Alternatif Ölçme ve Değerlendirme Yöntem ve Teknikleri

Alternatif ölçme ve değerlendirme teknikleri, tek bir doğru yanıtı olan geleneksel değerlendirmelerin dışında kalan tüm değerlendirme türlerini içerir. Alternatif ölçme ve değerlendirme teknikleri; sadece ürünü değil, süreci de değerlendirir. Bu da öğrencilerin kendi öğrenmelerinde sorumluluk sahibi olarak öğrendikleriyle gurur duyup mutlu olmalarını sağlar (MEB, 2006).

Alternatif değerlendirme yaklaşımları, değerlendirmenin bir dizi test maddesine verilen yanıttan daha geniş bir anlam taşıdığı ve farklı boyutlarda ele alınması gerektiği düşüncesinden hareketle ortaya çıkmıştır.

Yapılandırmacı öğrenme yaklaşımında ölçme ve değerlendirme, öğretim sürecinin bir parçasıdır ve öğrenme süreci boyunca her aşamada bulunur. Öğrenme süreci boyunca kullanıldığı için geleneksel yönteme göre daha çok ve çeşitli ölçme araç ve yöntemlerinin kullanılmasını gerektirir. Geleneksel olarak kullanılan yöntemlerin yanısıra, öğrencinin performansını her açıdan değerlendirebilmek muhtemeldir. Öğretmenler bu yöntemlere alışık olmadıkları için geleneksel yöntemleri daha fazla tercih edebilmektedir. Uygun ölçme değerlendirme araçları geliştirip bunlarla ilgili bilgi verilerek öğretmenlerin bu yeni ölçme değerlendirme araçları kullanmaları sağlanabilir (Gelbal ve Kellecioğlu, 2007).

Farklı türleri de olmakla birlikte fen ve teknoloji öğretiminde sıkça kullanılan alternatif ölçme teknikleri şunlardır: Performans değerlendirme, portfolyo değerlendirme, gözlem, görüşme, öz ve akran değerlendirme, dereceleme ve puanlama ölçekleri (rubrik), kavram haritası, tanılayıcı dallanmış ağaç, yapılandırılmış grid, kelime ilişkilendirmedir (MEB, 2006: 23).

2.9.2.1. Tanılayıcı Dallanmış Ağaç (TDA)

Tanılayıcı dallanmış ağaç herhangi bir konuda öğrencilerin ne öğrendiklerinin ve bilgiyi nasıl yapılandırdığını kontrol edilebilmesi nedeniyle uygulanan bir değerlendirme aracıdır. Bu teknikte öğrencilerin kendilerine basitten karmaşığa doğru olacak şekilde hazırlanmış olan ifadeleri doğru veya yanlış olarak sistematik bir şekilde cevaplamaları beklenir. Geleneksel değerlendirme tekniği olan doğru/yanlış tipindeki değerlendirmelerin aksine bu teknikte ifade edilen sorular birbirinden bağımsız değil birbiri ile bağlantılıdır (Bahar, Nartgün, Durmuş ve Bıçak, 2006; Karahan, 2007). Sorudaki ifadeleri belirten dallanmalar arttıkça soruların güçlük derecesi artmaktadır (Orhan ve diğerleri, 2005).

Sorulardaki ifadelere verilen doğru yanlış cevapları ile beraber çıkışa giderken öğrenci daha önce vermiş oldukları yanlış kavramların farkına vararak bu sayede geri dönebilmesi sağlanabilir. Ayrıca bu teknik, üst düzey öğrenme becerilerinin kazanılmasında ve ölçülmesinde etkili bir teknik değildir (Bahar ve diğ., 2006).

2.9.2.2. Yapılandırılmış Grid

Bu teknik herhangi bir konuda hazırlanmış olan sorulara öğrencilerin seviyelerine göre verebilecek olduğu karışık cevapların belirli sayıdaki numaralandırılmış kutucukların içine yerleştirildiği bilginin yapılandırılmasına fayda sağlayan bir ölçme değerlendirme tekniğidir (Kaçan, 2008). Yapılandırıcı grid birden çok kutucuğun olması ile geleneksel değerlendirmenin ölçme aracı olan çoktan seçmeli testlerin alternatifi olarak görülmektedir (Durmuş ve Karakırık, 2005). Bu teknikte öğrencilerin birden fazla doğru cevabın bulunması ile zihinsel olarak düşünmesiyle yordama yapmaları sağlamaktadır (Durmuş ve Karakırık, 2005).

Yapılandırılmış grid ölçme aracının avantajları ise; bu ölçme aracında kutucuklar içerisine yerleştirilen farklı ifadelerin (sayılar, formüller, yazılar, resimler) öğrencilerde hem sözel hem de görsel üst düzey düşünebilme yeteneklerini geliştirebilmektedir (Bahar ve diğ., 2006).

2.9.2.3. Kelime İlişkilendirme Testleri (KİT)

Öğrencilerin bilişsel yapısını ve bu yapıdaki kavramlar arasındaki bağları, yani bilgi ağını gözler önüne serebilen, uzun dönemli hafızadaki kavramlar arasındaki ilişkilerin yeterli olup olmadığını veya anlamlı olup olmadığını tespit edebilmemize yarayan testlerdir (Kirman, 2008: 25).

