenmifl ve son olarak bu iki düzenleme birbiriyle karfl›laflt›r›lm›flt›r.
1- Uluslararas› Muhasebe Standard› 16 Kapsam›nda Maddi Duran Varl›klar›n Amortisman›
16 1no’lu standartta maddi duran varl›klar›n amortisman›na 2iliflkin aç›klamalar yap›lm›flt›r. Buna göre, maddi duran varl›¤›n amortismana tabi tutulacak tutar›, sözkonusu varl›¤›n faydal› ömrü boyunca sistematik olarak ayr›lacakt›r. (IAS 16, paragraf 41) Duran varl›klar›n maliyetlerinin yararlan›ld›klar› dönemlere
amor-1 IAS amor-16, maddi duran varl›klar›n amortisman hesaplamalar› ile ilgili olan IAS 4’ün yerini alm›flt›r.
2 Standartta amortisman, bir varl›¤›n amorti edilebilir k›sm›n›n faydal› ömrü boyunca sistematik olarak da¤›t›m› olarak tan›mlanm›flt›r.
tisman yoluyla da¤›t›lmas›, dönemsel-lik ilkesi gere¤idir. (Epstein, B.Mirza, A, 2002, 292)
Uygulanan amortisman yöntemi, iflletme taraf›ndan kullan›lan varl›ktan elde edilecek ekonomik yararlar›n kul-lan›lma biçimini yans›tmal›d›r. (IAS 16, paragraf 41)
Duran varl›¤›n faydal› ömrünün belir-lenmesinde bir çok faktör gözönüne al›nmal›d›r. Bu faktörler; teknolojik de¤ifliklikler, normal s›n›rlardaki bozulmalar, fiziksel kullan›mdan kay-naklanan y›pranmalar, yasal veya di¤er k›s›tlamalard›r.
Standartta, duran varl›¤›n faydal›
ömrünü saptamak için afla¤›daki fak-törlerin dikkate al›naca¤› belirtilmifltir.
(IAS 16, paragraf 41)
aa.. Varl›¤›n iflletme taraf›ndan beklenen kullan›m süresi. Kullan›m süresi, varl›¤›n kapasitesine ya da üretim mik-tar›na göre belirlenmektedir.
bb.. ‹flletmenin bak›m› ve onar›m pro-gram›, varl›¤›n kullan›laca¤› vardiya say›s› gibi faaliyete dayanan faktörlere ba¤l› olarak meydana gelen ve varl›¤›n kullan›lmad›¤› dönemdeki eskime ve y›pranma.
cc.. Üretimdeki de¤ifliklik veya yenilik-lerden kaynaklanan teknik eskime veya ürün veya hizmete olan piyasa talebindeki de¤ifliklik.
dd.. Kiralamayla iliflkili vade bitimi gibi varl›¤›n kullan›m›na iliflkin yasal veya benzeri s›n›rlamalar.
Bundan baflka, maddi duran varl›¤›n faydal› ömrünün belirlenmesinde baz›
özel durumlarda standartta belirtilmifltir.
Varl›¤›n kay›tl› tutar› zaman esas›na göre belirlenmifl ise, varl›¤›n fiziksel ömrü de¤il, ifllemenin varl›ktan fay-dalanma süresi esas al›nmaktad›r.
(Epstein, B, Mirza, A, 2002, 294) Bunun için, teknolojik eskime, afl›nma, y›pranma gibi hususlar, varl›¤›n fay-dal› ömrünün ilk defa belirlenece¤i zaman göz önüne al›nmal›d›r. Ayn›
zamanda, iflletmenin bak›m onar›ma iliflkin politikalar› da bu ölçüme etki etmektedir. Ayn› varl›k, farkl› sahip-lerin kullan›m›nda, bak›m onar›m faaliyetlerine verilen öneminde para-lelinde, daha uzun veya daha k›sa ekonomik ömre sahip olabilmektedir.
