Alzheimer Hastalığının Belirtileri

Alzheimer hastaları zaman ve mekan oryantasyonunda sorunlar yaĢarlar. Zaman içerisinde Alzheimerli bir hasta kaldığı yerin neresi olduğunu, hangi ülkede olduğunu, hangi ilde yaĢadığını, hangi yılda olduğunu unutur. Zaman içerisinde

44

hastalar geçeği ve sanalı da birbirleri ile karıĢtırırlar. Alzheimer hastalarının evreleri 3 evre olup bu evrelerin her birinde farklı belirtiler görülmektedir (Gürvit, akt. Bozgeyik, 2015: 11-13).

Alzheimer hastalarına ait davranıĢların seyrine iliĢkin 7 evre tanımlanmıĢtır. Bu evrelerin hangi evrede yer aldığına iliĢkin ise ilk 3 evre Alzheimer‟ın baĢlangıç evresinde görülen belirtiler, 4. ve 5. evredeki belirtiler Alzheimer‟ın orta evresinde görülen belirtiler, 6. ve 7. evredeki belirtilere ise Alzheimer‟in Ġleri evresinde görülen evrelerdir.

Bu belirtileri Ģu Ģekilde Alzheimer evrelerinin içinde gösterebiliriz:

Evre 1: Bu evrede hasta zihinsel olarak gerilemeye baĢlamıĢtır. Alzheimer hastalığının ilk evresidir. Bu evre ile beraber süreç ilerledikçe Alzheimer hastasının belirtileri artmakta ve belirtileri gittikçe daha ağır bir seyir izlemektedir.

Evre 2: (Çok hafif biliĢsel zayıflık) Bu evre hastaların eĢyalarını bariz bir Ģekilde unutmaya baĢladıkları evredir. Bu evrede hastalar anahtar, telefon, cüzdanlarını bir yerlerde çok çabuk unuturlar. Unutma sonucunda da eĢyalarını kaybedebilirler. Unutma bu dönemde baĢat sorun iken hastaların iletiĢim kurma yetenekleri hala yerindedir. Hastalar bu evrede baĢkaları ile sorunsuz bir Ģekilde hala iletiĢim kurabilmektedir.

Evre 3: (Hafif biliĢsel zayıflık) Hastalar bu evrede eĢyalarını bir önceki evreye nazaran daha sık kaybederler, konuĢmaları akıcı değildir, konuĢma sırasında söyleyeceklerini sık sık unuturlar, kelimede bulmada güçlük yaĢarlar bu. Bu evrenin en belirgin özelliği de hastaların organizasyon ve plan yapma becerilerinin oldukça düĢmesidir.

Evre 4: (Orta biliĢsel zayıflık) Bu evre Alzheimer Hastalığının orta evresinin ilk belirtilerinin olduğu evredir. Bu evrede hastalar sosyal açıdan içine kapanmıĢ durumdalar. Hastalık belirtilerinin farkına varıp agresif davranıĢlarda bulunabilirler. Yakın zaman bu evre itibari ile hatırlanmamaya baĢlanır.

Evre 5: (Orta-Ģiddetli biliĢsel zayıflık) Hastalar bu evrede zaman ve mekan oryantasyonunu yapamazlar. Zaman ve mekan kavramları ile ilgili kafaları oldukça karıĢıktır. Kendilerine ait önemli detayları unutmaya baĢlarlar. Örneğin; ev

45

adreslerini, iĢ adreslerini, telefon numarasını, iĢ arkadaĢlarının isimlerini, mezun olduğu okulu, vs. Kendi öz bakımını (banyo yapma, tuvalete gitme, yemek yeme vs.) yapmada baĢkasının yardımına ihtiyaç duyar.

Evre 6: (Ģiddetli biliĢsel zayıflık ) Bu evrede hastalar altını kirletmeye baĢlarlar. KonuĢma sırasında söyleyecekleri kelimeleri bulmakta zorluk çekerler. Bu dönemde diğer dönemlere kıyasla baĢkasının yardımına ve bakımına daha fazla ihtiyaç duymaktadırlar.

Evre 7: (Çok Ģiddetli biliĢsel zayıflık) Bu evrede hastalar yatalak duruma gelmiĢtir. Alzheimer hastalığının en zor evresi bu evredir. Bu evrede hastada konuĢma yeteneği minimum seviyeye inmiĢ ya da tamamen kaybolmuĢtur. Hasta yatalak durumda olup baĢka rahatsızlıklara da sahip olabilmektedir. Bu evrede hasta, yutmada ve çiğnemede zorluk yaĢamaktadır. Beslenmesi sınırlı olduğu için hasta bu dönemde kilo kaybına uğrar. Hastanın cüssesi oldukça küçülür bu evrede. Hastanın motor becerileri oldukça zayıflamaktadır (Friedlander, Norman ve ark. akt. Özkay Demir ve ark. 2010: 36-37).