Kelime ilişkilendirme testini oluşturmak amacı ile öğretmen herhangi bir konu ile ilgili 5 ile 10 arasında değişen anahtar kavram seçer. Bu kavramların konu için en önemli olmasına dikkat edilir. Anahtar kavramlar alt alta yazılır ve kavramların karşıları boş bırakılır. Anahtar kavramın alt alta on defa yazılmasının sebebi zincirleme cevap riskini önlemeye yöneliktir. Her anahtar kelimenin birbirini takip eden sayfalarda görülemeyecek biçimde düzenlenmesi önemlidir. Kelime ilişkilendirme testi, ilk sayfasına uygulama ile ilgili bir yönerge, ikinci sayfasına bir örnek, diğer sayfalara da her sayfaya bir kavram gelecek şekilde düzenlenir. Öğrencilerden 30 saniye içerisinde anahtar kavramın akıllarına getirdiği ilgili kelimeleri yazmaları istenir. Fakat ilköğretim seviyesinde yazma güçlükleri de dikkate alınarak bu süre 10 – 15 saniye uzatılabilir. Öğrencilere her sayfadaki anahtar kelime için verilen zamanı öğretmen kontrol eder (Bahar vd., 2006a: 412).

2.9.2.4. Portfolyo

Portfolyo, bir ders kapsamında, öğrencilerin dönem boyunca yaptıkları etkinliklerinin belirli bir amaca yönelik olarak öğretmen rehberliğinde seçilerek bir dosyada toplanması şeklinde tanımlanmaktadır (Aydoğdu ve Kesercioğlu, 2005). Öğrenci ürün dosyası, öğrencilerin bir ya da birkaç alandaki çalışmalarını, harcadığı çabayı, geçirdiği evreleri gösteren başarılarının koleksiyonudur. Öğrencinin gelişimini, velisinin ve öğretmenlerinin izleyebilmesine olanak sağlayan bir çalışmadır. Sınıf içi etkinliklerin öğrencinin seçimi sonucunda bir araya getirilip, yansıtılmasıyla oluşan öğrenci ürün dosyası, aynı zamanda hem öğretmen hem de öğrenci için bir değerlendirme yöntemidir (MEB, 2006, s. 27).

2.9.2.5. Mülakat (Görüşme)

Kazanımların ne derece kazanıldığını öğrenmek, öğrencilerin düşünceleri hakkında bilgi edinmek amacıyla kullanılır (Bahar ve diğ., 2009). Açık uçlu mülakatlar, öğretmenin öğrenciye dersin konularıyla ilgili sorular sorduğu ve cevaplar üzerine araştırma yaptığı, öğretmen öğrenci arasında geçen dialogtur. Öğretmen varolan yanılgının sebebini araştırmak için öğrenciye ek sorular sorar. Böylece öğrencinin verdiği cevaplara nasıl ulaştığını bulmaya çalışır.

2.9.2.6. Proje

Öğrencilere, ferdi veya grup çalışmasında mühim işlerde sorumluluk alma şansı verir. Projeler puanlama kurallarını ve detay talimatlar gerektirir. Ayrıca öğretmen ve öğrenciler için önemli sorumluluklar gerektirir (MEB, 2006). Projeleri güvenilir bir şekilde değerlendirebilmek için ölçütlerin önceden belirlenmesi, dereceli puanlama anahtarının oluşturulması gereklidir. Öğrenciler projelerini hazırlarken var olan kriterlere dikkat etsinler diye dereceli puanlama anahtarı önceden öğrencilere verilmelidir.

2.9.2.7. Dereceleme Ölçekleri

Dereceleme ölçekleri, performansı tanımlayan herhangi bir çalışmanın puanlanması için geliştirilmiş ölçütleri içerir. Dereceleme ölçekleri, etkinliğin tamamının ya da bölümlerinin nasıl puanlanacağının ana hatlarıyla gösterilmesidir (Karaca, 2012: 200).

2.9.2.8. Günlük

İlköğretim sınıflarında sıkça kullanılan günlüklerin amacı öğrencilerin bilgilerini sözel sunum yerine yazılı olarak veya çizim yoluyla anlatmalarını sağlamaktır (Korkmaz, 2004). Günlükler öğrencilerin düşüncelerinin, becerilerinin ve tutumlarının

fendeki olgular hakkında ne düşündüklerini ve ne anladıklarını ortaya koyabilir. Diğer yandan fen günlükleri aracılığıyla öğrencilerin öğrenme yeterlikleri, öğrenme yaşantıları, karşılaştıkları zorluklar hakkında da bilgi sahibi olunabilir. Bu nedenle öğrencilerin günlüklerdeki çizimleri ve yazıları dikkatle incelenmelidir.

2.9.2.9. Bulmaca

Bulmacaları “kelimelerle oyun oynama etkinliği” olarak ifade eden Korkmaz (2004) temel özelliklerini ise kavramların karışık bir yapı ve düzende verilmesi olarak belirtmiştir. Çepni ve Çil’e (2009) göre bu tip etkinlikler özellikle ilköğretim okullarındaki öğrencilerin ilgilerini de çekeceği için derse katılımı da arttırmaktadır.