Benzer flekilde, ayn› varl›k kullan›m amac›na ba¤l› olarak, daha uzun veya daha k›sa ekonomik ömre sahip ola-bilmektedir. (Epstein, B, Mirza, A, 2002, 294) Örne¤in depolama ya da üretim için kullan›lan binan›n faydal›
ömrü, ayn› binan›n showroom olarak kullan›lmas› durumuna k›yasla daha uzundur. Burada fiziksel ömür de¤il ekonomik ömür söz konusudur.
Faydal› ömrün tesbitine iliflkin bir baflka nokta ise, her biri farkl› faydal›
ömre sahip bölümlerden oluflan bir binan›n nas›l amorti edilece¤idir.
Örne¤in, ›s›tma merkezi, çat› kat› gibi farkl› yap›sal bölümlerden oluflan bir bina birleflik varl›k say›lmakta ve her bölüm için ayr› hesaplama yap›lmak-tad›r. Bunun sebebi, her bir bölümün farkl› faydal› ömre sahip olmas›d›r.
Örne¤in, ›s›tma merkezinin faydal›
ömrü 20 y›l iken, çat› bölümünün fay-dal› ömrü 15 y›l olabilir. Dolay›s›yla bunlar›n amortisman hesaplamalar› da
farkl› olacakt›r. Ancak muhasebenin önemlilik ilkesi gere¤i, bu tutarlar, mali tablolarda birlefltirilmelidir.
Gene, faydal› ömrün tesbitinde bir baflka önemli hususta, arsa ve binalara iliflkindir. Buna göre, arsa ve binalar bir arada iktisap edilmifl olsalar dahi, ayr›labilen varl›klard›r ve muhasebe ilkeleri gere¤i ayr› olarak muhase-belefltirilirler. (IAS 16, paragraf 45) Bofl arsa ve araziler normalde s›n›rs›z bir ömre sahip olduklar›ndan amor-tismana tabi tutulmamaktad›r. Binalar s›n›rl› ömre sahip olduklar›ndan amor-tismana tabi tutulabilir varl›klard›r.
Binan›n üzerinde bulundu¤u arsan›n de¤erinde meydana gelen art›fl, binan›n faydal› ömrünün belirlenmesini etkile-memektedir.
Kullan›lan amortisman yöntemine bak›lmaks›z›n, varl›¤›n tahmin edilen faydal› ömrü dönemler itibariyle revize edilmelidir. (Epstein, B, Mirza, A, 2002, 298) Tahmin edilen faydal›
ömürde de¤ifliklik, geçmiflte hesa-planan ve kay›t edilen amortisman tutarlar›n› etkilememeli ve de¤iflikli¤in yap›ld›¤› dönem ve sonraki dönemlere uygulanmal›d›r. Faydal› ömrün tahmi-nine iliflkin afla¤›daki gibi bir örnek verilebilir; (Epstein, B, Mirza, A, 2002, 299)
100.000.000.000 TL maliyetli ve üre-tim ömrünün, iktisap tarihinde 10 y›l olarak belirlendi¤i bir varl›k için nor-mal amortisman yöntemi uygulanmak-ta ve hurda de¤er göz ard› edilmekte-dir. Varl›¤›n iktisab›ndan 2 y›l sonra, yönetim varl›¤›n tahmini faydal›
ömrünü 6 y›l olarak belirlemifltir. Bu
zamana kadar varl›¤›n defter de¤eri de 80.000.000.000 TL (100.000.000.000x8/10) olmufl kalan ve beklenen faydal› ömürde 4(6-2) y›ld›r. Bu durumda 3.y›l›n ve bundan sonraki her döneme iliflkin amortisman tutar› 20.000.000.000 TL olacakt›r.
Yukar›da bahsedilen amortisman hesaplamalar›, sadece uluslararas›
muhasebe standartlar›nda kabul edil-mifltir. Fakat de¤iflik ülkelerdeki vergi yasalar›na göre yap›lacak amortisman hesaplamalar› farkl›l›k göstermektedir.