Çoğu kiĢide Alzheimer belirtileri yavaĢ ilerler. Belirtileri baĢlarda çoğunlukla fark edilemeyebilir. Bazen sadece aile üyeleri geriye dönüp baktığında, belirtilerin ne zaman baĢlamıĢ olduğunu anlayabilirler. Atay (2014: 31-35)‟e göre Alzheimer‟in yaygın olarak görülen belirtileri Ģu Ģekildedir.

Alzheimer hastası hatırlamakta ve yeni Ģeyler öğrenmekte zorlanır. Hastalığın ileri aĢamalarında uzun süreli hafıza kaybı meydana gelir. Yani kiĢi doğum yeri, mesleği veya aile üyelerinin isimleri gibi bireysel bilgileri hatırlayamaz. Alzheimer hastaları kendi baĢlarına dıĢarı çıktıklarında kaybolabilir ve nerede olduklarını veya oraya nasıl geldiklerini unutabilirler. Daha önceden bildikleri yerleri ve olayları anımsamayabilirler. Daha önce tanıdıkları isimleri, günün hangi ayında, saatinde olduklarını veya hangi yılda olduklarını bilemeyebilirler. Gözlük, iĢitme cihazı veya anahtar gibi her gün kullanılan eĢyaları koydukları yerleri unuturlar. Ayrıca eĢyalarını normalde hiç koymadıkları yerlere koyabilirler. Örneğin; takma diĢlerini, iĢitme cihazını evin farklı yerlerine koyabilirler. Alzheimer hastalarına banka hesabını kontrol etmek veya takip etmek gibi belirli görevleri eskisine nazaran daha zor gelmeye baĢlayabilir. Örneğin; banka hesabındaki para miktarının ne kadar

46

olduğunu bilemeyebilirler, sayıların anlamını ve onlarla ne yapmaları gerektiğini unutabilirler. Alzheimer hastası yeme, giyinme, kendine çeki düzen verme, tek baĢına banyo yapma gibi rutin iĢleri yapmakta zorlanmaya baĢlar. Günlük iĢleri de planlayamazlar. Hasta, normalin dıĢında kızgın, sinirli, huzursuz veya sessiz olur. Alzheimer hastalarının bazen kafaları karıĢabilir. Paranoyak olabilirler veya korkabilirler. Evin bütün odalarını kilitlemek ve kilitleri saklamak, hiç kimseye görünmek istememek gibi davranıĢlar sergilerler. Alzheimer hastaları normalin dıĢında davranıĢlar gösterebilirler. Soğuk bir günde evden paltosuz veya ayakkabısız çıkabilirler veya sıcak bir yaz gününde dıĢarıya montla çıkabilirler. Yine aynı Ģekilde markete pijamalarıyla gidebilirler. Anlamada ve bir olayı anlatmada zorluk çekerler. Kolaylıkla kaybolup uzaklaĢmaya, ortalıkta birdenbire gezinmeye baĢlayabilirler. Basit kelimeleri bile hatırlayamaz, nesneleri tanısalar bile isimlerini söyleyemezler. Çok bilindik Ģeyler olsa bile örneğin elma, masa veya telefon, televizyon kumandası gibi yaygın kullanılan kelimelerin anlamını kavramakta güçlük çekerler. Alzheimer hastası olayları neden sonuç iliĢkisine göre değerlendirememektedir. Zaman ve mekan oryantasyonunu yapamamaktadır. Nesnelerin Ģekillerini ve ne iĢe yaradığını bilemezler. Hangi eĢyanın ne iĢe yaradığını bilemezler. Aynada kendilerini gördüklerinde korkabilirler. Hastanın gece ve gündüz durumlarını algılama durumu en düĢük seviyedir bu nedenle uyku düzeni bozulmuĢ durumdadır. Bütün gündüz boyunca uyuyup gece uyanık kalabilir. Her uyandığında yeni bir güne baĢlıyor gibi bir hisse sahiptir. Hasta, yakın geçmiĢteki bilgileri ve olayları hatırlayamamaktadır. Bu durum uzak geçmiĢteki bilgiler için geçerli değildir. Yakın geçmiĢteki bilgileri ve olayları unutmak demansın en sık karĢılaĢılan sebebi olan Alzheimer Hastalığının en önemli bulgularından birisidir. Hastalar günlük iĢlerini planlamada zorluk yaĢarlar. Günde baĢladıklarında ne yapacaklarını bilememektedirler. Yemek piĢirme, telefonla konuĢma, ya da giysi seçme, gibi belirli basamakları olan iĢlerde giderek sorunlar yaĢamaya baĢlarlar. Alzheimer hastaları kelime bulmakta zorluk çekebilirler. KonuĢurken söyleyecekleri kelimeyi bir türlü bulamamaktadırlar. Bu nedenle konuĢmaları akıcı değildir. KonuĢurken sürekli olarak takılırlar konuĢurken bulamadıkları kelimeleri tarif etmeye çalıĢırlar. Örneğin diĢ fırçasının adını hatırlamayıp yerine „„ağzım için kullandığım Ģu Ģey‟‟ diyebilirler. Bu nedenle hastalar konuĢurken söyledikleri anlaĢılmayabilmektedir. Alzheimer hastaları nerede