Amortisman hesaplamalar› ile ilgili, vergisel amaçlar ile finansal tablo amaçlar› farkl› oldu¤undan ertelenmifl vergi do¤acakt›r. (Epstein, B, Mirza, A, 2002, 299)
1.1. Hurda De¤erin Tespiti
Varl›¤›n amortismana tabi tutulacak tutar›, varl›¤›n hurda de¤eri indirildik-ten sonra bulunmaktad›r. Uygulamada hurda de¤er genelde önemsiz olarak kabul edilmekte ve gözard› edilmekte-dir. (Epstein, B, Mirza, A, 2002, 297) Ancak bu kavram standartta aç›klanm›flt›r. Tarihi maliyetin kullan›lmas› durumunda, hurda de¤er, faydal› ömrün sonunda, varl›¤›n bekle-nen de¤erinin para birimi cinsinden ifadesidir.
‹flletmede benchmark yöntemi uygu-land›¤›nda ve hurda de¤er önemli bir tutar oldu¤unda, iktisap tarihinde hurda de¤er tahmin edilmekte ve fiyat de¤iflikliklerinde art›r›lmaktad›r. (IAS 16, paragraf 46) Ancak standartta izin verilen alternatif yöntem (yeniden de¤erleme) uyguland›¤›nda, varl›¤›n
yeniden de¤erlemeye tabi tutuldu¤u her dönemde yeni bir tahmin yap›lmaktad›r. (IAS 16, paragraf 46) Hurda de¤erin tahmini, tahminin yap›ld›¤› gün, faydal› ömrünün sonuna gelmifl ve tahmini yap›lan varl›¤›n kul-lan›laca¤›, benzer koflullar alt›nda faaliyette bulunmufl olan benzer varl›klar›n hurda de¤eri baz al›narak yap›lmaktad›r. (IAS 16, paragraf 46) Hurda de¤er tesbit edilirken, varl›¤›n elden ç›kar›lmas›nda oluflmas› bekle-nen maliyetlerin düflülmesi gerekmek-tedir. Baz› durumlarda varl›klar›n negatif bir hurda de¤eri olabilmekte-dir. Örne¤in varl›¤›n elden ç›kar›lmas›
s›ras›nda parasal harcama gerektiren maliyetlere katlan›lmas› gerekiyorsa ya da tesisin önceki duruma getirilme-si gerekiyor ise hurda de¤er negatif olabilmektedir. (Epstein, B, Mirza, A, 2002, 298)
1.2. Kullan›lacak Amortisman Yöntemleri
Standartta bir varl›¤›n faydal› ömrü boyunca çeflitli amortisman yöntemleri ile sistematik bir flekilde amortismana tabi tutulaca¤› belirtilmifltir. (Akgül, B., Akay, H., 2003, 92) Standartta ad›
geçen amortisman yöntemleri flunlard›r:
• Do¤rusal (normal) amortisman yön-temi
• Azalan Bakiyeler üzerinden amor-tisman yöntemi
• Üretim Miktar›n› esas alan amor-tisman yöntemi
Ancak IAS 16’da yukar›daki amor-tisman yöntemleri say›lmakla birlikte,
gerekli durumlarda di¤er amortisman yöntemlerinin kullan›lmas› konusunda serbestlik getirilmifltir.
IAS 16’ya göre uygulanan amortisman yöntemleri periyodik olarak gözden geçirilmeli ve e¤er varl›ktan beklenen faydada de¤ifliklik sözkonusu ise farkl›
ve daha uygun bir yönteme geçilme-lidir.
Afla¤›da standartta ad› geçen ve kul-lan›m›na izin verilen di¤er amortisman yöntemleri aç›klanm›flt›r. (Epstein, B, Mirza, A, 2002, 294-297)
1.2.1. Zaman Bazl› Amortisman Yöntemleri
1.2.1.1. Normal Amortisman Yöntemi Bu yöntemde, amortisman gideri, varl›¤›n ömrü boyunca eflit olarak oluflmaktad›r. Buna göre bir dönemlik amortisman gideri flu flekilde hesa-planacakt›r.
Maliyet veya Maliyet Yerine Geçecek De¤er - Hurda De¤er
Tahmin Edilen Faydal› Ömür 1.2.1.2. H›zland›r›lm›fl Yöntemler Bu yöntemde amortisman gideri, varl›¤›n faydal› ömrünün ilk y›llar›nda daha fazla sonraki y›llarda daha azd›r.
IAS 16’da sadece bir h›zland›r›lm›fl yöntemden bahsedilmektedir. Buda azalan bakiyeler yöntemidir. Ancak, di¤er amortisman yöntemleri, farkl›
ülkelerde, önceki ve halihaz›rda uygu-lamadaki di¤er muhasebe standartlar›nda yürürlüktedir.
a-Azalan Bakiyeler Yöntemi : Normal amortisman yöntemine göre belirlenen oran›n iki kat›n›n ilgili y›l›n bafl›ndaki net defter de¤eri ile çarp›m›d›r.
1 Normal Amortisman Tutar› =
Tahmin Edilen Faydal› Ömür
b-Di¤er H›zland›r›lm›fl Amortisman Yöntemi ise Y›l Say›lar› Toplam›
Yöntemidir. Bu yöntem genelde Amerika’da ve baz› ülkelerde de uygulanmak-tad›r.
Bu yöntemin uygulanmas›nda, duran varl›¤›n kullan›m süresi içerisindeki hesap dönemi say›lar› toplanmakta ve her hesap dönemine ait amortisman oran›, ilk dönem karfl›s›na son dönemin say›s› yaz›larak yap›lan s›ralamaya göre o döneme ait say›n›n, dönem say›lar› toplam›na bölünmesi suretiyle bulunmaktad›r.
(Güvemli, O. 1998, 86) Bu yöntemde bölen say› de¤iflmemekte, bölünen say›
hesap dönemlerine göre giderek azalmaktad›r. (Güvemli, O. 1998, 86) Amortisman Tutar› = (Maliyet - Hurda De¤er) x Uygulanabilir Oran
Kalan Y›l Say›s› (Y›lBafl›ndan ‹tibaren) Uygulanabilir Oran =
Y›l Say›lar›n›n Toplam›
Örne¤in 5 y›l ekonomik ömrü olan bir varl›¤›n hurda de¤eri yoktur. 1. y›l amor-tisman tutar› 5/15 oran›ndan, 2. y›l 4/15 oran›ndan hesaplan›r ve bu böylece ekonomik ömrün sonuna kadar devam eder.
1.2.1.3 Bugünkü De¤er Yöntemleri: Bu amortisman yönteminin özelli¤i, ilk y›llarda daha az, sonraki y›llarda daha yüksek tutarda amortisman hesaplan-mas›d›r. Varl›¤›n ömrü boyunca sabit kalan bir getiri oran›na sahip oldu¤u durumlarda uygulanan bir yöntemdir. Bu amortisman yönteminin uygulan-mas›nda paran›n zaman de¤eri de gözönüne al›n›r.
a. ‹tfa Fonu Yöntemi –– Anuite formülünün gelecek de¤eri kullan›l›r.
b. Anuite Yöntemi –– Anuite formülünün bugünkü de¤eri kullan›l›r.
Bugünkü de¤er yaklafl›m›, hesaplanmas›ndaki karmafl›kl›k nedeniyle uygulama-da nadiren karfl›lafl›lan, ancak teorik olarak geçerlili¤i olan bir yöntemdir.
Uluslararas› muhasebe standard›nda bu yöntemden bahsedilmemifltir. Sadece normal, azalan bakiyeler ve toplam üretim birimi yöntemleri kabul edilmifltir.
Ancak standartta, “amortismana tabi tutar›n sistematik ve rasyonel olarak faydal›
ömre tahsisinde çeflitli yöntemler kullan›labilir”, ifadesi bulunmaktad›r. Bu ifad-eden de anlafl›laca¤› üzere standartta ad› geçmeyen di¤er yöntemlerde kullan›labilmektedir.