47

olduklarını, evin çevresi gibi bildik tanıdık yerlerde bile kaybolabilirler. Bir yere gittiklerinde gittikleri yere ne için geldiklerini, orada ne iĢ yapacaklarını bilemeyebilmektedirler. Hastalar, para kavramını bilememektedirler. Satın aldıkları Ģeylerden çok sayıda alabilirler. Bu nedenle gereksiz alıĢveriĢi çok fazla yaparlar. Alzheimer hastaları eĢyaları normal yerinin dıĢına bazı yerlere koyabilirler. Örneğin; cep telefonunu, cüzdanını buz dolaba koyabilir veya saatini bir kavanoza koyabilirler. EĢyaları koydukları yerleri de sıklıkla unutmaktadırlar. EĢyalarını sıklıkla da koydukları yeri hatırlamazlar. Alzheimer hastalarının ruh halleri de aniden değiĢebilmektedir. Herhangi bir neden yokken aniden ve çok fazla sinirlenebilirler. Görünürde bir neden yokken aniden ağlama, içine kapanma, söylenenleri yanlıĢ algılama ve yorumlama, hayaller görme görülebilir. Alzheimer hastaları çok pasif hale gelebilirler. Saatlerce bir yere doğru sabit bir Ģekilde bakabilirler. Donuk hale gelirler. Televizyonun karĢısında saatlerce oturabilir, olağan iĢlerini yapmak istemeyebilirler.

Bireyin kendisi ya da yakınları tarafından bu belirtilerden bir veya birkaçı fark edildiğinde zaman geçirmeden bir nörolog veya psikiyatriste baĢvurulması, hastalığın erken tanısı açısından önemlidir. Alzheimer hastalığı ilerledikçe belirtiler giderek daha çekici hale gelerek tıbbi yardım istenmesine yol açacak kadar ciddi boyutlara ulaĢır. Özellikle unutkanlık günlük iĢleri etkileyecek boyutlara ulaĢır. Orta evrelerde giyinme, diĢ fırçalama, saç tarama gibi basit iĢlerin nasıl yapıldığını unutabilir. Hasta artık net olarak düĢünemez duruma gelebilir. Yakından tanıdığı kiĢileri ya da yerleri tanımayabilir. KonuĢma, anlama, okuma ve yazmada sorunlar çıkmaya baĢlar. Daha ileri evrelerde yoğun kaygılar ya da saldırganca davranıĢlar görülebilir. Hasta evden uzakta amaçsızca gezinebilir. Hasta son evrede tümüyle artık bakıma muhtaç hale gelir. Alzheimer hastalarında davranıĢsal bulgular ve belirtiler görülür. Alzheimer hastalarında depresyon sık görülmektedir. ÇeĢitli çalıĢmalarda Alzheimer hastalarının %25-85‟inde depresyon belirtilerinin geliĢtiği belirtilmiĢtir. Alzheimer hastalarının %10-30‟unda hezeyanlar (sanrı) ortaya çıkar. Hasta, bir Ģeylerinin çalındığına ya da belirli bir kiĢinin kendisine karĢı düĢmanlık beslediğini düĢünebilmektedir. Bu kiĢi yakın bir akraba ya da bakıcıysa hastanın bakımında ciddi sorunlar çıkabilir. Bu nedenle hasta bakımını yapan kiĢiler itham

48

altında bırakılabilir. Halisünasyonlar (olmayan Ģeyleri görme ya da duyma) da sık görülen belirtilerdendir.