1.2.2 K›smi Amortisman (K›st Amortisman)
IAS 16’da bu yöntemden bahsedilmemesine ra¤men, y›l içinde varl›k edinimi ya da elden ç›kar›lmas›nda bütün y›l›n amor-tisman› eflit tutarlara bölünerek ilgili muhasebe dönemine isabet eden k›sm›
giderlefltirilmektedir. Bu ifllem, dönemsellik ilkesinin gere¤i yap›lmal›d›r.
Ancak, ayn› cinsten varl›klar›n oluflturdu¤u bir grup içinden varl›k, düzenli olarak al›n›p sat›l›yorsa afla¤›daki alternatiflerden biri uygu-lanacakt›r.
1- ‹ktisap edinilen y›l›n tamam› için amortisman ayr›l›r, elden ç›kar›m›n yap›ld›¤› y›l hiç amortisman ayr›lmaz.
2- ‹ktisap edinilen y›l›n yar›s› için amortisman ayr›l›r, elden ç›kar›m›n yap›ld›¤› y›lda da yar›m y›ll›k amor-tisman ayr›l›r.
1.2.3. Aktüel Fiziksel Kullan›ma Dayanan Amortisman Yöntemleri – Toplam Üretim Birimi Yöntemi (veya Üretim Birimi Yöntemi)
Amortisman tutar› ayn›, zamanda ilgili y›lda varl›¤›n üretti¤i birim say›s›na göre de belirlenebilmektedir. Genelde
“Üretim Birimi Yaklafl›m›” olarak bili-nen bu yöntem IAS 16’da “Toplam Üretim Birimi Yöntemi” olarak tan›mlanm›flt›r.
Bu amortisman ay›rma yöntemi, yapaca¤› üretim miktar› ya da görece¤i hizmet önceden bilinen duran varl›klar için amortisman ayr›m›nda yararlan›labilir nitelik tafl›maktad›r. Bu
yönteme “De¤iflken Amortisman Yöntemi” de denilmektedir. (Asafkan, K. 34’den Güvemli, O. 1998, 68) Bu adland›rmaya de¤er kayb›n›n farkl›laflmas›na göre, her hesap döne-minde ayr›lan amortisman tutar›n›n de¤iflmesi neden olmaktad›r.
Daha çok beklenen ömrü, üretim ç›kt›s› cinsinden ifade edilebilen varl›klar için uygulanabilecek bir yön-temdir. Bu varl›klara örnek olarak özellikle makineleri vermek mümkündür. (Kerviler, I, Kerviler, L.
1997, 152) Dönemler boyunca, üre-timdeki azalma dolay›s›yla, makinan›n daha az kullan›ld›¤› zamanlar ola-cakt›r. Makinan›n az kullan›m› da, ömrünün uzamas›na neden olacakt›r.
Böyle bir durumda, her dönemde ayn›
amortisman tutar›n›n gider olarak kay›t edilmesi, yani normal ya da azalan bakiyeler yöntemi kullan›larak amor-tisman ayr›lmas› uygun olmayacakt›r.
Bunun d›fl›nda, varl›klar›n amortisman tutarlar› stoklar hesab›na yükleniyorsa;
üretimin uzad›¤› dönemlerde maliyetler yüksek olacak ve net gerçekleflebilir de¤eri aflacakt›r. Bunun önlenmesi için, üretim birimi yaklafl›m›na göre amortisman hesapla-mas› yap›lmal›d›r.
Maliyet - Hurda De¤eri Amortisman Oran› =
Beklenen Kullan›m Ömrü Boyunca Varl›¤›n Üretece¤i Tahmini Birim Say›s›
Üretim Birimi Yöntemine Göre Amortisman Tutar› =
Amortisman Oran›xDönem ‹çinde Üretilen Birim Say›s›
Duran varl›¤›n de¤er kayb›n›n saptanmas›nda. üretim miktar› ya da hizmet mik-tar›n›n esas al›nmas› ya da çal›flma süresinin esas al›nmas› duran varl›¤›n özel-li¤ine göre de¤iflecektir. Örne¤in kamyonda de¤er kayb› yol gitmesine, kepçede ise çal›flma saatine daha fazla ba¤›ml›d›r. Ayn› biçimde bir frezenin çal›flma saa-tinin, bir döküm tesisinin de üretim miktar›n›n de¤er kayb› hesab›nda esas al›nmas› daha gerçekçi olabilir. (Güvemli, O. 1998, 69)
Bu yöntemin, de¤er kayb› saptanmas›nda öteki yöntemlere göre, daha gerçekçi oldu¤u ileri sürülmektedir. Çünkü, öteki yöntemlerin ço¤u kullan›m süresini hesap dönemi say›s› olarak daha bafllang›çta saptamakta ve duran varl›¤›n amor-tismana konu de¤erini, bu hesap dönemi süresine bölmek suretiyle her hesap dönemindeki de¤er kayb›n› saptamaya çal›flmaktad›r. Baflka bir deyiflle her dönemde gerçekleflen kullan›m› gözönünde tutmamaktad›rlar. Oysa bu yön-temde gerçekleflen kullan›m ile de¤er kayb› iliflkisi esas al›nmakta ve dolay›s›yla daha gerçekçi davran›lm›fl olmaktad›r. (Güvemli, O. 1998, 69)
Kullan›m d›fl› de¤erden düflmelerin gözönünde tutulmamas› ise, yöntemin sak›ncal› yan›n› oluflturmaktad›r. H›zl› büyüyen bir kuruluflun mevcut binas› k›sa sürede yetersiz duruma düflebilir. Bu durum da, daha büyük bir binaya tafl›n›lmas› zorunlulu¤u do¤ar. Bu durumda üretim miktar›, hizmet miktar› ya da yararlanma süresi gibi k›staslar›n önemi kalmayacakt›r. (Güvemli, O. 1998, 69) Yöntemden yararlanmas›n›n bir baflka güçlü¤ü de, üretim ya da hizmet mik-tar›n›n saptamas›n›n, hizmet süresinin belirlenmesinin ancak az say›da duran varl›kta mümkün olmas›d›r. Bu durum, yöntemden genifl bir biçimde yararlan-may› engellemektedir.
Yöntemden yararlanmada bir baflka sorun da, kullan›lan yerin ve iflin özelli¤inin duran varl›¤›n üretim miktar› ya da çal›flma süresinin belirlenmesinde gözönünde tutulmas› zorunlu¤udur. Afla¤›da bu yöntem bir örnek yard›m›yla aç›klanm›flt›r.
(Anthony R., Breitner, L. 2003, 92)
G iflletmesi 2003 y›l›nda 44.000 $ karfl›l›¤› 66.000.000.000 TL’ye bir kamyon sat›n alm›flt›r. Bu kamyonun 100.000 km hizmet sa¤layaca¤› düflünülmektedir.
Hurda de¤eri 4.000 $ karfl›l›¤› 6.000.000.000 TL’ d›r.
Amortisman Maliyeti : 66.000.000.000 – 6.000.000.000 = 60.000.000.000 TL 60.000.000.000
Kilometre Bafl›na Tahmin Edilen Maliyet = = 600.000 TL 100.000
2004 y›l›nda 15.000 km kullan›lm›flt›r.
Buna göre Amortisman Tutar›
600.000 x 15.000 =9.000.000.000 TL
1.2.3.1 Kullan›m D›fl› B›rakma (Emekliye Ay›rma) Yöntemi
Su, elektrik, telefon, havagaz› flebekeleri ve demiryollar›nda yararlan›lan bir amortisman yöntemidir. (Güvemli, O. 1998, 75) Sözü edilen flebeke ve demiry-ollar›nda ba¤lant›lar, direkler gibi varl›k bölümleri parça parça de¤ifltirilebilir.
Böylece tüm donat›m›n çal›flmaya devam etmesi sa¤lanm›fl olmaktad›r. Bu yön-teme göre ayr›lacak amortisman, tüm donan›m›n kullan›m d›fl› b›rak›lan bölümü ile ilgilidir. Yani varl›¤›n maliyeti, hizmet d›fl› b›rak›ld›¤›nda giderlefltirilmekte-dir.
1.2.3.2. Yerine Yenisini Koyma Yöntemi
Bu yönteme göre, kullan›m d›fl› b›rak›lan bölümün de¤eri ile ilgilenilmemekte, eskiyen bölümün yerine konulan yeni varl›k tutar› amortisman konusu olmak-tad›r. (Güvemli, O. 1998, 76) Hesaplara tafl›nm›fl olan varl›¤›n ilk maliyeti ve yerine koyma maliyeti, yerine koyma döneminde gider olarak yaz›lmaktad›r.
Yöntemin uygulanmas›nda, duran varl›k, kay›tlarda sat›n alma de¤eri ile sürekli olarak korunmaktad›r. (Güvemli, O. 1998, 76)
1.2.3.3. Kümelendirme Yöntemi (Grup Yöntemi) 3
Bu yöntemde varl›¤›n say›s› ile grup amortisman›n veya tek varl›klar›n birleflmifl tutarlar›n›n a¤›rl›kl› ortalamas› al›nmaktad›r. Grup, benzer varl›klardan, birleflmifl tutarlar ise benzer olmayan varl›klardan oluflmaktad›r.
Her Varl›¤›n Tek Bafl›na Olan Normal Amortisman›
Amortisman Oran› =
Toplam Varl›k Maliyeti
Amortisman Gideri = Amortisman Oran›xToplam Grup Maliyeti (Birlefltirilmifl Tutarlar)
3 Literatürde amortisman yöntemleri çok çeflitlidir.
Daha fazla bilgi için bkz Güvemli, O. “Amortismanlar, Yeniden De¤erleme Uygulamalar›, 2.Bask›, Avc›ol Matbaac›l›k, Proje Dan›fl A.fi, ‹stanbul, 1998.
1.3. Amortisman Yönteminin Gözden Geçirilmesi
Maddi duran varl›k için uygulanan amortisman yöntemi periyodik olarak gözden geçirilmeli ve bu varl›klar›n beklenen ekonomik faydalar›n›n kul-lan›lma biçiminde belirgin farkl›klar tesbit edildi¤i zaman, uygulanan yön-tem kullan›lma biçimini yans›tacak flekilde de¤ifltirilmelidir. (IAS 16, paragraf 49) Amortisman yönteminde böyle bir de¤iflikli¤e ihtiyaç duyul-du¤unda muhasebe tahminlerindeki de¤ifliklik olarak cari ve gelecek dönemlerin amortisman tutarlar›
düzeltilmektedir. (IAS 16, paragraf 49) Standartta, mali tabloda yer alan her maddi duran varl›k grubunun amor-tisman›na iliflkin afla¤›daki aç›kla-malar›n yap›lmas› öngörülmüfltür.
- Kullan›lan amortisman yöntemi - Faydal› ömür veya kullan›lan
amor-tisman oranlar›
Dönem bafl› ve dönem sonundaki brüt kay›tl› de¤er ve birikmifl amor-tisman tutar›
- Amortisman tutar›
Daha öncede ifade edildi¤i gibi, amor-tisman yönteminin seçimi ve faydal›
ömrün tahmini standartta iflletmenin yarg›s›na b›rak›lm›flt›r. Bundan dolay›, uygulanan amortisman yöntemi ve tah-min edilen faydal› ömür veya amor-tisman oranlar›n›n aç›klanmas›, mali tablo kullan›c›lar›na yönetim taraf›ndan seçilmifl politikalar›n
göz-den geçirilmesine ve di¤er iflletmelerle karfl›laflt›rmalar yapmaya imkan tan›yan bilgiler sa¤lamaktad›r.
2- Vergi Usul Kanunu’nda Maddi Duran Varl›klar›n Amortisman›
Vergi Usul Kanununda, normal amor-tisman, azalan bakiyeler üzerinden amortisman ve fevkalade amortisman yöntemleri kabul edilmifltir. (VUK, Madde 315, 317) Ayr›ca madenlerin amortisman›na iliflkin özel bir düzen-leme mevcuttur. (VUK, Madde 316) 5024 say›l› kanunun 3. maddesi ile VUK Madde 315’de yap›lan de¤ifliklikle, önceden iflletmeler amor-tismana tabii maddi duran varl›klar›n de¤erini %20 oran›ndan fazla olma-mak üzere, serbestçe tesbit ettikleri oranlar üzerinden yok ederlerken, yeni düzenlemeyle %20 oran›na kadar ifllet-melerce serbestçe belirlenen bu oran›n tesbiti Maliye Bakanl›¤›na b›rak›lm›flt›r. Buna göre Bakanl›k, her bir varl›¤›n faydal› ömrünü dikkate alarak, oranlar› tesbit ve ilan edecektir 4.
Ayn› flekilde, iflletmeler azalan bakiyeler üzerinden amortisman ay›rma yöntemini seçmeleri halinde oran› eski düzenleme ile %40’›
geçmemek üzere serbestçe belirler-lerken, yeni düzenleme ile bu oran kald›r›lm›fl ve uygulanacak amor-tisman oran›n›n normal amoramor-tisman oran›n›n iki kat› oldu¤u aç›klanm›flt›r.
Sonuç olarak, amortisman mevzuat›na getirilen düzenlemelerin en önemli
4 Maliye Bakanl›¤›nca, sözkonusu oranlar 28.04.2004 tarihli, 25446 say›l› Resmi Gazetede yay›nlanan 333 no’lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebli¤i ile aç›klanm›flt›r.
noktas›, varl›¤›n amortismana tabi tutulmas›nda faydal› ömür esas›na geçilmesidir. Varl›kta meydana gelen fiziki afl›nma ve y›pranma, teknolojik y›pranma gibi faktörlerin gözönüne al›narak tesbit edilen faydal› ömür, kuflkusuz amortisman hesaplamalar›n›
çok daha hassas ve etkin k›lacakt›r.
Her bir varl›k için ayr› ayr› belirlenen faydal› ömür ve buna ba¤l› uygulanacak amortisman oran›, enflasyon düzeltmesi mant›¤›na uygun bir yaklafl›m olacakt›r.
(‹leri, 2004, 157) Çünkü enflasyon düzeltmesinin amac›, paran›n sat›n alma gücündeki de¤iflmeler nedeniyle gerçek durumu yans›tmayan mali tablolar›n, gerçek durumu yans›t›r hale gelmelerini sa¤lamak üzere düzeltme ifllemine tabi tutulmas› olarak aç›klanm›flt›r. Bu aç›dan, duran varl›¤›n amortismana tabi tutulmas›nda faydal› ömrün esas al›nmas›, enflasyon düzeltmesini tamamlayan bir yaklafl›md›r.
3- Uluslararas› Muhasebe Standard› ‹le Vergi Usul Kanunundaki
Düzenlemelerin Karfl›laflt›r›lmas›
Aç›klamalardan da görüldü¤ü üzere, gerek 16 no’lu uluslararas› muhasebe standard›nda, gerekse Vergi Usul Kanunundaki son düzenleme ile, duran varl›klar›n amortisman›nda faydal›
ömürleri esas al›nmaktad›r. Ancak her ne kadar iki düzenlemede de “faydal›
ömür” esas al›nmakta ise de, varl›klar›n faydal› ömrünü belirleyecek merciler birbirinden farkl›l›k göstermektedir.
Uluslararas› muhasebe standard›nda, faydal› ömrün tesbiti iflletmelere
Uluslararas› muhasebe standard›nda, faydal› ömrün tesbiti iflletmelere